Morgunblaðið - 20.02.2002, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 MIÐVIKUDAGUR 20. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
G
efa færri kost á sér
til sveitarstjórna en
áður? Þessari
spurningu var velt
upp í ítarlegri og
fróðlegri fréttaskýringu Örnu
Schram blaðamanns í Morg-
unblaðinu í gær. Spurningin er
réttmæt, því að undanförnu hafa
margir lýst áhyggjum sínum af
minnkandi áhuga fólks til þátt-
töku í félagsmálum og eru störf í
stjórnmálum þar ekki undan-
skilin.
Margar ástæður hafa verið
nefndar til sögunnar, t.d. að
prófkjör fæli ungt og efnilegt
fólk frá og launakjör kjörinna
fulltrúa
standist ekki
samanburð
við almennan
vinnumarkað.
Sveitar-
stjórnakosn-
ingar fara fram 25. maí nk. og
eftir tæplega hálft annað ár
verður kosið til Alþingis sam-
kvæmt gjörbreyttri kjör-
dæmaskipan. Það er pólitík í
loftinu; ekki aðeins í skugga
frétta af stjórnun Landssímans
undanfarna daga, heldur í víðara
samhengi. Prófkjör eru haldin í
nokkrum sveitarfélögum, annars
staðar er stillt upp, enn aðrir
efna til skoðanakannana í full-
trúaráðum. Það er eins og geng-
ur, engin aðferð er betri en önn-
ur og eftir á þykir sumum sem
berin séu verulega súr.
Þau sjónarmið hafa verið
áberandi að prófkjörsaðferðin
sem slík heyri jafnvel sögunni til
og víst er að í færri tilfellum en
oft áður hefur verið gripið til
prófkjörsleiðarinnar. Margeir
Pétursson, formaður full-
trúaráðs sjálfstæðisfélaganna í
Reykjavík, vék nýlega að þessu í
Morgunblaðinu, eftir að ákveðið
hafði verið að efna ekki til opins
prófkjörs um val á framboðslista
flokksins fyrir borgarstjórn-
arkosningarnar. „Auðvitað eiga
hefðbundin prófkjör mikinn
stuðning innan flokksins en þau
skila ekki mikilli endurnýjun. Sá
mikli kostnaður sem verið hefur
samfara þátttöku í prófkjöri hef-
ur verið mikið áhyggjuefni og er
vitað að mikið af mjög hæfu fólki
leggur ekki út í prófkjörsbaráttu
af þeim sökum,“ sagði Margeir.
Fram kom í grein Örnu
Schram, að margir telji nú al-
mennt erfiðara en áður að fá
fólk til starfa í sveitarstjórn-
armálum en áður. Ýmsar ástæð-
ur séu nefndar til sögunnar, lé-
leg laun og mikið vinnuálag sé
oftast nefnt. Þessi vandræði séu
ekki bundin við einn stjórn-
málaflokk umfram aðra, vandinn
sé þverpólitískur. Sífellt fleiri
keppist um frítíma fólks;
áherslur og gildismat hafi
breyst.
Í áðurnefndri grein voru ýms-
ir þeirrar skoðunar að próf-
kjörsbarátta geti fælt marga frá
því að gefa kost á sér til þátt-
töku á vettvangi sveitarstjórna,
hættan væri sú að þá þyrftu
frambjóðendur kannski að eyða
milljónum króna í auglýsingar
og verða auk þess fyrir „miklu
áreiti frá fjölmiðlum“ eins og
það var orðað.
Birna Lárusdóttir, oddviti
sjálfstæðismanna í bæjarstjórn
Ísafjarðar, sagði hugsanlega erf-
iðara nú en áður að fá dugandi
fólk til þess að gefa kost á sér til
trúnaðarstarfa: „Það er hugs-
anlega erfiðara nú en áður að fá
dugandi fólk sem á fullt erindi í
sveitarstjórnir sennilega vegna
þess að það hefur svo mörgum
öðrum hnöppum að hneppa,“
sagði hún.
Segja má að umfjöllun Morg-
unblaðsins varpi ljósi á athygl-
isverða þróun sem átt hefur sér
stað um allan heim á und-
anförnum árum. Með aukinni
fjölmiðlavæðingu er sífellt sterk-
ara kastljósi beint að þátttak-
endum í opinberri umræðu og
ekki eru allir þess fýsandi að
stíga slíkan dans. Það er þannig
af sem áður var, þegar sagt var
að þessi eða hinn gæti ekki
kvartað yfir gagnrýni og um-
ræðu um sín störf; það hefði
enginn beðið hann um að „trana
sér áfram“ og nógir aðrir væru
til þess að taka við og láta gott
af sér leiða.
Vitaskuld er mikil einföldun
að alhæfa sem svo að erfitt sé að
fá fólk til þess að gefa kost á sér
til trúnaðarstarfa. Það virðist
hins vegar staðreynd að slíkt sé
erfiðara en áður, þegar karlar og
konur kepptust um að komast til
valda og áhrifa. Augljóst er að
slík þróun er óhagstæð, því um
leið verður minna úrval af fram-
bjóðendum og þannig minnka
líkur á því að einstaklingar sem
skara fram úr gefi kost á sér. En
um leið má velta því fyrir sér
hvort „pólitískur darwinismi“ af
þessu tagi geti ekki líka verið af
hinu góða; að frambjóðendur
gangi ekki að því gruflandi að
hlutskipti stjórnmálamannsins
sé oft á tíðum vanþakklátt og
séu því harðari af sér – betur
undir það búnir að taka slaginn.
Ekki hefur sýnst að und-
anförnu í aðdraganda borg-
arstjórnarkosninga að hörgull sé
á frambjóðendum sem vilji kom-
ast til metorða hjá þeim fylk-
ingum sem bjóða fram í kosning-
unum. Úrslit úr prófkjöri
Samfylkingarinnar í gær þýða
að reyndir og þekktir borg-
arfulltrúar eiga alvarlega á
hættu að detta út úr borg-
arstjórn og aðrir koma sterkir
inn. Svipaða sögu má segja af
framboðslista Sjálfstæðisflokks-
ins sem enn er þó í mótun; gefa
má sér að ýmsir verði þar frá að
hverfa sem hafa reynslu og
þekkingu til að bera. Framboðið
beggja megin er þannig að því
er virðist meira en eftirspurnin.
Kannski er skynsamlegast að
taka þá afstöðu til málsins að
hætta að sýta þá sem ekki gefa
kost á sér til trúnaðarstarfa, en
flykkjast þess heldur um þá sem
þó eru tilbúnir að fórna frítíma
sínum og orku í þágu samfélags-
ins.
Þetta er nefnilega spurning
um framboð og eftirspurn í fleiri
en einum skilningi.
Pólitískt
framboð og
eftirspurn
„En um leið má velta því fyrir sér hvort
„pólitískur darwinismi“ af þessu tagi
geti ekki líka verið af hinu góða?“
VIÐHORF
Eftir Björn Inga
Hrafnsson
bingi@mbl.is
SKÝRSLA Hag-
fræðistofnunar um
samhengi auðlinda-
gjalds og skatttekna
ríkisins hefur eðlilega
vakið mikla athygli.
Meginniðurstöðurnar,
að hreinar skatttekjur
ríkisins ykjust að öllum
líkindum miklu minna
en næmi auðlindagjald-
inu sjálfu og það væri
jafnvel hugsanlegt að
skatttekjur beinlínis
minnkuðu, ættu þó síð-
ur en svo að koma á
óvart.
Í desember sl. sam-
þykkti alþingi lög um
lækkun tekjuskatts á fyrirtæki á
þessum forsendum. Röksemdirnar
voru að lækkun skatta á fyrirtæki
yrði til þess að auka hagnað þeirra og
fjárfestingar og þar með hagvöxt. Því
myndi tekjuminnkun ríkisins af slíkri
skattalækkun vera óveruleg. Til
lengri tíma litið gæti ríkið jafnvel
hagnast á svona skattalækkun. Um
þetta varð nokkuð almennt sam-
komulag stjórnmálaflokka á alþingi
og, eftir því sem best verður séð, hag-
fræðinga í landinu. Skýrsla Hag-
fræðistofnunar segir nákvæmlega
það sama. Hún fjallar hins vegar um
skattahækkun á fyrirtæki, það er
auðlindagjald. Því eru áhrifin í hina
áttina.
Tveir hagfræðingar
Hinn 7. febrúar fær Morgunblaðið
tvo hagfræðinga til að tjá sig um mál-
ið. Fyrri hagfræðingurinn sem rætt
er við, Gylfi Magnússon dósent, virð-
ist fallast á meginatriðin í niðurstöð-
um skýrslunnar. Hann samþykkir,
að því er virðist afdráttarlaust, að
skatttekjur ríkisins af auðlindagjaldi
yrðu minni en nemur gjaldinu sjálfu.
Því staðfestir hann þennan megin-
þátt í niðurstöðu skýrslunnar. Jafn-
framt útilokar hann ekki að skatt-
tekjurnar gætu beinlínis minnkað en
er þó ekki trúaður á það. Hann telur
með öðrum orðum niðurstöðu Hag-
fræðistofnunar hugsan-
lega í beinni andstöðu
við það sem fyrirsagnir
Morgunblaðsins gefa til
kynna. Af orðum Gylfa
er því ekki hægt að
skilja að hann hafni nið-
urstöðum Hagfræði-
stofnunar.
Við þetta er að bæta,
að það kann að hafa
áhrif á niðurstöðu
Gylfa, að hann virðist
ímynda sér að sam-
dráttur í fjárfestingum
verði í sjávarútvegi og
þá fyrst og fremst í af-
kastagetu í veiðum.
Þetta er augljós mis-
skilningur. Ráðstöfunarfé, sem
sprettur upp í sjávarútvegi, er auð-
vitað nýtt til fjárfestinga um allt hag-
kerfið. Þá virðist Gylfi ekki átta sig á
að í sjávarútvegi eru vænleg fjárfest-
ingatækifæri í úrvinnslu afurða,
geymslu- og flutningstækni af ýmsu
tagi og markaðssetningu. Og ekki má
gleyma fiskeldi.
Þórólfur Matthíasson
Viðtalið við hinn hagfræðinginn,
Þórólf Matthíasson, er uppfullt af
missögnum og upphrópunum án rök-
semdafærslu. Hann kemur til dæmis
með þá furðulegu yfirlýsingu að eitt-
hvert líkan í skýrslunni sé gamal-
dags. Hvað er gamaldags? Kannski
telur Þórólfur kenningar Adams
Smiths um starfsemi markaðarins,
sem öll nútímahagfræði byggist á,
gamaldags. Svona yfirlýsingar eru
dæmigerðar um rökþrot.
Þórólfur fullyrðir að í skýrslunni
sé ekki gert ráð fyrir að auðlinda-
gjaldið komi í stað annarra skatta,
þ.e. renni til heimilanna. Þetta er
rangt. Í skýrslunni (bls. 7) er rætt um
þann möguleika að tekjum af auð-
lindagjaldi sé jafnharðan skilað út í
hagkerfið með skattalækkunum. Í
kaflanum, sem fjallar um fjárfesting-
ar og hagvöxt, og mestu máli skiptir
um þá niðurstöðu að álagning auð-
lindagjalds gæti leitt til minnkunar
skatttekna, er gert ráð fyrir því að
heimilin eða ríkið noti skatttekjur af
auðlindagjaldi að einhverju marki til
fjárfestinga.
Þórólfur fullyrðir að það sé for-
senda í skýrslunni að útgerðarmenn
séu öðrum skynsamari í fjárfesting-
um. Eftir lestur skýrslunnar fæ ég
hvergi séð fót fyrir þessari fullyrð-
ingu. Þvert á móti gerir skýrslan ráð
fyrir að allar fjárfestingar séu jafn-
arðsamar. Þetta er því rangt hjá Þór-
ólfi.
Ljóst er að Þórólfur er ósammála
niðurstöðum skýrslunnar. Það kem-
ur ekki á óvart. Hann hefur lengi ver-
ið ákafur talsmaður auðlindaskatta
og raunar hárra skatta og opinberrar
forsjárhyggju yfirleitt. Hann hefur
líka gengið fram fyrir skjöldu þeirra
sem vilja hrifsa aflakvóta til ríkisins
og bjóða þá upp árlega. Hann hefur
hins vegar ekki fært nein skynsam-
leg rök fyrir þessari skoðun sinni og
grípur til upphrópana og moldviðris
þegar sterk rök benda til annarra
niðurstaðna.
Þáttur Morgunblaðsins
Morgunblaðið studdi rökin fyrir
skattalækkun á fyrirtæki á síðasta
ári. Það væri í rökréttu samhengi við
ritstjórnarstefnu blaðsins að snúast
gegn hugmyndum um skattahækkun
á fyrirtæki í mynd auðlindagjalds.
Auðlindagjald og
skatttekjur
Björgvin
Guðmundsson
Auðlindin
Hreinar skatttekjur rík-
isins af álagningu auð-
lindagjalds, segir Björg-
vin Guðmundsson,
ykjust miklu minna en
sem næmi auðlinda-
gjaldinu sjálfu.
Höfundur er formaður Heimdallar,
f.u.s. í Reykjavík.
14. FEBRÚAR sl.
birtist í Mbl. grein eftir
Helga Geirsson sem
ber heitið Minnumst
Dresden! Höfundur
telur loftárásir Eng-
lendinga og Banda-
ríkjamanna á þessa
þýsku borg við lok síð-
ari heimsstyrjaldar
„líklega hið löðurmann-
legasta í sögu Evrópu
og vestrænnar menn-
ingar“ og telur við hæfi
að kirkjuklukkum Ís-
lands sé hringt 13. og
14. febrúar ár hvert til
að minnast árásanna á
Dresden.
Víst var þetta illur verknaður, en
því miður langt frá því að vera eins-
dæmi. Ástæða væri einnig til að
minnast bæja og borga í Austur-Evr-
ópu sem þriðjaríkismenn jöfnuðu við
jörðu. Og ekki skorti Adolf viljann til
að eyða París og Lundúnaborg þótt
honum tækist ekki það ætlunarverk
(reyndar taldi hann Frakka og Eng-
lendinga mun flottari „rasa“ en
Rússa, en var orðinn eitthvað pirr-
aður út í þá). Mig uggir raunar að
fólk yrði fljótt þreytt á að minnast ár
hvert með klukknahringingum allra
þeirra bæja og borga sem jafnaðar
hafa verið við jörðu í styrjöldum Evr-
ópumanna fyrr og síðar.
Eftir því sem á lestur greinarinnar
leið fóru að verða á vegi mínum
sérkennilegar yfirlýs-
ingar, svo sem: Banda-
menn þvertóku fyrir að
semja við Þjóðverja um
frið og grið allt stríðið;
Þjóðverjar eru í dag
hersetnir, heilaþvegnir
og kúgaðir á ýmsan
hátt; Churchill lofaði
Stalín ódæðinu í
Dresden í ölæði;
Churchill var drykkju-
sjúklingur, Roosevelt
bæklaður og helsjúkur,
og báðir undir áhrifum
hatrammra svartnæt-
urafla sem eru enn
mögnuð við iðju sína,
leynt og ljóst, og má sjá
greinileg verksummerki þeirra í al-
þjóðamálum og sagnfræði vorra
daga. Þegar nafnið David Irving
birtist í textanum kom skýringin á
þessum undarlegu athugasemdum.
Helgi hefur verið svo óheppinn að
velja fremur vafasaman sagnfræðing
til að fræða sig um árásina á Dresden
(The Destruction of Dresden) og
önnur mál sem tengjast heimsstyrj-
öld nr. 2.
Irving, sem er breskur sagnfræð-
ingur, er þekktur fyrir sérkennilegar
skoðanir á þriðja ríkinu, sem fáir að-
hyllast aðrir en vissir hópar öfga-
manna. Irving varð fyrst verulega
þekktur fyrir bók sína Hitler’s War,
þar sem hann dró upp þá mynd af
leiðtoganum að hann hafi bara verið
ágætis náungi, og að ekki hafi vakað
annað fyrir honum en að rétta hlut
Þýskalands. Irving þvertekur fyrir
að Adolf hafi vitað nokkurn skapaðan
hlut um helförina gegn Gyðingum.
Það hafi verið illa innrættir menn í
þýska hernum sem tóku upp á því
upp á eigin spýtur að útrýma Gyð-
ingunum.
Smám saman fór Irving að skerpa
línurnar, og þar kom að hann hélt því
fram að helförin gegn Gyðingum
(þ.e. útrýming milljóna manna í gas-
klefum Auschwitz og fleiri slíkra
staða) væri uppspuni. Í þessu sam-
hengi er Dresden-málið sérlega mik-
ilvægt, því hann notaði það sem eins
konar mótvægi í áróðri sínum: Her-
förin í Dresden hafi verið raunveru-
leg, en helförin gegn Gyðingum til-
búningur. Ergo: Bandamenn voru
vondu kallarnir í síðari heimsstyrj-
öldinni. Irving hefur jafnvel haldið
því fram að Bretar, með hinn
drykkjusjúka Churchill í farar-
broddi, hafi átt upptökin að síðari
heimsstyrjöldinni.
Ég bendi Helga á að lesa einnig
bækur eftir aðra sagnfræðinga, t.d.
Ian Kershaw og Alan Bullock. Auk
þess er að finna óhemju magn upp-
lýsinga um öll þessi mál á netinu.
Um borgabrjóta
Evrópu
Ólafur
Halldórsson
Dresden
Ekki skorti Adolf
viljann, segir Ólafur
Halldórsson, til að eyða
París og Lundúnaborg.
Höfundur er kennari við
Verzlunarskóla Íslands.