Morgunblaðið - 13.03.2002, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. MARS 2002 31
HUBERT Vedrine, utan-ríkisráðherra Frakk-lands, sagði fyrr á árinuað stefna Bandaríkja-
stjórnar í utanríkismálum væri „ein-
feldningsleg“. Colin Powell, utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna, svaraði
að Vedrine hlyti að vera að „leggjast
í hugarvíl“. Báðir sögðu þeir síðar að
þetta hefðu aðeins verið karlmann-
leg orðaskipti tveggja vina.
Þessi ummæli eru þó augljóslega
til marks um vaxandi spennu milli
Bandaríkjastjórnar og nokkurra
NATO-ríkja í Evrópu, hálfu ári eftir
hryðjuverkin í Bandaríkjunum sem
urðu til þess að Evrópuríkin lýstu yf-
ir eindreginni samstöðu með Banda-
ríkjamönnum í baráttunni gegn
hryðjuverkastarfsemi. Leiðtogar
Evrópuríkjanna lofa enn fullum
stuðningi við þessa baráttu og marg-
ir þeirra hafa veitt eða boðið aðstoð
við hernaðaraðgerðirnar í Afganist-
an. Nokkrir þeirra hafa hins vegar
varað bandarísku stjórnina við því að
líta á Evrópuríkin sem „fylgiríki“
Bandaríkjanna og látið í ljósi áhyggj-
ur af vísbendingum um að Banda-
ríkjamenn hyggist næst ráðast á
Írak eftir herförina í Afganistan.
„Vilja fara sínu fram
án samráðs við aðra“
Yfirlýsing George Bush Banda-
ríkjaforseta um að Íran, Írak og
Norður-Kórea myndi „öxul hins illa“
er meginástæðan fyrir titringnum í
Evrópu.
„Við Evrópubúar dáumst að
Bandaríkjamönnum, en þeir eru
mjög öfgafullir og hugmyndir þeirra
eru ruddalegar,“ sagði Philippe Mor-
eau Defarges, við Alþjóðatengsla-
stofnun Frakklands. „Evrópubúar
eru dálítið hneykslaðir á afstöðu
Bandaríkjamanna sem vilja fara sínu
fram án samráðs við aðra. Ég tel að
verði ekki breyting á yfirlýsingum
þeirra komi upp kreppa í samskipt-
um Bandaríkjanna og Evrópu.“
Harðasta gagnrýnin í Evrópu hef-
ur einkum komið frá fjölmiðlum,
stjórnarandstöðuflokkum og litlum
flokkum í samsteypustjórnum sem
eru yfirleitt vinveittar Bandaríkjun-
um.
Joschka Fischer, utanríkisráð-
herra Þýskalands, sagði að Banda-
ríkjamenn ættu ekki að líta á NATO-
ríkin í Evrópu sem „fylgiríki“
Bandaríkjanna. Gerhard Schröder,
kanslari Þýskalands, ráðlagði
Bandaríkjastjórn að „hugsa sig
þrisvar um“ áður en hún hæfi árásir
á Írak því þær gætu orðið til þess að
bandalagið gegn hryðjuverkastarf-
semi í heiminum riðlaðist.
„Hvorki ESB né NATO
virðast skipta máli“
Silvio Berlusconi, forsætisráð-
herra Ítalíu, hefur stutt stríðið gegn
hryðjuverkastarfsemi frá byrjun.
Ágreiningur hefur hins vegar komið
upp í stjórn hans vegna yfirlýsingar
Bush um „öxul hins illa“, einkum
vegna viðskiptahagsmuna Ítala í Ír-
an. Stjórnvöld á Ítalíu og í nokkrum
öðrum Evrópuríkjum telja að við-
ræður við ríki á borð við Íran séu lík-
legri til árangurs en ráðstafanir til að
einangra þau.
Stjórn Jose Maria Aznars, for-
sætisráðherra Spánar, styður Bush
eindregið í baráttunni gegn hryðju-
verkastarfsemi og henni er umhugað
um að tryggja stuðning Bandaríkja-
stjórnar við baráttu Spánverja við
baskneska aðskilnaðarsinna. Sósíal-
istaflokkurinn á Spáni hefur hins
vegar gagnrýnt utanríkisstefnu
Bush. „Bush minntist ekki einu sinni
á Evrópusambandið í stefnuræðu
sinni,“ sagði Felipe Gonzalez, fyrr-
verandi forsætisráðherra Spánar, í
grein í dagblaðinu El País á dögun-
um. „Hvorki Evrópusambandið né
NATO virðast skipta máli.“
Klofningur í bresku stjórninni?
Bretar hafa verið traustustu
stuðningsmenn Bandaríkjamanna í
herförinni gegn hryðjuverkastarf-
semi en fjölmiðlar í Bretlandi segja
að harðlínustefna Bush hafi valdið
klofningi í stjórn Tonys Blairs for-
sætisráðherra. Meira en 70 þing-
menn, þeirra á meðal margir flokks-
bræður Blairs, hafa undirritað
yfirlýsingu þar sem þeir láta í ljósi
miklar áhyggjur af því að Bretar taki
þátt í árásum á Írak.
Bresk blöð sögðu að nokkrir
þungavigtarmenn í stjórninni hefðu
hótað að segja af sér ef Blair lýsti yf-
ir stuðningi við árásir á Írak. John
Prescott, aðstoðarforsætisráðherra
Bretlands, sagði að ekkert væri hæft
í þessum fréttum og lýsti þeim sem
„algjöru bulli“. Clare Short, ráð-
herra þróunaraðstoðar, sagði hins
vegar að Bretar ættu að knýja stjórn
Íraks til að hleypa vopnaeftirlits-
mönnum Sameinuðu þjóðanna inn í
landið fremur en að grípa til hern-
aðaraðgerða. „Við þurfum að takast
á við Saddam Hussein, við þurfum
ekki að valda írösku þjóðinni enn
meiri þjáningum,“ sagði hún.
Donald Anderson, þingmaður
Verkamannaflokksins, sagði í viðtali
við Sky News að umræðan í Banda-
ríkjunum um hernaðaraðgerðir í
Írak væri runnin undan rifjum „ófyr-
irleitinna manna í bandaríska varn-
armálaráðuneytinu sem eru óstöðv-
andi núna vegna Afganistans“.
Evrópuríkin gagnrýnd
Richard Perle, formaður ráðgjaf-
arnefndar Donalds Rumsfelds, varn-
armálaráðherra Bandaríkjanna,
gagnrýndi afstöðu Evrópuríkjanna
harðlega í viðtali við breska útvarpið
BBC á mánudag.
„Ég hef vissulega orðið fyrir von-
brigðum með nokkra af vinum okkar
í Evrópu sem gefa mikinn gaum að
ógnum við eigið öryggi en þegar ógn-
in beinist að Bandaríkjunum er þá
hvergi að finna,“ sagði Perle. „Atl-
antshafsbandalagið tryggði frið þeg-
ar hætta stafaði af Sovétríkjunum og
Bandaríkin gerðu þá allt sem þau
gátu til að styðja önnur ríki banda-
lagsins. Nú er okkur ógnað og ef ég
má segja það hreinskilnislega þá
finnst okkur að Evrópubúar ættu að
launa okkur stuðninginn.“
Hefur einsett sér að koma
Saddam frá völdum
Ljóst er að Bandaríkjastjórn er
staðráðin í því að koma Saddam
Hussein frá völdum í Írak áður en
kjörtímabili Bush lýkur. Spurningin
er ekki lengur hvort látið verður til
skarar skríða gegn Saddam heldur
hvernig það verður gert og hvenær.
Stjórn Bush veltir því einnig fyrir
sér hvort hún þurfi á stuðningi Evr-
ópuríkjanna að halda fallist þau að
lokum á hernaðaraðgerðir í Írak.
Bandaríski dálkahöfundurinn
Charles Krauthammer telur að
Bandaríkin þurfi ekki að reiða sig á
stuðning Evrópuríkjanna. „Við heyj-
um þetta stríð til að verja okkur,“
skrifaði hann í The Washington Post.
„Þetta er líka stríð til varnar vest-
rænni menningu. Ef Evrópuríkin
neita að líta á sig sem þátttakanda í
þessu stríði þá þau um það. Vilji þau
segja skilið við okkur þá tökum við
því. Við leyfum þeim að halda á
frökkunum okkar.“
Þetta viðhorf virðist endurspegla
sjónarmið margra bandarískra emb-
ættismanna sem telja að Bandaríkja-
menn þurfi ekki á stuðningi NATO-
ríkjanna í Evrópu að halda. Þeir eru
þeirrar skoðunar að grípi Banda-
ríkjamenn til hernaðaraðgerða eigi
þeir að skipuleggja þær sjálfir, eins
og þeir gerðu í stríðinu í Afganistan,
og velja bandamenn sína.
Telja að NATO yrði til trafala
Að sögn vikuritsins The Econom-
ist skiptast embættismenn Bush-
stjórnarinnar í þrjá hópa í afstöðunni
til þess hvort óska eigi eftir stuðningi
NATO-ríkjanna í Evrópu.
Fyrsti hópurinn er andvígur því að
árásirnar verði gerðar með fulltingi
NATO. Hann segir að Bandaríkja-
stjórn þurfi að bregðast skjótt við til
að koma í veg fyrir að Írakar komi
sér upp gereyðingarvopnum og sam-
starf við NATO myndi aðeins tefja
aðgerðirnar og verða til þess að
tækifærið til að koma Saddam Huss-
ein frá völdum gengi stjórn Bush úr
greipum. Þessir embættismenn ljá
máls á því að leitað verði eftir stuðn-
ingi einstakra NATO-ríkja, ekki
bandalagsins í heild, en vilja að að-
stoð þeirra verði litin sömu augum
og stuðningur annarra ríkja, svo sem
Ástralíu eða Kúveits.
Að sögn The Economist hefur
þessi hópur miklar efasemdir um
þau áform að fjölga aðildarríkjum
NATO og tillögurnar um að auka
samstarf bandalagsins við Rússland.
Annar hópurinn er einnig tregur til
að leita eftir aðstoð Evrópuríkjanna
en af annarri ástæðu. Hann telur að
NATO hafi staðið sig vel en eigi að
einbeita sér að því að tryggja frið í
Evrópu, einkum á Balkanskaga.
Þessir embættismenn eru hlynntir
því að öll ríki Mið- og Austur-Evrópu
fái inngöngu í NATO og að samstarf-
ið við Rússland verði aukið. Þeir telja
að þátttaka bandalagsins í herför í
Írak myndi raska meginhlutverki
þess, þ.e. að tryggja frið í Evrópu, og
það eigi að láta Bandaríkin um hern-
aðaraðgerðir í öðrum heimsálfum.
Þriðji hópurinn er hlynntur því að
Evrópuríkin taki þátt í aðgerðunum í
Írak og gegni mikilvægu hlutverki í
stríðinu gegn hryðjuverkastarfsemi í
heiminum. Hann er þeirrar skoðun-
ar að NATO eigi ekki aðeins að láta
til sín taka í Evrópu, heldur einnig í
öðrum heimshlutum þar sem hags-
munum Vesturlanda er ógnað.
Getur skipt sköpum
fyrir framtíð NATO
Að sögn The Economist getur nið-
urstaða þessarar umræðu haft mikla
þýðingu fyrir þróunina í tengslum
Bandaríkjanna og Evrópu á næstu
áratugum. Verði niðurstaðan sú að
Bandaríkjastjórn láti til skarar
skríða gegn stjórn Saddams Huss-
eins án fulltingis NATO sé viðbúið að
áhrif bandalagsins verði lítil í örygg-
ismálum heimsins þegar fram líða
stundir. „Bandaríkjamenn eru að
átta sig á gífurlegum yfirburðum sín-
um á hernaðarsviðinu. Evrópuríkin
gera sér grein fyrir þessu og hafa
áhyggjur af því að þessu valdi sé ekki
beitt viturlega og einnig af eigin
veikleika í samanburði við Bandarík-
in.“
The Economist segir að Bush
þurfi nú að svara því hvort óheft
frelsi Bandaríkjanna til aðgerða sé
mikilvægara en framtíð NATO.
„Annaðhvort gefur forsetinn Atl-
antshafsbandalaginu nýjan tilveru-
grundvöll á 21. öldinni; eða að einn
eitt fórnarlambið bætist við eftir
hryðjuverkin 11. september, framtíð
bandalagsins sjálfs.“
Þurfa
Bandaríkin
á Evrópu
að halda?
Áform Bandaríkjastjórnar um að koma Saddam Hussein frá völdum í Írak með
öllum ráðum hafa sætt gagnrýni í Evrópu. Ekki er þó víst að Bandaríkjamenn telji
sig þurfa á stuðningi Evrópuríkjanna að halda til að hefja árásir á Írak.
AP
Leiðtogi Kúrdíska byltingarflokksins, sem styður stjórn Íraks, afhendir
Saddam Hussein heiðursborða við athöfn í Bagdad á mánudag. Banda-
ríkjastjórn hefur einsett sér að koma Saddam frá völdum heimili hann
ekki Sameinuðu þjóðunum að hefja aftur vopnaeftirlit í Írak.
’ Bush þarf aðsvara því hvort sé
mikilvægara: óheft
frelsi Bandaríkjanna
til aðgerða eða fram-
tíð NATO. ‘
okkur
hærra
ð verð
að get-
a þess
rið að
a haft
lands-
ns eru
þegar
nings-
tur þá
kkun á
kkur á
nokkur
em var
ninni í
mur.
ötum
ð
n ASÍ
nir séu
stjórn-
tandi í
rðlags-
mið um
raplöt-
ði. Þótt
á vísi-
ga kol-
,“ seg-
uðvitað
Sam-
um að
ið að
menn
segir
þegar
i aðila
valda í
ð fyrir,
þessu
ginleg
,,Það
stnað-
tti og
nunum
g mikl-
li hafa
segir
í gær
ðusam-
bandið hvað þetta varðar og segir
að Seðlabankinn eigi að horfa á
vaxtalækkanir svona fimm til tíu
mánuði fram í tímann. ,,[Alan]
Greenspan, sá frægi seðlabanka-
stjóri, telur að vaxtalækkunaráhrif
fari ekki að skila sér fyrr en eftir
12 til 14 mánuði en Seðlabankinn
virðist bara horfa á næstu viku.
Það virðist nú ekki vera sú aðferð
sem seðlabankar almennt nota í
heiminum,“ segir Davíð. Spurður
hvort hann telji að nú sé rétt að
bregaðst við og lækka vexti segist
Davíð hafa reynt að gæta sín á að
segja ekki Seðlabankanum fyrir
verkum vegna nýfengis sjálfstæðis
bankans. ,,En þeir hljóta að lúta
sömu lögmálum og aðrir seðla-
bankar eins og til dæmis sá banda-
ríski, sem segir að menn eigi að
horfa á efnahagsástandið eins og
þeir telja að það verði eftir ár þeg-
ar vextir eru ákveðnir en ekki eins
og það er í augnablikinu,“ segir
Davíð.
Vísitöluhækkunin veldur Ara
Edwald, framkvæmdastjóra Sam-
taka atvinnulífsins, vonbrigðum.
Hann vill þó alls ekki útiloka að
verðbólgumarkmið samningsaðila
í maí muni nást, ,,Þessi mæling
veldur okkur vissulega vonbrigð-
um,“ segir Ari. ,,Þetta er meiri
hækkun en við vonuðumst eftir en
ég held samt sem áður að það sé of
snemmt að útiloka að markmiðið
geti náðst. Það er þó augljóslega
þörf á því að allir aðilar sem hafa
áhrif á verðlag, stórir sem smáir,
stuðli að þessu markmiði,“ segir
hann.
,,Við sjáum þarna ánægjuleg tíð-
indi eins og þau, að gengisstyrk-
ingin skilar sér nú í lækkun á mat-
vöruverðinu upp á 0,2 stig, en við
sjáum líka að föt og skór, sem er
innflutt vara, fara upp um 0,3 pró-
sentustig eftir að vetrarútsölum
lauk. Þetta finnst mér vera frekar
bratt. Í heild hækka aðrar innflutt-
ar vörur, sem vega tæplega 15% í
hlutfallslegri skiptingu vísitölu-
grunnsins, um 2½% á milli mánaða
og framlag þeirra til hækkunarinn-
ar er 0,37%. Ég tel að þarna skili
sér ekki sú styrking sem hefur orð-
ið á gengi krónunnar. Maður verð-
ur að leyfa sér að höfða til þeirra
aðila sem þarna koma að málum að
fylgja þessu betur eftir.
Það eru sömuleiðis mjög nei-
kvæð tíðindi úr heilbrigðisgeiran-
um. Það er alveg óviðunandi að
horfa upp á svona miklar og snögg-
ar verðbreytingar yfirhöfuð á
nokkrum lið, hver svo sem hann er.
Það er framganga sem menn geta
ekki leyft sér,“ segir Ari.
Líklegt að verðbólgan á
fyrri hluta ársins verði 4%
Hann segir einnig að þrátt fyrir
þetta standi upp úr að verðbólgan
fari ört minnkandi. ,,Þótt við verð-
um auðvitað að horfa til þeirra
skýru tölulegu markmiða sem við
höfum sett okkur og þau verði að
nást sjáum við engu að síður að
verðbólgan, sem var 9,4% á síðasta
ári, samsvarar núna á fyrsta árs-
fjórðungi ársins 2002 4,3%, árs-
verðbólgu, þrátt fyrir þessa mæl-
ingu núna. Miðað við spá
Seðlabankans um
framhaldið má gera
ráð fyrir því að
verðbólgan á fyrri
helmingi þessa árs
sé 4%, og ég tel
mjög líklegt, ef
horft er á árið í heild, að spár um
nálægt 3% verðbólgu gætu staðist
ef ekki koma til einhver óskynsam-
leg viðbrögð við þróuninni þessar
vikur og mánuði. Það er því raun-
verulega eftir mjög miklu að slægj-
ast að þetta gangi eftir,“ segir Ari.
Í og SA í opna skjöldu
ka 0,3%
striki
rúar
tu
an
gir í
stafi
ð-
art-
taka
 


 
omfr@mbl.is
Stöðugleikinn
ominn á aftur
kyrrð að skapast
á markaði