Morgunblaðið - 30.04.2002, Blaðsíða 46

46 C ÞRIÐJUDAGUR 30. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐHeimiliFasteignir
Á
RIÐ 1904 var um margt
merkilegt í sögu lands-
ins, en það ár gekk ný
stjórnskipun í gildi.
Landshöfðingjadæmið var lagt nið-
ur og í stað þess kom embætti ráð-
herra sem Hannes Hafstein gegndi
fyrstur manna.
Íslandsbanki tók til starfa og
fyrsta bifreiðin var keypt til lands-
ins. Fyrirhugað var að leggja rit-
síma hingað og fór ráðherra lands-
ins utan til að vinna að málinu. Þá
gekk í gildi ný byggingarsamþykkt
fyrir Reykjavík þar sem var bannað
að reisa torfbæi í bæjarlandinu.
Á þessu merkisári fékk Guð-
mundur Hávarðsson lóð úr Rauð-
arártúni, 400 ferálnir að stærð, sem
Vilhjálmur Bjarnason seldi honum.
Guðmundur fékk leyfi til þess að
byggja á lóðinni hús að grunnfleti 15
x 11 álnir, sem enn stendur.
Einnig fékk hann leyfi fyrir að
byggja þar skúr, 4 1/2 x 3 2/3 álnir
að grunnfleti. Birtugrófir við kjall-
araglugga við framhlið hússins þ.e.
Hverfisgötumegin voru áskildar.
Líkt við leiðangra á
norðurheimskautið
Guðmundur nefndi húsið Norður-
pól og rak þar veitingasölu um tíma.
Sagan segir að nafnið á húsinu hafi
orðið þannig til: Guðmundi þótti
framtak sitt gott og vildi líkja því við
fyrstu leiðangra manna sem reyndu
að ná á norðurheimskautið.
Jafnframt greiðasölunni seldi
Guðmundur ólar, svipur, gjarðir,
kaðla, beisli og snæri. Einnig hafði
hann á boðstólum brodda, skíði,
göngustafi, yfirbreiðslur yfir hest-
ana og skinnfatnað til þess að menn
gætu sofið úti. Hann reisti skýli yfir
hesta ferðamanna og steypti
vatnsþró sem hvorttveggja er horfið
núna.
Í Norðurpólnum var flest til reiðu
sem langferðamenn þurftu á að
halda. Þegar Guðmundur byggði
húsið var það talsverðan spöl fyrir
utan byggðarkjarnann. Þótti mörg-
um það hæfilegur sunnudagsgön-
gutúr, að fara inn á Norðurpól og
drekka þar kaffi eða kakó.
Fremur lítið er til um byggingu
hússins en þó fannst á Borgarskjala-
safni brunavirðing frá 1936. Þar er
greinargóð lýsing á því. Þar segir m.
a. að húsið sé einlyft íbúðarhús,
byggt af bindingi, klætt utan með
plægðum borðum, listum og járni
yfir á veggjum og þaki. Innan á
binding er pappi og milligólf er í
neðra bitalagi.
Á aðalhæðinni eru fjögur íbúðar-
herbergi, eldhús og gangur, allt þilj-
að, strigalagt, veggfóðrað og málað.
Í rishæðinni eru tvö íbúðarherbergi,
eldhús og framloft, allt þiljað og
málað. Þar eru einnig þrír geymslu-
klefar. Kjallari með steinsteypugólfi
er undir öllu húsinu. Timburgólf er
yfir steinsteypugólfinu u.þ.b.á helm-
ingi gólfflatarins.
Inngönguskúr er við norðurhlið
hússins, byggður eins og það.
Geymsluskúr sem byggður er úr
bindingi, klæddur borðum, pappa og
járni á veggjum og þaki var á lóðinni
þegar þessi virðing var gerð. Ekki
er vitað með vissu hvenær skúrinn
var byggður en ekki er ólíklegt að
það hafi verið í tíð Guðmundar Háv-
arðarsonar. Flatarmál skúrsins var
3.1 x 6.9 m. og hæð 2.2 m. og á hon-
um skáþak.
Guðmundur Hávarðsson var
fæddur árið 1861, sonur Hávarðs
Einarssonar í Hellisfirði og konu
hans, Vigdísar Jónsdóttur prests í
Heydölum Hávarðssonar. Á sínum
yngri árum var Guðmundur í Noregi
og um árabil vagnstjóri í Osló. Þeg-
ar hann kom til Íslands var vagn-
stjórastarfið lítið þekkt á landinu.
Konungsekill
Vegna konungskomunnar árið
1907 var keyptur til landsins mikill
skrautvagn og Guðmundur Háv-
arðsson ráðinn konungsekill. Við
það tækifæri var hann dubbaður
upp í viðhafnarklæði. Allt bendir til
þess að Guðmundur hafi verið mikill
hestamaður, hann skrifaði þrjár
bækur um hesta og er ein þeirra rit-
uð á dönsku.
Guðmundur kvæntist Valdísi
Gunnarsdóttur úr Dýrafirði árið
1900. Veitingahúsið á Norðurpóln-
um tók formlega til starfa 1. júlí
1905 og kom auglýsing í Fjallkon-
unni 7. júlí sama sumar þess efnis.
þar var tekið fram að í húsinu yrði
talsími, dagblöð frá öllum fjórðung-
um landsins og að áfengi væri
stranglega bannað.
Samkvæmt manntali frá árinu
1906 eru til heimilis í Norðurpóln-
um: Guðmundur Hávarðsson, fædd-
ur 1861, Valdís Gunnarsdóttir, kona
hans, fædd 1863 og vinnufólkið:
Sesselja Jónsdóttir, fædd 1878 og
Guðjón Jónsson, fæddur 1840.
Fljótlega eftir konungskomuna
fór rekstri veitingahússins Norður-
pólsins að hraka. Af frásögnum frá
þeim tíma mætti ætla að hinn
skrautlegi vagn og dýrðin í kringum
konunginn hafi ruglað Guðmund
Hávarðsson í ríminu. Hann virðist
ekki hafa orðið samur maður aftur.
Gerðist eyðslusamur og gjafmildur,
meira en reksturinn þoldi og árið
1909 þann 24. mars er eignin seld á
uppboði.
Kaupendur voru Gunnar Gunn-
arsson og Jakob Jónsson sem selja
Norðurpól nokkrum mánuðum
seinna. Veitingamaðurinn sem tók
við staðnum hét Ásgeir og er ekki
annað að sjá en hann hafi leigt að-
stöðuna fyrsta árið. Síðan kom þar
veitingamaður að nafni Hannes
Jónsson.
Eftir að Guðmundur Hávarðsson
hætti veitingarekstri á Norðurpóln-
um var fljótlega farið að veita þar
áfengi. Sögur eru til um að þar hafi
oft verið sukksamt og lítill heiður
hafi þótt að hangsa þar við vín-
drykkju.
Guðmundur Hávarðsson flutti til
Danmerkur en kom aftur til Íslands
og lést í Reykjavík á Þorláksmessu
árið 1939.
Árið 1910 er byggt bráðabirgða-
skýli við vesturgafl hússins. Ekki er
vitað til hvers skýlið var notað.
Rakel Ólafsdóttir verður eigandi
að húsinu árið 1916 en þá er húsið
búið að ganga kaupum og sölum
manna í milli í ein sex ár. Rakel lét
byggja kvistinn á húsið árið 1919.
Í umsókninni til byggingarfulltrúa
varðandi kvistbygginguna segist
Rakel síðar ætla að byggja hæð ofan
á húsið ef hún fái samþykki til. Ekki
er vitað hvort hún sótti um að byggja
hæðina og engin gögn hafa fundist
þar að lútandi, eitt er víst að ekki
varð af byggingunni.
Ekki er vitað með vissu hvenær
veitingarekstur lagðist af í Norður-
pólnum en það mun hafa verið fyrir
1915. Um tíma var rekið í húsinu
þvottahús og Reykjavíkurborg átti
það og leigði fjölskyldum sem voru á
hrakhólum með húsnæði.
Árið 1954 kaupa Björn Gunn-
laugsson, húsgagnasmiður og kona
hans Helga Ágústsdótti, hálfa eign-
ina af Alexander Stefánssyni leigu-
bílstjóra.
Húsgagnagerð
og sölubúð
Í Norðurpólnum setti Björn á
stofn Húsgagnagerð Björns T.
Gunnlaugssonar. Hann byggði yfir
starfsemina í sundinu á milli hússins
og Hverfisgötu 123 og rak bæði
verkstæði og sölubúð með húsgögn.
Árið 1982 breytti hann rekstrinum í
innrömmunarverkstæðið „Ramm-
ann“.
Björn Gunnlaugsson er ættaður
frá Bakka í Víðidal V.-Hún. Björn og
Helga hafa lengst allra verið eigend-
ur að húsinu. Þar ólu þau upp fjögur
börn en þrjú þeirra fæddust eftir að
Björn og Helga fluttu í Norðurpól-
inn. Fyrst eftir að þau komu í húsið
bjuggu þar fjórar fjölskyldur. Tveir
útikamrar sem stóðu á lóðinni voru
rifnir en þeir hafa líklegt verið frá
þeim tíma þegar veitingasalan var í
húsinu.
Herinn hafði hlaðið virki af sand-
pokum á vatnsþróna sem Guðmund-
ur Hávarðsson steypti til að brynna
hestum ferðamanna í. Nokkru eftir
stríðið var virkið tekið og vatnsþróin
með.
Húsinu hefur verið haldið ágæt-
lega við. Það er fremur óvenjulegt að
í næstum aldargömlu húsi séu
gluggar upphaflegir eins og glugg-
arnir í Norðurpólnum eru og ekki í
þeim fúi. Fyrir tíu árum var skipt
um járn bæði á hliðum og þaki.
Tveir skorsteinar voru á þaki
hússins en nú aðeins einn. Baka til
við húsið er lítill en snotur garður
með limgerði í kring sem varið er
með gamaldags rimlagirðingu. Lim-
gerðið er þrjátíu ára gamalt og
gróskumikið.
Helstu heimildir: Borgarskjalasafn, B-
skjöl og brunavirðingar. Einnig viðtal við
Björn T. Gunnlaugsson og skjöl úr safni
hans um Norðurpól.
Hverfis-
gata 125 –
Norðurpóll
Það er fremur óvenjulegt
að í næstum aldargömlu
húsi séu gluggar upphaf-
legir og ekki í þeim fúi,
segir Freyja Jónsdóttir,
sem hér fjallar um húsið
Norðurpóll við Hverf-
isgötu.
Morgunblaðið/Golli
Húsið var upphaflega byggt 1904, en því hefur verið haldið ágætlega við. Fyrir tíu árum var skipt um járn bæði á hliðum
og þaki.Tveir skorsteinar voru upphaflega á þaki hússins en nú er aðeins einn. Baka til við húsið er lítill en snotur garður
með limgerði í kring sem varið er með gamaldags rimlagirðingu. Guðmundur Hávarðsson konungsekill
Málverk eftir Eggert Guðmundsson af Norðurpólnum og vatnsþrónni. Gluggarnir í húsinu eru ekki réttir, því að þar hafa
aldrei verið sexfaga gluggar.
Útsýni frá húsinu að Rauðarárstíg áður en hús Búnaðarbankans var byggt.