Vísir - 28.06.1980, Blaðsíða 4

vísm
Laugardagur 28. júnl 1980.
„Blessað tunglið
aö lýsa upp
nóttina...”
Þaö er náttúrlega erfitt eöa
ómögulegt aö segja til um þaö
hvenær og á hvern hátt átrún-
aöur hófst á tungliö. Hinir fyrstu
menn, undireins og þeir höföu
öölast þá sjálfsvitund aö skynja
eigin smæö, lögöu trú á náttúruna
og allskonar dularfulla krafta
sem þeir þóttust merkja úr henni,
svo voru þaö sólin og tungliö og
stjörnurnar. Auövitaö þökkuöu
menn sólinni lifiö en likasttil
hefur karlinn I tunglinu haft öllu
sterkari áhrif á dulvitund,
undirmeövitund, samanber sög-
una um bóndann sem skildi ekki
hvaö sólin var aö glenna sig á
daginn þegar birta var nóg en
blessaöi tungliö fyrir aö lýsa upp
niödimma nóttina. Ekki er vert
trúnniog -sýkinni: var þá margur
alsaklaus geösjúklingurinn eöa
draumóramaöurinn tekinn og
steiktur á hægum eldi fyrir aö
góna um of upp á tungliö.
Sumum voru áhrif mánans
náttúrlega hjartansmál og trúöu
á þau statt og stööugt á hverju
sem gekk og er i gömlum bókum
viöa fjölyrt um hluttekningu
tunglsins i heilsufari. Er svo og I
gömlum islenskum ritum og var
tunglspeki almennt reyndar
útbreidd fræöigrein hér sem
annars staöar.
Galdrahandbók
um hegðun skv.
tunglstöðu
Sumir létu sér nægja aö fella
tungliö i kerfi stjörnuspeki eöa þá
Þú ert ekkert órólequr í dag, er það? Finnurðu undar-
legan fiðring í líkamanum? Langar þig út, burt? — að
brjóta allt og bramla, æpa og öskra? Ef svo er skaltu
ekki láta það koma þér á óvart: það er nefnilega fullt
tungl i kvöld...
„Máninn hátt á himni skín" hefur um allar aldir haft
ákaf lega sterk áhrif á ímyndunaraf I fólks og þeir eru til
enn í dag sem trúa því að tungiið ráði mikiu um andlega
og líkamlega líðan manna. Þannig er alkunna að enska
orðið yf ir geðveiki, „lunacy", er dregið af latnesku heiti
mánáns, „luna", og á á Islandi varðtil fyrirbærið tungl-
sýki, notað yfir þá sem ærðust þegar tungl var fullt og
fóru hamförum. Til urðu sögur um ógurlega varúlfa sem
fóru um að næturlagi: Margir islendingar munu komnir
af einum slíkum, nefnilega Kveld-Úlfi, afa Egils...
Af tunglsyki:
beinn geöklofi hefur liklega flokk-
ast undir þessa fornu skilgrein-
ingu en þaö niöurbrot persónu-
leika má vel kalla hamfarir og
berserksgang af tunglsins sökum
kunni maöur ekki itarlegri fræöi.
Sálfræöi nútimans hefur lltiö lagt
sig eftir aö kanna réttmæti
margnefndra ásakana á hendur
tunglinu en forvitnilegt er aö sú
þjóösaga er landlæg meöal
starfsfólks geödeilda nú á timum
aö sumir sjúklingar alla vega
gerist allir hinir órólegustu þegar
svo stendur á tungli.
Tryllast menn
með vini þegar
tungl er fullt?
Þá rifjast upp aö löngum hafa
veriö á kreiki sögur um aö mönn-
,, Tungíiö, tungíiö,
taktu mig...”
t,
Tungliö hefur mikiö komiö viö sögu f allskonar dulfræöi. Eitt hinna
frægu Tarotspila er helgaö tunglinu og segir i yfirlitsriti aö þýöing
spilsins sé: „óvinir f leynum, hætta, myrkur, eitthvaö hryllilegt,
blekking, mistök.”
aö hætta sér öllu lengra útá hálar
brautir mystikur en látiö nægja
aö geta þess aö þegar kom fram á
miöaldir haföi tungltrúin breytt
um svip: sjaldnast var um opin-
bera trú aö ræöa I Evrópu, enda
Kristur kóngur kominn til
skjalanna, heldur fremur hjátrú
sem tengist göldrum og stjörnu-
speki. Auövitaö er samt hæpiö aö
belgja sig af háum hesti: allskyns
sveiflur í sálarlffi reyndist fólki,
sem ekki vissi betur, auövelt aö
skýra meö til dæmis kvartila-
skiptum mánans.
Óprúðmannlegar
konur dansa
undir fullu
tungli...
Þaö voru fyrst og fremst konur
sem tungliö haföi á valdi sinu
samkvæmt þeim gömlu sögum
(Var þaö ekki Theódóra Thorodd-
sen sem orti: „Tungliö, tungliö,
taktu mig”...?). Þær ku hafa
gengiö berserksgang, dansaö
undir fullu tungli og hagaö sér 1
alla staöi óprúömannalega. Ef til
vill voru þetta leifar af dlónýsus-
arhátlöum kvenfólksins — sem
áttu sér svo auövitaö enn eldri
rætur — frjósemisveislur galdra-
norna, svipaöar ýmsum alþekkt-
um Valborgarnóttum. Allt um
þaö, þaö er fyrirbæriö tunglsýki
sem er til meöferöar og á miööld-
um þóttu þaö staöfest vísindi aö
tungliö vlli hinum margvlsleg-
ustu kvillum, eöa jafnvel læknaöi
þá hina sömu sem líka þekktist.
Galdrafáriö rnikla á efri miööld-
um tengdist aö sjálfsögöu tungl-
„Tunglsjúku konurnar” — mynd
frá miööldum.
siglingafræöi (voru þaö hinir
raunsæju?) en I gagnmerkri
galdrahandbók sem varöveist
hefur er taliö upp hvernig menn
skulu haga sér meö tilliti til
kvartílaskipta tunglsins. Kennir
þar ýmislegra grasa en um nýtt
tungl er sagt á þessa leiö:
„Einnar nætur gamalt: Þá er
gott hvarvetna. Þá var Adam
skapaöur. Þá er manni gott aö
byrja hvern hlut.”
Og siöan, daginn eftir:
„Annar dagur: Þá er gott allt
aö kaupa og selja og skip aö
ferma.”
Heldur þannig áfram og
vænkast sifellt hagurinn uns svo
er komiö á fjórtánda degi aö allt
má heita I lukkunnar velstandi.
En þá er tungl fullt og eftir þaö
fer aö halla undan fæti og kárna
gamaniö. 28. dagur er álitinn
hinn versti en þá birtist aftur
„einnar nætur gamalt” tungliö.
„Hellið i
sjúklinginn blóði
úr mórauöum
hrúti...”
Tunglsýkin sjálf fær llka sinn
skerf. 1 áöurnefndu galdrariti er
hún ýmist nefnd tunglveiki eöa
mánasótt og talin fjarska al-
varlegs eölis. Helst er hún tengd
niöurfallssýki eöa flogaveiki, á
þaö var minnst aö menn nýttu
tungliö sem blóraböggul þegar
um miklar og örar breytingar á
heilsu væri aö ræöa. En þaö voru
til ráö, vlst voru til ráö. Þau hins
vegar harla forneskjuleg, annars
vegar mátti ráöa niöurlögum
þessa hættulega sjúkdóms meö
þvi aö hella I sjúkllnginn blóöi úr
mórauöum hrút en hins vegar
blóöi úr nýslátruöum hundi. Eftir
aöra hvora þessa meöferö voru
góöar llkur á aö sjúklingurinn
fengi bata. A þaö má minnast aö
hundar hafa gjarnan veriö
tengdir tunglinu og tunglspeki
yfirleitt, þeir góla jú framan I
fullt tungl.
,,Ef þunguö
kona migur i
tunglsljósi...”
Trú Islendinga á tungliö, og þá
um leiö eöa jafnframt tunglsýk-
ina, viröist hafa veriö mjög sterk
frameftir öllum öldum þó
eitthvaö hafi nú rénaö I bili nútil-
dags. Þannig er vlöa minnst á
tunglsjúkar persónur I fornum
ritum og voru sinnisveikir gjarn-
an ákveönir skjólstæöingar
mánans. Þá trúöu menn þvi aö ef
þunguö kona migi útl náttúrunni
viö tunglsljós yröi barniö hennar
sýkt þessari veiki.
En hvers konar sjúkdómar
voru þaö sem menn kenndu karl-
inum I tunglinu alsaklausum? —
væntanlega. Flogaveiki ekki slst
en einnig allskonar geösjúkdóm-
ar. Mönnum þótti hollara aö leita
utanaökomandi ástæöna ef
maöur — eöa náttúrlega kona! —
gekk af vitinu. Geösjúkdóma-
fræöi var einsog gefur aö skilja
komin mjög skammt á veg á
miööldum — hvað þá heldur fyrr
— og auk tunglsýkinnar var
uppfundiö fyrirbæriö svartagalls-
sýki yfir geöveika.
Miklar sveiflur
i sálarlifinu
gjarnan kenndar
tunglinu
Mikiö og sveiflukennt
þunglyndi er meöal þess sem sál-
fræingar telja nú aö hafi áöur
heitiö tunglsýki, sveiflurnar I
sálarlifinu voru ofviöa jafnaöar-
lega kátu — ellegar ókátu —■
bændafólki að skilja. Hreinn og
um væri hættara viö aö láta of
mikiö brennivln I sig þegar tungl
er fullt en ella. Nokkrir varöstjór-
ar lögreglunnar I Reykjavlk sem
Helgarblaöiö innti eftir þessu
könnuöust allir viö sögur af þessu
tagi en treystu sér ekki til þess aö
staöfesta inntak þeirra.
„Hinir elstu I lögreglunni,”
sagöi einn„ „eru margir fullvissir
um aö ölvun og ólæti séu meiri á
fullu tungli en annars og sömu-
leiöis aö brenniviniö fari, aö þvi
er viröist, verr I fólk viö þær
kringumstæður en til dæmis þegar
tungl er nýtt. Þessir menn hafa
ágæta stööu, hreinlega vegna
starfsaldurs, til þess aö meta
þetta en staöreyndin er samt sú
aö maöur treystir sér alls ekki til
aö staöfesta þessar sögur. Til
þess þyrfti aö rannsaka vakt-
skýrslur langt aftur I timann og
bera saman viö tunglganginn. En
fáir telja sig þrátt fyrir allt þess
umkomna aö hafna þessu alveg.”
Annars, ögn vantrúaöri, bætti
viö sposkur:
„Þaö eru mörg tungl á lofti...”
Þá má bæta viö aö tungliö hefur
iöulega reynst verjendum
óverjandi moröingja hiö besta
hald og traust. í ýmsum frægum
morömálum hefur tunglgangur
veriö mjög til umræöu:
„Skjólstæöingur minn var ekki
meö sjálfum sér, máninn var full-
ur og réöi geröum hans...”
Væntanlega enginn farinn aö
ókyrrast?
— IJ.tók saman.
(Lýö Björnssyni sagnfræöingi og
Gylfa Asmundssyni sálfræöingi
skulu þakkaöar veittar upplýs-
ingar.”