Vísir - 13.09.1980, Blaðsíða 17

vtsm
Laugardagur 13. september 1980
16
VtSIR
Laugardagur 13. september 1980
17

r* h

l $ f&%tí '> v
r '
f v
fmnL
lámk
m
m
i

r/si
:i : •
i ; )

V * »
kl
•-
. .1
." ■v.
f:.■■■■■■■■
Málverlo sem Halldór Péturs-
son gerði af Ludvig og fjöl-
skyldu hans.
„Bæjarbragurinn á þessum
árum var allt annar en hann er
i dag."
,/Ferðamálasaga Islands er
mjög merkileg."
i VI
>/Nú eru allir or.iginalar lokaðir
inni á hælum."
IflÍ

„Helvitis stóllinn er danskur.'
„... og det kommer ikké lykke-
fald pá den."
Texti: Kristín Þorsteinsdóttir
Myndir: Einar Pálsson
.
,;fV
mst ‘1

,Margur hefur sagt/að það sé lúxus aö vera Islendingur.'
ttÞað þótti nefnilega ansi
fint að tala dönsku í þá daga
Rætt vid Ludvig Hjálmtýsson, feróamálastjóra um Reykjavík og Reykvíkinga fyrr og nú, feröamál og fleira
//Einu sinni hitti Halli Á. þekkt-
an Reykvíking, á götu. Sá síðar-
nefndi er að slá Halla, sem segir:
„Heyrðu mig, ætlaðir þú ekki að
hætta að drekka?" „Jú, jú", segir
Reykvikingurinn, „en þú ætlaðir
að biðja fyrir mér fyrst". „Ég er
nú búinn að því, vinur minn",
svarar þá Halli, „en þeir kannast
bara ekkert við þig þar".
Sá, sem þessa sögu segir, heitir
Ludvig Hjálmtýsson. Hann er
Reykvikingur i húð og hár og þvi
sjór af fróðleik um allt sem að
borgarlifinu hefur snúið undan-
farna áratugi. Ludvig hefur snúist
i ýmsu á sinum æviferli. Hann hef-
ur setið í ýmsum nefndum og ráð-
um m.a. þeim er lúta að
verslunar- og veitingahúsamálum,
enda var hann um 17 ára skeið
framkvæmdastjóri Sjálfstæðis-
hússins í Reykjavík. En siðast en
ekki síst hefur Ludvig verið fyrsti
formaður Ferðamálaráðs og þvi
einn þeirra manna, sem grund-
völlinn lögðu að islenskri ferða-
málasögu.
Ég mælti mér mót viö Ludvig eöa Polla,
eins og hann er kallaöur meöal kunningj-
anna, aö heimili hans, Hagamel 32. Hann
bauö þegar upp á kaffi og meö þvi, sem
kona hans Kristjana Pétursdóttir sá um. Og
varla vorum viö sest fyrr en hann byrjaöi
aö segja þessar skemmtilegu sögur, sem
honum einum er lagiö, eins og þessa um Óla
Maggadon: „Þaö voru alltaf allir góöir viö
Óla. Hann gekk iöulega 1 úniformi, sem
góöir menn gáfu honum. Einhverju sinni er
hann staddur niörá höfn og stendur yst á
bryggjusporöinum, en á ytri höfninni lá
Botnla, nýkomin til landsins og var aö biöa
eftir lóösinum. A þessum árum var enginn
maöur meö mönnum, nema tala dönsku,
Allt I einu heyrist kailaö: ,,La falla”. Og
þaö er eins og viö manninn mslt, skipstjór-
inn á Botniu lætur akkerin þegar falla, en á
bryggjunni stóö Óli hinn hróöugasti”.
Og önnur af Óla:
„Rósenberg veitingastjóranum á Hótel
tsland var alltaf vel viö Óla. Hann klæddi
hann oft, en Óli hjálpaöi honum i staöinn
meö aö skræla kartöflur og annaö sem til
féll i eldhúsinu, þótt stundum vantaöi nokk-
uð upp á þrifnaðinn hjá Óla blessuöum.
Einu sinni sem oftar er hiö svokallaöa
„high society” aö boröa i öörum sal hótels-
ins, en lúga var frá eldhúsinu og inn I sal-
inn. Þegar borbhaldiö stendur sem hæst,
kemur Óli sótsvartur i ljós i lúgunni og kall-
ar: „A aö skræla meira?”
„Hver skyldi vera dáinn hér?"
_Ég spyr Ludvig, hvort mikiö hafi breyst
i Reykjavik siöan hann man fyrst eftir
sér.
„Allt nema Esjan”, svarar hann stutt og
laggott. „Hér ábur þekktu allir alla. t
Reykjavik var aöeins einn skóli, einn spitali
og svo framvegis og ef maður gekk framhjá
opnum glugga, hugsaöi maöur meö sér:
Hver skuldi vera dáinn hér?
Annars verö ég að segja, ab aö mörgu
leyti hafa allar þessar breytingar veriö til
batnaðar, alla vega hvaö alla félagslega
þætti varöar. Áöur fyrr var mikil fátækt hér
og til dæmis fengu börn efnalitilla foreldra
aö boröa i barnaskólanum. 1 þá daga var
engin félagslöggjöf fyrir hendi, þannig aö
þaö eina sem menn gátu gert, var aö segja
sig á sveitina, en þá misstu menn þar meö
öll réttindi, svo þeir sem þaö höföu i huga
hugsuöu sig um tvisvar ábur en sú afdrifa-
rika ákvöröun var tekin.
Bæjarbragurinn á þessum árum var allt
annar en hann er i dag. Þá voru ýmsir mjög
minnisveröir karakterar á götunum, aö ó-
gleymdum Óla Maggadon voru þaö meöal
annarra Oddur af Skaganum, Gunna
klukka, Lauga hringjari, Kjarval og fleiri
og fleiri. Nú er allt miklu flatara I þessum
efnum og enginn einn, sem stendur uppúr.
Reykjavik hefur nefnilega misst mikinn
sjarma viö þaö, aö nú eru allir originalar
lokaöir inni á hælum og þar fer mikiö af
gáfum til spillis”.
„Skýjaglópur eða jarðvöðull"
Finnst þér einhver munur á framámönn-
um i dag eða i þá daga?
„Sem ungur drengur leit maður upp til
framámanna, en nú ber maöur fremur vor-
kunnsemi i brjósti. Mér finnst öll stjórn-
málabarátta neikvæðari i dag heldur en
hún var i þá daga. Einhvern veginn hefur
hún ekki mannast á heimsins hátt. Annars
trúi ég þvi ekki, aö menn fari af einni sam-
an „forfængelighed” eins og danskurinn
segir, út i stjórnmálabaráttu. Ég held, og
eftir þvi sem ég hef lært af reynslunni, þá
hljóti menn aö fara út i stjórnmál af áhuga
fyrir þvi aö koma einhverju i kring, þó oft
sé meira deilt um keisarans skegg, en
stjórnmálamönnum sæmir.
Mér kemur oft i hug saga, sem Siguröur
Nordal sagbi mér einu sinni i þessu sam-
bandi um húnvetnsku bræöurna tvo. Annar
var sigónandi upp i himininn enda var hann
kallaöur skýjaglópur. Hinn aftur á móti
steig aldrei spor, nema starandi á tær sér
og sá hlaut jafniö jarövööull. Þetta finnst
mér einkennandi fyrir stjórnmálamenn,
þeir horfa alltof litiö til framtiöarinnar, en
eru aftur á móti sýknt og heilagt i einhverj-
um reddingum frá degi til dags.
Annab sem ég tek eftir er þaö, aö hér áöur
tóku strákar miklu fyrr þátt i stjórnmálum,
en nú er. Þá var mikiö kapp lagt á hjá
flokkunum, aö fá þessa ungu og upprenn-
andi menn f sinar raöir. Menn diskúteruöu
miklu meira inná heimilunum. Til dæmis á
minu heimili fengu allir aö taka þátt i öllum
uinræöum,sem urbu. Litlu krakkarnir og
unglingarnir voru ekkert settir út fyrir á
meðan fulloröna fókiö ræddi málin”.
„Familie Journal og Hjemmet
helstu menningarritin"
Þegar hér er komiö sögu snýst taliö aö
unglingum og hinu svokalfaöa unglinga-
vandamáli og i framhaldi af þvi spyr ég
Ludvid, hvernig sá . aldurshópur eyddi
kvöldunum á þessum árum.
„Þaö var rúnturinn þá, eins og nú”, segir
hann, „viö kölluðum þaö litla rúntinn og
stóra rúntinn. Annars fóru krakkar mikiö i
hús KFUM. Þar var lesstofa, þar sem hægt
var aö sitja og lesa. Aðalritin, sem þar lágu
frammi voru Familie Jornal og Hjemmet.
Þessi rit voru stór hluti af menningarlifinu i
þá daga, allir læröu dönsku. Ég man eftir
þvi, að amma min, sem var dönsk, og vin-
konur hennar töluðu mikiö saman á þessari
svokölluðu prentsmiöjudönsku, þar sem
annaö oröiö var danskt og hitt islenskt. Ein
þessara vinkvenna var Thora Friðriksson,
sem rak Parisarbúöina. Hún seldi meöal
annars silkisokka og einhverju sinni var
hún að mæla meö vörunni við viðskiptavin
og sagði: „Þessir sokkar eru góðir og det
kommer ikke lykkefald pá dem”.
Annars voru sumir, sem þoldu ekkert,
sem danskt var. Einhverju sinni, þegar ég
var framkvæmdastjóri Sjálfstæðishússins,
þá var fundur i húsinu. Sigurbjörn Armann
sjálfstæöishetja bað um orðið. Þegar þetta
var haföi húsinu nýlega borist ab gjöf, for-
láta danskurræbustóll. Nú Sigurbjörn stillti
sér upp við hliö stólsins, svo einhver spurði
hann af hverju hann færi ekki i stólinn og
svaraöi þá Sigurbjörn að bragöi: „Helvitis
stóllinn er danskur”. Kallaöi þá einhver
gárunginn, á móti: „Þú veröur að átta þig á
þvi, aö parkettið á gólfinu er lika danskt”.
Annaö sem ég man eftir I þessu sambandi
var þegar Jóhannes veitingastjóri á Hótel
Borg, gerði gangskör aö þvi, aö islenska
allan matseöilinn, og fékk til þess Guðmund
Finnbogason. Þar voru sósur kallaöar
dýfur, tartalettur kjötkænur, hryggur
lambageiri og svo framvegis. Þaö siöast-
nefnda datt þó fljótlega út, þvl þaö þótti
minna um of á heldur vafasaman karakter,
sem hér var, nefnilega Barna-Geira”.
„Þetta voru nú engir englar"
„Ég verönú aö viöurkenna þaö, ab ég hef
aldrei skiliö, hvab unglingavandamáliö er,
alla vega þekktist þaö ekki i minum upp-
vexti. Auövitað er þetta bil milli kynslóða
alltaf fyrir hendi og getur skapaö vandræöi,
eins og til dæmis þab, ab þeir yngstu þurfa
fyrst i háttinn og svo framvegis.
Þessir unglingar voru nú svo sem engir
englar, krakkar reyktu bak viö hús og ýmis
prakkarastrik voru höfð i frammi, en ef
menn voru með einhvern djöfulgang, til
dæmis i Sjálfstæðishúsinu þegar ég var
þar, var þeim umsvifalaust hent út.
Eitt, sem þarna kemur inn i er, að þegar
ég var aö alast upp, báru menn óskaplega
virðingu fyrir lögreglunni og þegar viö
strákarnir voru i fótbolta á bannsvæðum,
aöallega á götunni, höföum við alltaf menn,
sem voru á „udkik” ef lögreglan skyldi
koma.
Fólk átti það einnig til að safnast saman
eftir dansleiki i Sjálfstæöishúsinu á laugar-
dagskvöldum, en það var þá bara til að biöa
eftir sunnudagsblaöi Moggans, sem þá var
til húsa i Austurstrætinu.
„Askó-félagið og Siggi lærer"
Við ræðum enn nokkra stund um unglinga
og skemmtanalifið fyrr og nú og i fram-
haldi af þvi spyr ég Ludvig hvort hann sé
mikil félagsvera.
„Já, ég má segja það. Ég hef mjög gam-
an af að tala viö fólk, fór snemma aö hafa
áhuga á þvi. Ég sé bara eftir, hvaö mörg
tækifæri runnu mér úr greipum þegar ég
var ungur og haföi aöstööu til að kynnast
enn fleirum heldur en ég gerði. Þegar ég
var i Verslunarskólanum, sem ég reyndar
aldrei kláraði, stofnuöu félagar minir þaö-
an og ég Askó-félagið, en heiðursfélagi þess
var Siggi lærer. Viö héldum fundi og fórum
i feröalög. A fundunum fengum viö oft
menn utan úr bæ til aö hafa ofan af fyrir
okkur. Einu sinni báöum viö karl einn, sem
átti mikiö skuggamyndasafn til aö koma á
einn fund, en karlinn var eins lyginn og
MSnchhausen. Hann kom I kjól og hvitu og
sýningin hófst. Stuttu siöar datt vélin og
peran J henni brotnaöi. Datt þá upp úr
karli: „Ja nú fór illa. Þetta er 1000 kerta
pera og hvert watt kostar krónu”. Oöru
sinni kom hann á fund og fór meö kvæöi
fyrir ofckur sem hann geröistundum. Kvæö-
iö, sem fyrst varö fyrir valinu, var Gunn-
arshólmi. Þegar flutningi lauk, spuröi ein-
hver út I sal eftir hvern kvæöiö væri. Karl
leit upp drjúgur á svip og sagöi: „Eftir
hvurn hvaö?” Siöan fór hann meö hluta úr
Passiusálmunum og enn spuröi einhver,
hver væri höfundur og nú svaraöi karl:
„Það var hann Hallgrimur Benediktsson,
sá er glimdi á Þingvöllum 1907”.
„Ferðamálasaga islands er mjög
merkileg"
Þegar hér var komið sögu ákvaö ég aö
snúa minu kvæöi i kross og spyrja Ludvig
út i feröamál, en eins og kunnugt er, hefur
hann mikið unnið aö ferðamálum og er i
dag ferðamálastjóri.
„Ferðamálasaga Islands er mjög merki-
leg. 1 gegnum tiðina hafa um 500 bókatitlar
verið skrifaöir um Island sem feröamanna-
land, þótt helmingur þess sé hreinn upp-
spuni. Það var þvi ekki að nauösynjalausu,
ab Jón læröi tók sig til og gaf út i Kaup-
mannahöfn áriö 1590 nokkurs konar
varnarrit um Island, þar sem hann hnekkir
þeim áróöri, sem oft á tiöum birtust i þess-
um ritum, en mjög snemma fóru aö koma
hingað ferðamenn, aðallega Englendingar.
En til að gera langa sögu mjög stutta, þá
var sett á laggirnar hér á landi i kringum
kreppuna 1930, nefnd, sem gekk undir nafn-
inu Rauðka. Hennar starf var meðal ann-
ars i þvi fólgið aö gera einhverjar ráö-
stafanir til að hæna aö ferðamenn og skapa
gjaldeyri. Fljótlega upp úr þvi eöa 1936
voru siðan sett lög um Feröaskrifstofu
rikisins, en þetta gekk allt mjög hægt fyrir
sig, ekki sist vegna þess, að stopular feröir
hingaö til lands voru feröamannastraumi
mikill fjötur um fót.
Nú um 1967 voru síðan sett enn á ný lög
um feröamál, þá var feröamanna-
straumurinn hingaö til lands um 3 prósent
af landsmönnum. 1976 voru síðan sett nú-
gildandi lög um skipulag ferðamála,snibin
aö erlendri fyrirmynd, og I dag er feröa-
mannastraumurinn um 37 prósent af
heildarfjölda landsmanna.”
„Ferðaskrifstofa rikisins nýtur
engra sérréttinda".
Feröaskrifstofa rikisins var stofnuö á
sinum tima til aö byggja upp feröamál á Is-
landi. Hefur hún ekki lokiö hlutverki sinu
nú og væri þvi ekki eðlilegt aö leggja hana
niöur?
„Nei, það finnst mér ekki. 1976 varð
Ferðaskrifstofan hreinn viðskiptaaðili,
þegar Ferðamálaráð tók viö öllu þjónustu-
hlutverkinu og almennri uppbyggingu
þessara mála. Þannig aö I dag nýtur hún
engra sérréttinda, nema að vera i eigu
rikisins. Hún borgar alla skatta og skyldur
af sinum rekstri.”
Þessi samdráttur, sem hér hefur orðiö i
ferðamálum.af hverju stafar hann, og er
um samdrátt annars staöar i heiminum að
ræöa á þessu sviði?
„Samdrátturinn i ár er 16 prósent þaö
sem af,er miöað viðsama tima i fyrra. Slik-
ur samdráttur hefur oröið viöa i heiminum
og stafar af oliukreppu, óstööugu gengi og
alls kyns óáran, sem hrjáir heimsbyggöina.
Mikil samkeppni hefur til dæmis orðið i
fluginu, eins og kunnugt er, sem meðal ann-
ars má rekja til þess, er Carter létti af öll-
um hömlum á flugi um Norður -Atlantshaf.
Annars hef ég trú á, að þetta breytist, alla-
vega fyrir okkur hér, þvi norðriö er að
veröa nokkurs konar tiskufyrirbæri i ferða-
bransanum.”
Hvernig ætliö þið aö bregðast viö þessum
samdrætti? Hafiö þið engar áhyggjur af því
aö stööugt fleiri feröast hingaö á eigin veg-
um, en notfæra sér ekki feröaskrifstofurn-
ar?
„Slöastliöiö ár voru beinar og óbeinar
tekjur af feröamönnum 15 milljaröar og má
heita vist, aö þær veröi töluvert minni i ár.
En viö erum meö öll hjól i gangi, hvab þetta
varðar, þó engar ákvaröanir hafi enn veriö
teknar. Og hvaö viðkemur auknum fjölda
þeirra, sem hingaö koma á eigin vegum. þá
hef ég ekki miklar áhyggjur þar aö lútandi.
Þetta er mikiö ungt fólk, sem oft á tíöum er
ab fara I fyrsta sinn til útlanda. Og min
skoðun er sú, ab fyrsta landi, sem maöur
heimsækir, binst maöur oft tilfinninga-
böndum. Þannig aö i mörgum tilvikum má
gera ráö fyrir, aö þegar þetta fólk eldist
hafi þaö hug á aö koma aftur til þess lands
og þá er eins vlst, aö þaö noti sér feröaskrif-
stofurnar.
I þessu sambandi má nefna skoöana-
könnun, sem viö geröum á erlendum feröa-
mönnum, sem hingaö komu, en þar kom I
ljós, aö stærsti fjöldinn kom hingaö vegna
þess, aö kunningjarnir höfðu sagt þeim frá
þessu landi.”
„Hvenær veröur island gjald-
þrota?"
„Margur hefur sagt, að þaö sé lúxus aö
vera tslendingur. Engir taka sér meiri og
lengri fri en þeir eöa eins og einn merkur
erlendur maöur sagði einu sinni: „Hvenær
skyldu tslendingar verða gjaldþrota?” Og
hann hafði svarið á reiðum höndum: „Meö-
an þeir framleiða per mann meira en nokk-
ur önnur þjóö i heiminum halda þeir sér á
floti.”
Annars hefur viðhorf til islenskra feröa-
mála breyst mikiö. Nú þýöir ekki að segja,
eins og kerlingin: „Þetta er nógu gott i hel-
vitis kjaftinn á þeim.” Gæöin þurfa að vera
ofar öllu. Þaö þýöir ekki aö rifast um menn
og málefni, og vera sifellt i dægurþrasi.
Þaö þarf aö horfa fram á veginn, eins og
Jón Sigurösson, forseti, gerði. Það er til-
gangslaust aö gefa fyrst fjárveitingu fyrir
efstu hæöinni.”
„Vona það iagist með timanum."
Það hefur oft viljaö brenna viö hérlendis,
aö menn hafa gert eins og þeir hafa getaö,
en einhvern veginn ekki kunnað tökin á
hlutunum. Eins og sagan af þvi þegar
Philip prins og Asgeir Asgeirsson fóru eitt
sinn saman I ferö noröur aö Mývatni.
Sunnanmenn höföu einhverjar áhyggjur af,
hvernig færi um kappana þar nyrðra og var
þvi hringt noröur og spurst fyrir. Kona,
nokkur, sem hýsti þá varö fyrir svörum og
sagði: „Þetta veröur i góöu lagi. Ég er búin
aö búa um þá i hornstofunni. Philip veröur I
rúminu, en Asgeir á divaninum. Þá geta
þeir nefnilega talaö saman, þegar þeir
veröa komnir uppi I kvöld.”
Annars vil ég taka undir orö Asgeirs, sem
hann sagöi er hann fyrst bauö sig fram til
Alþingis. Asgeir var ungur, þegar þetta
var, og eins og venja er um stjórnmála-
menn var honum ýmislegt fundiö til for-
áttu, þó einkum þaö, hve ungur hann væri.
En þá svaraöi Asgeir: „Ég veit, aö sumir
ykkar hafa fundiö mér eitt og annab til for-
áttu.sem ef tilvill ekki er hægt aö bæta. En
þetta meö aldurinn vona ég aö lagist meö
timanum.” — KÞ