Morgunblaðið - 30.08.2002, Qupperneq 26

26 FÖSTUDAGUR 30. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
STAÐFEST hefur verið aðflugvélarflakið sem áhöfniná Baldri, sjómælingabátiLandhelgisgæslunnar,
fann á botni Skerjafjarðar á þriðju-
dag er sjóflugvél af gerðinni North-
rop N-3PB sem var í eigu norska
flughersins. Flugvélar af þeirri gerð
voru notaðar hér við land í seinni
heimsstyrjöldinni, en að sögn Ragn-
ars J. Ragnarssonar, fyrrum for-
manns Íslenska flugsögufélagsins,
hefur aðeins eitt eintak varðveist og
er það í eigu Norðmanna.
Flugsögufélagið og Northrop-
flugvélaverksmiðjurnar færðu
Norðmönnum vélina að gjöf árið
1982 en henni var bjargað úr Þjórsá
1979 og hún færð í upprunalegt horf.
Ragnar hefur sett sig í samband
við Northrop-verksmiðjurnar í
Bandaríkjunum til að kanna áhuga á
að vélin verði gerð upp. Að hans
sögn hafa aðilar hjá Northrop óskað
eftir að Flugsögufélagið gangi úr
skugga um að viðeigandi ráðstafanir
verði gerðar áður en vélinni verði
hugsanlega lyft af hafsbotni.
Verður kafað niður á
flakið á næstu dögum
Að sögn Dagmarar Sigurðardótt-
ur, uppýsingafulltrúa Landhelgis-
gæslunnar, er öll köfun á svæðinu
bönnuð á meðan á rannsókn stendur
sökum sprengihættu og vegna
gruns um að hér sé um vota gröf að
ræða. Ekki er vitað hversu margir
kunna að hafa verið í vélinni en þeir
kynnu að hafa verið tveir eða þrír, að
hennar sögn.
Dagmar segir ekki unnt að stað-
festa að svo stöddu hvort einhver
hafi farist með vélinni en að stefnt sé
að því að kafa niður á flakið á næstu
dögum og rannsaka það nánar.
Kafarar, sjómælingamenn og
sprengjusérfræðingar Landhelgis-
gæslunnar fóru eftir hádegi í fyrra-
dag að flakinu á sjómælingabátnum
Baldri og rannsökuðu flakið í sjö
tíma. Strax kom í ljós að vélin er eins
hreyfils og búin vélbyssum. Einnig
sást móta fyrir norska fánanum á
flakinu. Fram kemur í fréttatilkynn-
ingu frá Landhelgisgæslunni að
mælingar á vænghafi og hlutföllum
flugvélarinnar hafi rennt stoðum
undir þá ályktun að hún væri af
gerðinni Northrop.
Alls fórust tólf manns með ellefu
Northrop-sjóflugvélum
við Ísland í seinni heims-
styrjöldinni, þar af fór-
ust tvær vélar í Reykja-
vík, í Fossvogi og
Skerjafirði, og tvær
hurfu sporlaust á hafi úti eftir að
hafa tekið á loft frá Reykjavík.
Að sögn Ragnars J. Ragnarsson-
ar, fyrrum formanns Íslenska Flug-
sögufélagsins, voru alls 24 vélar af
gerðinni Northrop N-3PB fram-
leiddar upp úr 1940 og voru þær all-
ar keyptar af Norðmönnum. Vélinni
var reynsluflogið í fyrsta sinn í des-
ember 1940 en þær voru fyrstu vél-
arnar sem Northrop-verksmiðjurn-
ar framleiddu. Í ljós kom að ekki var
markaður fyrir slíkar vélar og var
framleiðslu á þeim hætt skömmu
síðar. Að sögn Ragnars voru þær um
tíma taldar einar hraðfleygustu sjó-
flugvélar í heiminum og mældist
hraði þeirra mestur 415 km á klst.
sem var á þeim tíma nýtt hraðamet
fyrir eins hreyfils sjóflugvél.
Norðmenn gerðu sérstakan
samning við Northrop flugvélaverk-
smiðjurnar í Kaliforníu í Bandaríkj-
unum eftir að seinni heimsstyrjöldin
skall á. Ragnar bendir á að áður hafi
þeir lagt inn pöntun hjá þýskum
flugvélaverksmiðjum en afgreiðsla
þeirra var stöðvuð eftir að stríðið
hófst og var því leitað til bandarísku
flugvélaverksmiðjanna.
Þegar Þjóðverjar réðust inn í
Noreg voru vélarnar enn í fram-
leiðslu. Norska útlagastjórnin kom á
fót eigin herafla og var ákveðið að
stofna flugsveit á Íslandi.
Að sögn Ragnars var flugsveitin á
Íslandi fyrsta flugsveit frjálsra
Norðmanna sem stofnuð var í stríð-
inu. Vélarnar sem um ræðir voru
ekki langfleygar en voru upphaflega
taldar henta vel til flugs yfir norsku
fjörðunum og við eftirlit á norska
skerjagarðinum. Hann
bendir á að í fyrstu hafi
ekki legið ljóst fyrir af
hálfu Norðmanna hvað
ætti að gera við flugvél-
arnar.
Sex þessara véla voru sendar til
Kanada þar sem Norðmenn voru
með þjálfunarbúðir og fórust þrjár
þeirra þar. Hinar þrjár fóru síðar til
Íslands og var því samtals 21 vél
send hingað til lands. Vélarnar voru
hér á landi frá maí 1941 fram í júní
1943.
Um rekstur sveitarinnar sáu
Norðmenn en hún heyrði undir
breska flugherinn. Vélarnar voru
fyrst og fremst notaðar hé
við kafbátaleit og verndu
lesta. Flugsveitin var með
Nauthólsvík en viðhaldsde
flugskýlinu í Vatnagörðum
var skipt í þrjá hluta, sex vé
Nauthólsvík, þrjár á Aku
þrjár á Reyðarfirði, auk
sem hafðar voru til vara
görðum.
Tvær vélar hurfu spo
frá Reykjavík
Sem fyrr segir fórust tó
með ellefu Northrop-flug
stríðsárunum.
Fyrsta vélin brotlenti in
Fossvoginum, til móts vi
hinn 24. júlí árið 1941. M
varð en tveir voru um bo
var tekin upp og til eru ljósm
henni eftir að hún er komi
Nokkrum dögum síðar, hin
hvarf sporlaust vél sem flog
Reykjavík á æfingaflugi. M
voru þrír menn.
Sextánda september 19
vél við bauju á Reyðarfir
missti niður djúpsrengjur
undir henni með þeim afl
að þær sprungu og hún sö
náðist upp en Ragnar ben
mótorinn sé líklegast enn
út af Búðareyri við Reyðarf
Tuttugasta og annan
fórst vél í flugtaki á Akurey
hún sömuleiðis tekin á la
sem um borð voru sluppu ó
Fjórtánda febrúar 1942
lendingu á Reyðarfirði. M
varð og var vélinni bjargað
Hinn tuttugasta og fimm
1942 hvarf vél sporlaust í
leitarflugi frá Reykjavík, f
milli Snæfellsness og Re
Um borð voru þrír menn, þ
al flugsveitarforinginn. A
Ragnars átti atvikið sér sta
21 af 24 Northrop N-3PB-sjóflugvélum, sem framle
Tólf manns
fórust hér
við land í
ellefu vélum
Northrop-vélar voru notaðar hér við land
af norska flughernum á árunum 1941–1943
við skipavernd og kafbátaleit. Kristján
Geir Pétursson kannaði afdrif flugvélanna
og komst að raun um að aðeins eitt eintak
er varðveitt í upprunalegri mynd.
Vélin sem bjargað var úr Þjórsá 1979. Myndin er tekin árið 1
Þessi vél eyðila
Kannað hvort
eigi að gera
vélina upp
EYJAR AUÐLEGÐAR
Í HAFI FÁTÆKTAR
Thabo Mbeki, forseti Suður-Afríku,var ómyrkur í máli þegar hannsetti ráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna um sjálfbæra þróun í Jóhannesar-
borg í upphafi vikunnar. „Alþjóðasam-
félag, sem byggist á fátækt margra en
velmegun fárra og einkennist af eyjum
auðlegðar í hafi fátæktar, er ekki sjálf-
bært,“ sagði Mbeki og ítrekaði að leggja
yrði allt kapp á að bregðast við vaxandi
umhverfisvandamálum og útrýma fátækt
í heiminum.
Fátækt er eitt mesta vandamál okkar
tíma og oft virðist bilið milli ríkra og fá-
tækra vera óbrúanlegt. Ráðstefna Sam-
einuðu þjóðanna er haldin í hverfi sem
ber vitni auði og hagsæld. Í næsta borg-
arhluta er fátæktin allsráðandi. Hina fá-
tæku og hina ríku skilur aðeins að á, sem
er svo menguð að á bökkum hennar eru
skilti þar sem varað er við kóleru. Ind-
verski rithöfundurinn Arundhati Roy
hefur mikið fjallað um misskiptinguna í
heiminum í skrifum sínum. Hún líkir Ind-
verjum við farþega í lest, sem eru að fara
í sitt hvora áttina og tekur sem dæmi um
mótsagnir nútímans verkamenn, sem
vinna við kertaljós fyrir aftan heimili
hennar við að leggja ljósleiðara.
Ekki er gert ráð fyrir því að mikill
fengur verði í þeim niðurstöðum, sem
ráðstefnan muni skila. Hins vegar er
ljóst að þarna koma menn saman og ræða
málin, mynda tengsl og leggja ef til vill
drög að árangri í framtíðinni. Ráðstefnan
stendur til 4. september og ekki er ljóst
hver endanleg niðurstaða verður. Nú
þegar er komið fram samkomulag um að
vernda fiskistofna og hafa verið gerðar
athugasemdir við að það sé ekki bindandi
og ákveðnum takmörkunum háð. Hafa
ríkisstjórnir heitið því að grípa til að-
gerða þar sem unnt sé fyrir árið 2015.
Enginn deilir um markmið ráðstefn-
unnar, hvort sem það er sjálfbær þróun
eða barátta gegn fátækt. Það er hins veg-
ar ekki hlaupið að því að ná þessum
markmiðum. Hvernig á til dæmis að
draga úr fátækt og án þess að valda nátt-
úruspjöllum, sem þýddi að gengið yrði
gegn forsendum sjálfbærrar þróunar?
Vatn er eitt dæmi um þennan vanda.
Ferskt vatn er takmörkuð auðlind og
sumir halda því fram að vatn muni á þess-
ari öld taka við af olíu sem mikilvægasta
auðlind jarðar. Ferskt vatn er nú aðeins
um 0,5% af öllu vatni í heiminum. Fólki í
heiminum fjölgar um þessar mundir um
85 milljónir á ári. Notkun vatns á hvern
einstakling tvöfaldast á 20 ára bili. Víð-
ast hvar í heiminum er gengið mun hrað-
ar á vatnsból jarðar, en náttúran er fær
um að endurnýja þau.
Talið er að 1,3 milljarðar manna búi á
landi, sem sé ekki nógu gjöfult til að búa
þeim viðunandi lífsskilyrði.
Ríkar þjóðir hafa fallist á að opna þurfi
markaði og auka aðstoð við fátæku ríkin.
Sömuleiðis er það markmið fátækra ríkja
að auka ábyrgð og gagnsæi í stjórnarfari.
Framferði hinna ríku er hins vegar ekki
beint sannfærandi. Þau verja til dæmis
árlega 350 milljörðum dollara í niður-
greiðslur á landbúnaðarvörum. Í nýrri
skýrslu Alþjóðabankans segir að lækkun
þessara niðurgreiðslna til landbúnaðar
yrðu mikilvægasta framlag ríku þjóð-
anna til hinna fátækari: „Engin ein að-
gerð skiptir meira máli.“ Það hefur ekki
aukið trú manna á það að mark beri að
taka á málflutningi ríku þjóðanna að
George Bush Bandaríkjaforseti ákvað að
auka niðurgreiðslur til bænda verulega á
þessu ári. Hægt er að beita ýmsum rök-
um til að réttlæta niðurgreiðslur í land-
búnaði, en afleiðingar þeirra eru að
þrýsta niður verði á landbúnaðarvörum
og gera bændur í þróunarlöndunum, sem
ekki búa við sömu ívilnanir, ósamkeppn-
ishæfa.
Ríkustu ríki heims eiga ekki að messa
yfir þeim fátækustu um opna markaði og
einkavæðingu þjónustu á borð við vatn,
rafmagn og hita á meðan þau stunda nið-
urgreiðslur í stórum stíl og ráða ekki
sjálf við frelsi í orkumálum.
Í suðurhluta Afríku blasir nú hungurs-
neyð við 13 milljónum manna. Vannær-
ing greiðir sjúkdómum leið. Í sumum
löndum Afríku hefur alnæmi höggvið
stór skörð, sérstaklega í þær kynslóðir,
sem undir eðlilegum kringumstæðum
myndu bera uppi efnahagslífið. Þegar
þannig er ástatt dugar sá málflutningur
skammt að aðeins þurfi að opna efna-
hagslífið og aflétta viðskiptahindrunum
til að allt falli í ljúfa löð. Heilbrigði og
nægur matur eru forsenda fyrir því að
þjóðfélag sé starfhæft. Ríkustu ríkjum
heimsins, þar sem íbúar eru með 37faldar
meðaltekjur íbúa í 20 fátækustu ríkjun-
um, ber siðferðisleg skylda að leggja sitt
af mörkum til baráttunnar gegn sjúk-
dómum og hungri. Það er gott að geta
talað saman, en orð skipta litlu í hafi fá-
tæktar ef engar aðgerðir fylgja.
SAMBAND SEM EKKI MÁ ROFNA
Væri viðunandi að Ísland væri raf-magnslaust í fjórar til níu klukku-
stundir? Hvaða áhrif myndi það hafa á
rekstur fyrirtækja? Í upplýsingasam-
félagi nútímans eru afleiðingar þess að
net- og símasamband við útlönd rofnar í
fjórar til níu klukkustundir jafnalvarleg-
ar fyrir þau fjölmörgu fyrirtæki í þekk-
ingariðnaði er treysta alfarið á netsam-
band við umheiminn. Ísland varð hins
vegar sambandslaust við umheiminn
klukkutímunum saman á miðvikudag
vegna bilunar í Cantat3-sæstrengnum.
Viðskipti í Kauphöll Íslands lágu niðri í
heilan dag í fyrsta skipti frá því að hún
tók til starfa. Röskun varð á starfsemi
flugstjórnarmiðstöðvarinnar í Reykjavík.
Sömuleiðis á sölustarfsemi Flugleiða er-
lendis.
Það er hárrétt mat hjá Sturlu Böðv-
arssyni samgönguráðherra að þessi uppá-
koma sýni nauðsyn þess að leggja annan
sæstreng frá Íslandi. Þótt varaleiðir séu
til í gegnum gervihnött sýndi sig í fyrra-
dag að það getur tekið langan tíma að
koma því sambandi á. Afkastageta slíkrar
tengingar er sömuleiðis minni heldur en
sæstrengurinn býður upp á. Ekki bætir
úr skák að fyrirtækið Teleglobe, sem rek-
ur Cantat3, er í greiðslustöðvun. Hvað
gerist ef Teleglobe verður gjaldþrota?
Stefnt hefur verið að því að nýr sæ-
strengur verði tengdur fyrir árslok ársins
2003. Það verður hins vegar að gerast fyrr
ef einhver kostur er á. Þangað til nýr sæ-
strengur kemst í gagnið verður að
tryggja að ekki muni taka jafnlangan
tíma og á miðvikudag að koma upp vara-
sambandi.
Ef hér á að takast að byggja upp nú-
tíma upplýsingaþjóðfélag og öflug þekk-
ingarfyrirtæki, sem eru samkeppnishæf
við fyrirtæki í öðrum ríkjum, verður að
vera hægt að treysta á að sú lífæð sem
samband við umheiminn er sé ávallt til
staðar.