Morgunblaðið - 01.10.2002, Page 22

NEYTENDUR
22 ÞRIÐJUDAGUR 1. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
EVRÓPSKT verð á vörum og þjón-
ustu, fjármálaviðskipti á frjálsum
markaði og virk samkeppni á mat-
vörumarkaði eru meðal krafna Neyt-
endasamtakanna um úrbætur fyrir
neytendur í framtíðinni, að því er
fram kom á nýafstöðnu þingi samtak-
anna. Jóhannes Gunnarsson er sjálf-
kjörinn formaður Neytendasamtak-
anna til tveggja ára en kjörin var ný
stjórn fyrir starfstímabilið 2002–
2004.
Jóhannes sagði í setningarræðu að
gengið væri til þings í anda þeirra
þriggja meginkrafna sem fyrr er get-
ið. „Við viljum að verð á vörum og
þjónustu verði sambærilegt við það
sem neytendum í öðrum Evrópu-
löndum býðst best. Við krefjumst
þess að það ríki raunveruleg sam-
keppni á fjármálamarkaði. Við viljum
rjúfa þá fákeppni sem myndast hefur
á matvörumarkaðnum. Heilbrigð og
virk samkeppni er óumdeilanlega ein
af forsendum þess að neytendur fái
þrifist sæmilega í markaðshagkerfi.
Samkeppni um verð, þjónustu, fram-
boð, gæði, þjónustulund, áreiðan-
leika, hraða; samkeppni í fjölbreyttri
mynd á sem flestum sviðum mark-
aðarins. Það er eitt mikilvægasta
verkefni Neytendasamtakanna að
hvetja til heilbrigðrar samkeppni á
markaðnum og beita tiltækum ráð-
um til að stuðla að henni. Á mörgum
sviðum viðskipta sem eru neytendum
afar mikilvæg blasir við átakanlegur
skortur á samkeppni, stórfelld sam-
þjöppun og jafnvel hrein einokun. Ef
litið er á þróun síðustu ára er ljóst að
víða hefur dregið úr virkri sam-
keppni á neytendamarkaði. Það á við
um matvörumarkaðinn og að mínu
mati veldur samþjöppunin á þeim
markaði því að neytendur eru að
greiða óeðlilega hátt verð fyrir mat-
vöru ef borið er saman við nágranna-
löndin. Þetta höfum við margoft sýnt
fram á með vönduðum könnunum.
Landbúnaðarstefnan á vissulega
sinn þátt í þessu. En það hlýtur að
vera eitthvað meiriháttar að á mat-
vörumarkaðnum, hvort sem það er í
framleiðslunni, innflutningnum,
smásöluversluninni eða kannski hjá
þeim öllum.“
69% hærra meðaltalsverð
á matvælum hérlendis
„Mér er kunnugt um að strax í
upphafi Alþingis mun Rannveig Guð-
mundsdóttir þingmaður Samfylking-
arinnar leggja fram þingsályktunar-
tillögu um orsakir hás matvælaverðs
á Íslandi samanborið við hin Norð-
urlöndin og ríki Evrópusambands-
ins. Í greinargerð með tillögunni
koma fram óyggjandi tölur frá óháð-
um aðilum sem eru ákaflega dapur-
legar fyrir íslenska neytendur. Þar
er staðfest að við búum við hæsta
matvælaverð á öllu Evrópska efna-
hagssvæðinu. Þegar skoðað var mat-
vælaverð á Norðurlöndum, Þýska-
landi og meðaltalsverð í löndum
Evrópusambandsins á árinu 2000
kom í ljós að Ísland trónar efst með
69% hærra meðaltalsverð á matvæl-
um en í Evrópusambandsríkjunum.
Noregur hefur alltaf verið talið dýrt
land, ekki síst þegar kemur að mat-
vælum, enda koma þeir í öðru sæti
með 62%. Í Þýskalandi var matvæla-
verð rétt yfir meðaltalsverði í Evr-
ópusambandslöndunum fimmtán. En
verðhækkanir á matvælum hafa líka
verið miklu meiri hér síðustu sex árin
en í öðrum löndum á svæðinu. Þannig
kemur í ljós að verðlag á matvælum
hefur á sex árum, 1996–2001, hækk-
að hér um 21,5% en aðeins um 7,4% í
Svíþjóð.“
„Heimsmet í háum raun-
vöxtum og þjónustugjöldum“
Jóhannes nefndi ennfremur að ís-
lensk fjármálafyrirtæki ættu „heims-
met í háum raunvöxtum og þjónustu-
gjöldum“. „Fyrirtæki geta leitað til
erlendra banka og fengið mun betri
kjör en hérlendis. Neytendur eru
hins vegar í átthagafjötrum hjá ís-
lenskum bönkum. Við getum hrein-
lega ekki unað því öllu lengur að ís-
lenskir bankar bjóði okkur verri kjör
og óhagstæðari skilmála en tíðkast
annars staðar, allt í skjóli fákeppni
sem vissulega ríkir á þessum mark-
aði. Vart þarf að rifja upp hvernig vá-
tryggingafyrirtækin hafa hvert á
fætur öðru hækkað iðgjöld á neyt-
endatryggingum og má líklega litlu
muna hvort maður skiptir við þetta
fyrirtækið eða hitt.“
Jóhannes sagði Neytendasamtök-
in „staðráðin í að halda áfram kross-
ferð sinni gegn fákeppni og einokun
með tiltækum vopnum“.
„Ábyrgðin liggur hins vegar fyrst
og fremst hjá stjórnvöldum sem hafa
yfir að ráða þeim meðulum sem
duga. Ábyrgð stjórnvalda er mikil og
við munum ekki þreytast á að minna
þau á skyldur sínar í þessum efnum,“
sagði hann.
Þak á þóknun fyrir innheimtu
Neytendasamtökin segja einnig
„mikilvægt og sanngjarnt“ að settar
séu skýrar reglur um innheimtu-
starfsemi. „Það er óþolandi að þeir
sem innheimta skuldir geti sett sér
sínar eigin leikreglur. Afar brýnt er
að sett verði þak á innheimtuþóknun
innheimtuaðila. Eins og sakir standa
er innheimtuaðilum í raun veitt skot-
leyfi á skuldarann. Verðmyndun hjá
lögmönnum er frjáls, hver og einn
ákveður sinn taxta, og því miður hafa
Neytendasamtökin séð dæmi um
innheimtukostnað sem er ekkert
annað en löglegt okur á þeim efna-
minni,“ sagði hann í ræðu sinni.
Einnig sagði formaðurinn að þótt
samstarf við stjórnvöld hafi verið
gott á mörgum sviðum, megi bæta
um betur.
„Stjórnvöld skella óþarflega oft
skollaeyrunum við því sem við höfum
fram að færa og meta ekki nægilega
það starf sem fram fer á okkar veg-
um. Slagur okkar við viðskiptaráðu-
neytið um greiðslu kostnaðar vegna
kvörtunar- og leiðbeiningaþjónustu
er eitt dæmi um þetta. Þar er um að
ræða samfélagslega þjónustu sem
við erum fús til að annast en teljum
að ríkið eigi að kosta eins og tíðkast í
löndum á Evrópska efnahagssvæð-
inu. Annað dæmi þessu líkt er hvern-
ig staðið hefur verið að því að koma
Evrópsku neytendaaðstoðinni, ENA,
á fót hér á landi,“ sagði Jóhannes.
Í samþykkt um stefnumótun í
neytendamálum sem gerð var á
þinginu kemur fram að Neytenda-
samtökunum hafi komið„ í opna
skjöldu þegar viðskiptaráðuneytið
ákvað án þess að tilkynna Neytenda-
samtökunum síðla árs 2001 að opna
[úrlausnarstofu að evrópskri fyrir-
mynd] með aðsetri í ráðuneytinu
undir heitinu ENA Þessa starfsemi
átti að vista í viðskiptaráðuneytinu í
tilraunaskyni í eitt ár. Það ár er nú
liðið.
Ljóst er að ef stjórnvöld fela ekki
Neytendasamtökunum þessa þjón-
ustu hljóta samtökin að endurskoða
rekstur kvörtunarþjónustu sinnar
með það að markmiði að loka henni.
Ef stjórnvöld telja það félagslega
skyldu sína að aðstoða íslenska neyt-
endur að ná rétti sínum í viðskiptum
þá hljóta stjórnvöld að aðstoða neyt-
endur við það einnig þegar þeir hafa
verslað í heimalandi sínu. Allt annað
er óeðlilegt og varla í samræmi við
jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar.
Auk þess er með öllu óþolandi að
stjórnvöld taki til sín styrk frá Evr-
ópusambandinu að upphæð 5 millj-
ónir króna til að sinna örfáum kvört-
unarmálum, á meðan sömu
stjórnvöld telja nægjanlegt að veita
8,3 milljónir króna til að Neytenda-
samtökin geti sinnt öllum hinum mál-
unum (99,8%),“ segir í samþykktinni.
Jóhannes benti á í ræðu sinni að
vandað neytendastarf sé bæði kostn-
aðarsamt og víðfeðmt. „Það snertir í
raun flest svið mannlífsins; svo sem
umhverfi, matvæli, neytendafræðslu
í skólum, íbúðarbyggingar og fjár-
mögnun þeirra, fjármálaþjónustu,
samkeppnismál, öryggi vöru, staðla í
þágu neytenda, heilbrigðisþjónustu
og margt fleira. Þetta snýst ekki
bara um gallabuxur sem hlaupa í
þvotti. Það er því mikilvægt að efla
starf Neytendasamtakanna eins og
kostur er. Það er líka eðlilegt að mínu
mati að stjórnvöld styðji myndarlega
við bakið á starfi okkar.“
Neytendasamtökin þinga og kjósa nýja stjórn
Vilja sama verð á vörum
og þjónustu og í Evrópu
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Þingi Neytendasamtakanna lauk um helgina.