Morgunblaðið - 16.10.2002, Qupperneq 14

ALDARAFMÆLI ST. JÓSEFSSPÍTALA Á LANDAKOTI
14 MIÐVIKUDAGUR 16. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
STARFSEMI öldrunarsviðs Land-
spítala – háskólasjúkrahúss fer að
meginhluta fram á Landakoti en að
auki er starfrækt bráðaöldrunar-
lækningadeild í Fossvogi. Á Landa-
koti er starfseminni skipt niður í
nokkra þætti, þ.m.t. heilabilunar-
þátt með tveimur legudeildum og
minnismóttökudeild fyrir fólk sem
býr utan veggja spítalans og á við
minnisvandamál að stríða. Á sviði
almennra öldrunarlækninga eru
starfræktar þrjár deildir og er
áherslan þar á endurhæfingu.
Þessu til viðbótar er á Landakoti
dagspítaladeild þar sem fólk býr
heima hjá sér en kemur hluta úr
degi á spítalann og sækir þangað
sérhæfða meðferð og endurhæf-
ingu.
Á síðasta ári var opnuð líknar-
deild við spítalann og sama ár tók
þar til starfa öldrunarlækninga-
deild fyrir lungnaveika. „Markmið
starfseminnar hér er að hjálpa fólki
til eins mikillar sjálfsbjargar og
eins mikilla lífsgæða og mögulegt
er á hverjum tíma,“ segir Pálmi V.
Jónsson, sviðsstjóri á lækningasviði
LSH og dósent í öldrunarlækning-
um við Háskóla Íslands. Hann und-
irstrikar í þessu sambandi að á
Landakoti séu ekki í boði varanleg
vistunarúrræði heldur fyrst og
fremst greiningar-, meðferðar-, og
endurhæfingarúrræði.
Ingibjörg Hjaltadóttir er sviðs-
stjóri hjúkrunar á öldrunarsviði
LSH. Að sögn hennar starfa sam-
tals um 320 manns á öldrunarsviði,
þar af 270 manns innan hjúkrunar-
þáttarins. Á öldrunarsviði eru 150
rúm, þar af 125 á Landakoti. Á
dagspítaladeild er unnt að sinna 64
einstaklingum á hverjum tíma. Til
viðbótar eru liðlega 2.000 komur á
móttökudeild á ári. Pálmi nefnir að
öldrunarsviðið hafi undanfarin ár
tekið nokkrum breytingum og
þróast í þá átt að veita sértækari
þjónustu. Til dæmis sé nú að kom-
ast á laggirnar sérhæfð móttaka
fyrir fólk með göngulagstruflanir
og beinþynningu.
Einkennandi þáttur í starfi öldr-
unarsviðsins er, að sögn Pálma,
teymisvinnan sem að koma margar
fagstéttir, svo sem læknar, hjúkr-
unarfræðingar, sjúkraþjálfarar,
iðjuþjálfarar, félagsfræðingar, sál-
fræðingar og aðrir.
„Aldraðir eru flóknir einstakling-
ar, með aldurstengdar breytingar,
marga sjúkdóma og á mörgum lyfj-
um. Til þess að geta greitt úr öllum
þessum margþættu málum þarf
hópur af sérfæðingum að vinna
saman til að greina vandann og
finna bestu lausnirnar hverju
sinni,“ segir hann.
Pálmi bendir á að þótt öldrunar-
lækningar séu ekki tæknivædd
grein innan heilbrigðisþjónustunn-
ar samanborið við margar aðrar
megi kalla teymisvinnuna tækni
öldrunarlækninga. Kallað er síðan
eftir sérhæfðum rannsóknum og
ráðgjöf eftir því sem við á hverju
sinni.
Styrktar- og vísindasjóður
settur á laggirnar fyrr á árinu
Á öldrunarsviði er unnið að
marghátta fræðsluverkefnum og
yfir vetrarmánuðina eru haldnir
vikulegir fyrirlestrar sem snúa að
öldrunarfræðum.
Að sögn Ingibjargar er hjúkr-
unarheimilum og heilsugæslum á
höfuðborgarsvæðinu boðið að taka
þátt í fyrirlestrunum. Fyrirlestr-
arnir eru allajafna mjög vel sóttir
og segir hún að þetta sé leið öldr-
unarsviðsins til að breiða út
fræðslu um þessi mál og tryggja að
hún nái til sem flestra. Þá hefur
verið unnið að ýmsum gæðaverk-
efnum sem miða að því að bæta
þjónustuna innan sviðsins og er það
starf unnið í þverfaglegum gæða-
teymum.
„Það eru líka mörg rannsóknar-
verkefni í gangi hér á öldrunar-
sviði. Til dæmis er í gangi rann-
sóknarverkefni um næringu
aldraðra. Síðan erum við að und-
irbúa rannsóknarverkefni um líkn-
arþjónustu,“ segir Ingibjörg en í
því verkefni taka þátt allir sem
veita líknarþjónustu í Reykjavík,
innan sem utan sjúkrahússins.
Pálmi bendir á, þessu til viðbót-
ar, að á ári aldraðra, árið 1999, hafi
Rannsóknarstofa Háskóla Íslands
og LSH í öldrunarfræðum form-
lega verið opnuð.
„Rannsóknarstofan er eins konar
regnhlíf yfir allar rannóknir á svið-
inu og skapar þeim heimili,“ segir
Pálmi.
Meðal rannsókna sem Rannsókn-
arstofan kemur að er samevrópsk
rannsókn á heimaþjónustu aldraðra
og samnorræn rannsókn sem stýrt
er héðan á öldruðum sem leita
brátt á sjúkrahús. Að auki er sam-
vinna við deCODE á sviði erfða-
rannsókna er lúta að langlífi og
Alzheimersjúklingum. Rannsóknin
80+ er fjölþjóðleg.
Þá kemur rannsóknarstofan að
öldrunarrannsókn Hjartaverndar
auk fjölmargra annarra rannsókn-
arverkefna.
Pálmi segir Rannsóknarstofuna
mjög mikilvægan þátt í starfinu og
minnir á að í ár var stofnsettur
styrktar- og vísindasjóður sem er
ætlað að efla Rannsóknarstofuna
og þær rannóknir sem þar fara
fram. Tekjur sjóðsins ákvarðast
meðal annars af frjálsum framlög-
um einstaklinga og félaga, áheitum
og minningagjöfum og leigutekjum
af tækjum og eignum sjóðsins.
Skortur á hjúkrunarrýmum
hægir á tilfærslum
Tæp sjö ár eru liðin frá því öldr-
unarþjónusta á höfuðborgarsvæð-
inu var sameinuð undir einn hatt. Í
því fólst m.a. að deildir í Hátúni,
Hafnarbúðum, Fossvogi og hjá
Hvítabandinu voru sameinaðar
undir nýju öldrunarsviði á Landa-
koti. Pálmi undirstrikar að við sam-
eininguna hafi verið mótuð sú
stefna að á öldrunarsviði yrði boðið
upp á tímabundin úrræði en ekki
varanlega vistun.
„Við erum eins konar skiptistöð,
má segja, milli bráðasjúkrahússins
og samfélagsins og svo hjúkrunar-
heimilanna. Fólk kemur hingað til
að ná afturbata, ná betri heilsu eft-
ir innlögn á bráða- og hátæknispít-
ala og fær þá tíma til að jafna sig.
En í ákveðnum tilvikum kemur fólk
hingað beint inn og sleppur þá við
að fara í bráða- og hátæknikerfið ef
það á ekki við,“ segir Pálmi.
Í sumum tilvikum er einnig boðið
upp á skammtímainnlagnir fyrir
einstaklinga og ættingja þeirra.
Pálmi segir mikla áherslu lagða á
öflugan endurhæfingarhátt og það
þótt í sumum tilvikum fari fólk það-
an beint á hjúkrunarheimili.
Sem fyrr segir er öldrunarsviðið
í reglulegum samskiptum við fjöl-
mörg hjúkrunarheimili um til-
færslu á einstaklingum inn á slík
heimili. Þá er öldrunarsviðið í
reglulegum samskiptum við fé-
lagsþjónustu og heilsugæslu í ein-
stökum hverfum og mánaðarlega
eru haldnir samráðsfundir með
þessum aðilum þar sem rædd eru
mál þeirra skjólstæðinga sem helst
þurfa á aðstoð að halda.
Meginhluti starfsemi öldrunarsviðs LSH fer fram á Landakoti
Aukin sérhæfing og
betri stefnumótun
Sérhæfing á sviði öldrunarlækninga
hefur vaxið hratt á undanförnum árum.
Kristján Geir Pétursson ræddi við
sviðsstjóra á öldrunarsviði LSH á Landa-
koti um starfsemina, rannsóknir og
frekari þróun innan sviðsins.
SÖGU sjúkrahúss á Landakoti má
rekja til loka júlí árið 1896. Tutt-
ugasta og fjórða júlí það ár komu
hingað til lands fyrstu fjórar af
rúmlega 140 St. Jósefsystrum sem
störfuðu hér á landi við hjúkrun og
kennslu fram á miðjan tíunda ára-
tug síðustu aldar.
Regla heilags Jósefs var upp-
haflega stofnuð í bænum Le Puy í
Velay-héraði í Frakklandi 15. októ-
ber árið 1650 sem almenn hjálpar-
og verndarsamtök innan kaþólsku
kirkjunnar. Með tímanum skiptist
hún í nokkrar sjálfstæðar deildir
og hóf sá hluti hennar sem kennir
sig við frönsku borgina Chambéry
að flytjast til Norðurlandanna upp
úr miðri nítjándu öld. Hér á landi
stofnsettu þær þrjú sjúkrahús og
þrjá skóla og störfuðu í Reykjavík,
Fáskrúðsfirði, Hafnarfirði og
Garðabæ. Flestar störfuðu þær hér
um 50 samtímis.
Fyrstu mánuðina sinntu syst-
urnar sjúklingum í Reykjavík með
heimahjúkrun og í íbúðarhúsi sem
þær höfðu til afnota á Landakoti.
Fyrsti spítali St. Jósefssystra á
Landakoti var kapella sem stóð
handan götunnar þar sem núver-
andi spítali stendur.
Árið 1901 lá fyrir Alþingi frum-
varp um byggingu landspítala með
24 sjúkrarúmum en ekki voru
þingmenn á eitt sáttir um bygg-
ingu spítalans. Í millitíðinni buðust
systurnar til að reisa og reka spít-
ala í Reykjavík með ákveðnum
skilyrðum. Ekkert varð úr þeim
áformum og var Landspítala-
frumvarpið sömuleiðis fellt með
þrettán atkvæðum gegn átta. Syst-
urnar lögðu þó ekki árar í bát og
með söfnunarfé sem Jón Sveinsson
(Nonni) safnaði í Frakklandi, Belg-
íu og víðar til byggingar St. Jós-
efsspítala í Reykjavík, viðbót-
arsöfnunarfé og láni erlendis frá
var hafist handa við byggingu spít-
alans. Hornsteinn að nýrri spít-
alabyggingu á Landakotshæð var
lagður í lok apríl 1902 og var spít-
alinn vígður 16. október sama ár.
Spítalinn var upphaflega kjallari,
tvær hæðir og ris auk útbygginga
við norðurhliðina og austurgafl.
Djúpur brunnur var gerður þar
sem nú eru gatnamót Ægisgötu og
Túngötu til að anna vatnsþörf spít-
alans. Einnig var lagt holræsi frá
spítalanum. Hann gat hýst 40 sjúk-
linga og fyrstu mánuðina störfuðu
þar fimm systur auk tveggja
vinnukvenna. Árið 1906 var rúm-
um fjölgað í 55 og voru systur við
spítalann þá samtals tólf. Árið
1911 var rúmafjöldi orðinn 60 en
mestur var hann um 70 árið 1930
áður en farið var að huga að
stækkun spítalans. Þess má geta að
fram til 1930 var spítalinn eini
kennsluspítalinn á landinu og var
hann vel nýttur af tilvonandi
hjúkrunarfólki.
Í upphafi önnuðust St. Jósefs-
systur flest sjúkrahússtörf önnur
100 ár í dag síðan St. Jósefsspítali á Landakoti hóf rekstur
Eini kennsluspítalinn
á landinu í þrjá áratugi
Dr. Bjarni Jónsson: Á Landakoti
Timburspítalinn rís árið 1902.
Dr. Bjarni Jónsson: Á Landakoti
Í skurðstofu gamla spítalans. Frá vinstri: Systir Flavia, systir Gabriella,
Þórhallur B. Ólafsson, Stefán P. Björnsson, Haraldur Guðjónsson og Bjarni
Jónsson. Myndin er tekin 1955.
Dr. Bjarni Jónsson: Á Landakoti
Systur í Landakoti 1927. Frá vinstri, fremsta röð: Systir Florentine, systir
Clementia, Mere Amelie, Mere Marie, systir Viktoria, systir Mathilde, syst-
ir Balbine. Miðröð: Systir Dosithe, systir Maxima, systir Thadea, systir Jó-
hanna, systir Gerharda, systir Thekla, systir Theodula. Aftasta röð: Systir
Klothilde, systir Fulberta, systir Florida, systir Delfine, systir Wilhelma,
systir Thimot.