Morgunblaðið - 16.10.2002, Síða 15

ALDARAFMÆLI ST. JÓSEFSSPÍTALA Á LANDAKOTI
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. OKTÓBER 2002 15
Pálmi segist telja að með samein-
ingu öldrunarþjónustunnar hafi
náðst fram aukin sérhæfing og
betri stefnumótun. Hins vegar hái
starfseminni í dag sá skortur sem
sé á hjúkrunarrýmum og hægi
hann á tilfærslu frá einu þjónustu-
stigi til annars.
Um mánaðamótin ágúst-septem-
ber var rúmum á Landakoti fækk-
að um fjórtán frá þeim fjölda sem
fyrirhugaður var eftir sumarlokan-
ir og þurfti spítalinn af þessum sök-
um að loka einni heilabilunardeild.
Pálmi segir áformað að opna hana
aftur um áramót.
„Það hefur komið skýrt fram í
stefnumótun heilbrigðisráðuneytis-
ins að þessi rými vantar og ákveð-
inn vilji er til að leysa það mál.
Þeim mun fyrr sem þessi mál leys-
ast þeim mun betur getum við unn-
ið,“ segir Pálmi.
Þess má geta að um 50 sjúkling-
ar, sem dvelja nú á öðrum deildum
sjúkrahússins, eru á biðlista öldrun
arsviðs LSH. Í heimahúsum eru
um 200 einstaklingar sem þyrftu að
komast beint á öldrunarsvið ef
pláss leyfði. Þá eru um 60 manns á
öldrunarsviði LSH sem bíða eftir
hjúkrunarheimili en er að mati fag-
fólks of lasburða til að bíða heima
eins og heimaþjónustu er háttað.
Ein af þeim hugmyndum sem
rætt hefur verið um að hrinda í
framkvæmd er sérhæfð heimaþjón-
usta í samvinnu heilsugæslu, fé-
lagsþjónustu og öldrunarsviðs.
Pálmi segir að náðst hafi samkomu-
lag milli þessara aðila um slíkt
samstarf og að hugmyndin sé nú í
skoðun innan heilbrigðisráðu-
neytisins. Ávinningurinn af sér-
hæfðri heimaþjónustu er sá, að
mati Pálma, að hægt yrði að sinna
jafnvel bráðveikum einstaklingum
heima.
„Fyrir marga er ákjósanlegra að
vera heima, jafnvel undir slíkum
kringumstæðum heldur en á
sjúkrahúsi. Þetta er nokkuð sem
reynt hefur verið víða annars stað-
ar og gefið góða raun og við teljum
að þetta gæti verið góð viðbót við
þá flóru úrræða sem þarf fyrir
aldraða.“
Í viðtali við Ástu R. Jóhannes-
dóttur þingkonu sem birt var í
Morgunblaðinu í síðasta mánuði í
tengslum við ráðstefnu um heil-
brigðisþjónustu á Norðurlöndunum
sem hún sótti, kemur fram að Svíar
hafi náð góðum árangri við að auka
gæði heilbrigðisþjónustu á öldrun-
arsviði með því spyrja starfsfólk og
hina öldruðu hvað megi betur fara.
En hvað finnst öldruðum um gæði
þjónustunnar á Landakoti?
Ingibjörg segir að viðhorfskönn-
un hafi verið gerð innan hjúkrunar-
þáttar öldrunarsviðsins þar sem að-
standendur og sjúklingar hafi
getað komið með athugasemdir um
ýmsa þætti er varða gæði þjónust-
unnar.
„Eitt af því sem fólki fannst að
betur mætti fara hjá okkur er há-
vaðinn. Þetta kom okkur svolítið á
óvart. Við sem vinnum hérna áttum
okkur ekki á þeim hávaða sem við
erum alltaf að skapa með allri
þeirri umferð sem hér er allan sól-
arhringinn,“ segir hún.
Ingibjörg segir að þetta sé á
meðal þess sem reynt hafi verið að
bæta. „En auðvitað fylgir því líka
hávaði þegar fólk þarf að vera á
stofu með einum eða tveimur öðr-
um einstaklingum svo mánuðum
skiptir á meðan það bíður eftir að
komast inn á hjúkrunarheimili.“
Róðukross í hverri sjúkrastofu
Pálmi kom til starfa á Landakoti
árið 1996 þegar öldrunarþjónustan
tók að flytjast þangað, þá sem hluti
af Sjúkrahúsi Reykjavíkur, en Ingi-
björg kom ári áður til þess að vinna
að undirbúningi tilfærslunnar.
Pálmi hafði áður starfað á spítalan-
um en hann sótti fyrst vikunám-
skeið hjá systrunum í umönnun ár-
ið 1976 og starfaði þar meðfram
námi í læknadeild. Þá var hann um
tíma aðstoðarlæknir við skurðdeild
áður en hann lagði stund á sérnám.
„Það hefur verið mikilvægt fyrir
mig í minningunni að hafa átt þenn-
an tíma, bæði með systrunum og
öðru góðu starfsfólki hér á Landa-
koti. Andinn var sérstaklega góður
og starfsemin frábær.“
Pálmi segir að margt hafi breyst
á löngum tíma. Nú sé spítalinn sér-
fhæður öldrunarspítali en fyrir 25
árum hafi öldrunarlækningar verið
að fæðast hér á landi. Þróunin und-
anfarinn aldarfjórðung hafi hins
vegar verið mikil og góð á þessu
sviði.
Ingibjörg Hjaltadóttir starfaði
fyrst á Landakoti sem gangastúlka
árið 1978 og síðar meðfram námi í
hjúkrunarfræði. Ingibjörg kom aft-
ur til starfa við spítalann árið 1995,
ári fyrir sameiningu sjúkrahús-
anna. Hún hefur starfað við öldr-
unarhjúkrun í samtals 17 ár.
Ingibjörg segir að St. Jósefssyst-
ur hafi skoðað aðstöðuna við spít-
alann eftir að sameiningin var um
garð gengin og að þær hafi lýst yfir
ánægju með hvernig hún hefði
þróast. Hún segir að það hafi verið
starfsfólki og stjórnendum mikils-
vert að þær skyldu sjálfar vera
ánægðar með breytingarnar sem
gerðar voru á starfseminni enda
hafi mjög skiptar skoðanir verið
um sameininguna á sínum tíma.
Hún segir að áhersla hafi verið lögð
á að reyna að viðhalda siðum og
venjum frá þeim tíma er þær voru
enn við spítalann. Þar á meðal sé
haldið í þá hefð að hafa róðukross í
hverri sjúkrastofu. Þá býður spít-
alinn starfsmönnum kaþólsku
kirkjunnar gjarnan í heimsókn í
tengslum við ýmsar uppákomur
innan spítalans. Einnig eru starf-
andi á spítalanum tvær Margrétar-
systur sem eru lærðir hjúkrunar-
fræðingar en þær koma upphaflega
frá Mexíkó.
Hún segir að spítalinn hafi með
þessu reynt að viðhalda taug til for-
tíðarinnar og þess starfs sem syst-
urnar unnu við spítalann alla síð-
ustu öld.
Þess má geta að í tilefni 100 ára
afmælis spítalans í dag er starfs-
mönnum öldrunarsviðs og fyrrum
starfsmönnum Landakots boðið til
kaffisamsætis milli 14 og 16.
Á föstudag stendur öldrunarsvið-
ið fyrir fræðslu- og vísindadegi í
Súlnsasal Hótels Sögu milli 9 og
14.30. Auk ávarpa heilbrigðis-
ráðherra og forstjóra LSH mun
Matthías Johannessen, skáld og
fyrrverandi ritstjóri, rekja minn-
ingar um Landakot og Ólafur H.
Torfason rithöfundur fjallar um St.
Jósefssystur á Íslandi.
Þá verða m.a. birtar fyrstu nið-
urstöður úr evrópskri rannsókn á
heimaþjónustu aldraðra og nor-
rænni rannsókn á bráðaþjónustu.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Pálmi V. Jónsson, sviðsstjóri lækninga á öldrunarsviði LSH, og Ingibjörg Hjaltadóttir, sviðsstjóri hjúkrunar.
kristjan@mbl.is
en þau sem læknar
gegndu. Aðkeypt vinna
nam um 4–5% af
rekstrarkostnaði fram
undir 1930 en frá þeim
tíma réðu þær til sín
vaxandi fjölda starfs-
manna. Skipulag lækn-
isþjónustunnar á
Landakotsspítala var
öðruvísi en tíðkaðist
annars staðar. Sérhver
sjúklingur var skráður
á nafn tiltekins læknis
sem hafði umsjón með
og bar ábyrgð á honum
allan legutímann.
Læknarnir unnu ekki
eftir föstum launum
heldur eftir reikningi en fengu frá
1933 dálitla þóknun frá systrunum.
Málefni spítalans lutu stjórn príor-
innunnar sem var í raun einvaldur
ef svo bar undir. Á vordögum 1975
var í fyrsta sinn skipuð spít-
alastjórn á Landakoti.
Hafist handa við byggingu
núverandi spítala árið 1934
Árið 1934 var lagður hornsteinn
að nýrri byggingu á sömu lóð fyrir
sjúkrahúsið, svokallaðri vest-
urálmu, sem var tekin í notkun ár-
ið eftir. Húsið var þrílyft, stein-
steypt með inndreginni fjórðu hæð
og var að mati fagmanna eitt stíl-
hreinasta verk íslenska funksjón-
alismans í þá tíð. Tveimur árum
síðar var sótt um leyfi til að refta
yfir alla hæðina, lækka framskotið
á forhlið hússins og reisa skáhall-
andi þak yfir.
Frá því spítalinn tók til starfa
árið 1902 var hann miðstöð augn-
lækninga á Íslandi og var augn-
deildin ævinlega sú fullkomnasta
sinnar tegundar á landinu. Drjúg-
ur hluti af starfi systranna í
Landakoti fór í að annast börn og
árið 1935 var kominn vísir að
fyrstu barnadeild við spítalann
með tveimur sérstofum fyrir börn.
Fullbúin barnadeild tók til starfa
við spítalann árið 1961.
Hafist var handa við byggingu
austurálmunnar árið 1956. Verk-
efnið reyndist systrunum fjárhags-
lega erfitt og undir lokin kom rík-
issjóður til aðstoðar. Fyrstu
sjúklingarnir voru fluttir þangað á
sjúkradeild í janúar árið 1962 en
nýbyggingin taldist komin í notkun
árið 1963 þegar skurðstofu-
starfsemin var flutt þangað. Sama
ár var gamli timburspítalinn rif-
inn. Frágangi lauk hins vegar ekki
fyrr en í lok árs 1966. Í austurálm-
unni voru alls 92 sjúkrarúm og
hafa aldrei verið fleiri rúm á spít-
alanum en 1962 þegar heild-
arrúmafjöldi komst í
195.
Þótt systurnar hefðu
alla tíð gætt hagræð-
ingar í rekstri spít-
alans var hann lengst
af þungur. Opinberir
aðilar studdu hann
ekkert ríflega fyrstu
þrjá áratugina,
greiddu síðan lægri
daggjöld til spítalans
en annarra almennra
sjúkrahúsa og komu
seint til aðstoðar við
byggingar, end-
urbætur og rekstur. Í
sumum efnum var
systrunum og spít-
alanum þó ívilnað líkt og gilti um
aðra sjúkrahússtarfsemi.
Á sjöunda og áttunda áratugn-
um var æ oftar rætt um hvað færi í
hönd þegar St. Jósefssystur hættu
sjúkrahúsrekstrinum eins og fyr-
irsjáanlegt var. Bæði systrunum og
mörgum Íslendingum féll illa sú
tilhugsun að Landakotsspítali yrði
hvort heldur lagður niður eða
rynni inn í ríkisspítalakerfið. Spít-
alinn var að lokum seldur ríkinu
með undirritun kaupsamnings 26.
nóvember árið 1976 og skyldu
kaupin taka gildi um áramótin.
Samkvæmt honum skyldi spítalinn
rekinn sem sjálfseignarstofnun,
a.m.k. út gildistíma kaupsamnings-
ins, til 31. des. 1996. Málalokin um
áframhald rekstrarformsins og
samstaða lækna á Landakotsspít-
ala ollu því að margar systranna
ákváðu að halda áfram störfum á
spítalanum. Fimm árum áður en
samningurinn rann út var samt
ákveðið að skipta um rekstr-
arform, fella nafn spítalans niður
og sameina hann Borgarspít-
alanum undir heitinu Sjúkrahús
Reykjavíkur. Talsverðar umræður
urðu á opinberum vettvangi um
meint samningssvik og í febrúar
1992 sendu systurnar frá sér yf-
irlýsingu þar sem þær sögðu erfitt
fyrir sitt leyti að samþykkja að
Landakot yrði ekki lengur sjúkra-
hús.
Þegar þess var minnst í júlí 1996
að 100 ár voru liðin frá komu St.
Jósefssystranna til Íslands var
nafn heilags Jósefs ekki lengur
tengt stofnuninni. Daginn fyrir 94
ára vígsluafmæli spítalans, 15.
október 1996, var skrefið stigið til
fulls og hann lagður niður sem al-
mennt sjúkrahús og húsnæðinu
breytt í öldrunarstofnun. Í dag er
húsnæðið nýtt undir öldrunarsvið
Landspítala – háskólasjúkrahúss.
Ólafur H. Torfason: St. Jósefssystur á Íslandi 1896–1996
1962: Austurálma spítalans í byggingu (til hægri). Framan við hana er
gamli timburspítalinn sem var rifinn ári seinna.
Halldór Hansen,
yfirlæknir 1948–1959.
Matthías Einarsson,
yfirlæknir 1934–1948.
Ólafur Örn Arnarson,
yfirlæknir 1980–1996.
Bjarni Jónsson,
yfirlæknir 1959–1979.
Ólafur H. Torfason: St. Jósefssystur á Íslandi 1896–1996
Við opnun fyrstu deildarinnar
í austurálmunni 7. janúar
1962. Frá vinstri: Systir Hilde-
gard Hilpert príorinna, systir
Flavíana, fyrrv. príorinna,
systir Emilie, systir Melitina,
systir Louise Ida, systir Bene-
dicta, systir Josefine Antoin-
ette, systir Flavia, systir Anna
Pauline, systir Anne Marie,
systir Apollonía, ónafn-
greindur læknir, dr. Bjarni
Jónsson yfirlæknir og dr.
Halldór Hansen, fyrrv. yf-
irlæknir.
Heimildalisti:
Dr. Bjarni Jónsson. Á Landakoti. Útg. 1990.
Ólafur H. Torfason. St. Jósefssystur á Íslandi,
1896–1996. Útg. 1997.