Morgunblaðið - 16.10.2002, Qupperneq 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. OKTÓBER 2002 27
Þar má
a og Slóv-
unni mun
rpólitískri
um þýska
meta þær
sem fæl-
nahagslífs
ði nokkur
óta og þar
u lutu að
agði hann.
ur um að
msum ráð-
ammtíma-
eð letjandi
200 millj-
r á gjald-
s. Altvater
hefur bent á að þar af fari aðeins
um 2% í að fjármagna verslun og
framleiðslu, 98% séu hreinar pen-
ingatilfærslur.
„Þetta hefur þær afleiðingar að
fjármálaheimurinn kúplar sig
meira og meira frá hinum raun-
verulegu hreyfingum í hagkerfinu
og fer að lifa sínu eigin lífi,“ segir
hann.
„En það er þó ekki einhlítt, held-
ur er sjálfstæði fjármálaheimsins
afstætt því að þegar neyðar-
ástandið dynur á hefur það sam-
stundis áhrif á vinnumarkaðina, at-
vinnuleysi og þróun fyrirtækja eins
og sést hefur á kreppum undanfar-
inna ára þar sem framleiðsla
dregst saman og atvinnuleysi rýk-
ur upp og um leið fátækt.“
Hann segir að sú staða geti hæg-
lega komið upp að sveiflur á fjár-
málamarkaði endurspegli engan
veginn raunverulega stöðu efna-
hagslífsins og nefnir ástandið í
Brasilíu sem dæmi.
„Hagtölur í Brasilíu eru eigin-
lega mjög jákvæðar, en engu að
síður er tilhneiging til þess í land-
inu að láta fyrirtæki greiða
áhættuvexti þannig að þeir nema
nú næstum 20%,“ segir hann.
„Fyrirtækin standa vitaskuld ekki
undir slíku og eru fyrir vikið hrakin
í gjaldþrot. Fjármagnsmarkaðirnir
lifa sínu eigin lífi og steypa fyrir
vikið hinu raunverulega efnahags-
lífi í glötun.“
Verða að standa við skuld-
bindingar um þróunarhjálp
Altvater segir að bilið milli ríkra
og fátækra í heiminum aukist stöð-
ugt og því verði að breyta, meðal
annars með því að auka þróunar-
samstarf.
„Það þýðir meðal annars að það
verður að vernda hinn svokallaða
þriðja heim gegn skammtímatil-
færslum á fé og ýta í staðinn undir
langvarandi hreyfingum á fé vegna
þess að þær eru jákvæðar,“ segir
hann. „Einnig verður að taka
skuldbindingu iðnríkjanna frá
sjötta áratugnum um að veita 0,7%
af þjóðarframleiðslu til þróunar-
samstarfs bókstaflega. Nú er með-
altalið í aðildarríkjum 0,21%.“
Hann nefnir einnig frekari eft-
irgjöf skulda en orðið er og reglur
um hvernig taka megi á gjaldþrot-
um stórra fyrirtækja án þess að
byrðin lendi á veikburða ríkjum,
sem ekki ráða við slík áföll. Í Arg-
entínu verði til dæmis ekki hjá því
komist að finna lausn á þessum
vanda.
Altvater segir að hvað sem öllu
líði hafi hnattvæðingin marga
kosti. Samanlögð auðlegð heimsins
hafi aukist vegna frelsis í viðskipt-
um og nýtingu vinnuafls.
„Stærsta vandamálið er að
ójöfnuður í heiminum hefur einnig
aukist verulega og þess vegna
þurfum við einnig á umgjörð að
halda,“ segir hann. „Hinir ríku
hafa orðið ríkari, en einnig hafa
margir fátækir orðið enn fátækari.
Þessi ójöfnuður er hin mikla áskor-
un, sem fylgir hnattvæðingunni og
sömuleiðis kreppurnar, sem fylgt
hafa með þeim afleiðingum að fólk
missir vinnuna, verður fátækara og
býr við bágari lífskjör. Ójöfnuður-
inn er eitt af vandamálum 21. ald-
arinnar og verði ekki dregið úr
honum getur komið til harðra fé-
lagslegra og pólitískra átaka, harð-
ari en við höfum upplifað til þessa.“
Hann segir að þau öfl, sem séu
að baki því kerfi, sem nú sé við lýði,
séu mjög öflug og spyrja megi
hvort þau vilji láta vald sitt af
hendi. Ekki megi hins vegar
gleyma því að öflugar félagslegar
hreyfingar hafi sprottið upp, sem
nú reyni að stemma stigu við þess-
um hagsmunahópum.
„Þessir hópar eru ekki að reyna
að stöðva hnattvæðinguna, enda
getur það enginn eða vill,“ segir
hann. „En hnattvæðingunni verður
að fylgja réttlæti, hún verður að
vera lýðræðisleg og það verður að
taka tillit til umhverfisins því ann-
ars eyðileggjum við plánetuna jörð.
Hættan er í það minnsta mikil.“
Reuters
r áhrifum hennar. Hér kljást lögregla og and-
dar leiðtoga sjö helstu iðnríkja heims.
ur eitt
málum
innar
pta um 1.200 milljarðar doll-
á gjaldeyrismörkuðum
ater hefur bent á að þar af
2% í að fjármagna verslun
98% séu hreinar peninga-
stjórnmálafræðingur við
London School of Economics,
Clive Archer, rannsókn-
arprófessor við Manchester
Metropolitan-háskólann, og
Valur Ingimundarson, lektor
í sagnfræði við HÍ, leiða þar
saman hesta sína. Meðal við-
fangsefna þeirra eru nýjar
áherslur og gildi í al-
þjóðastjórnmálum og breytt
eðli stríðsreksturs og frið-
argæslu á tímum hnattvæð-
ingar. Þá verður sjónum
beint að „baráttunni gegn
hryðjuverkum“, hlutverki al-
þjóðastofnana eins og Sam-
einuðu þjóðanna og NATO og
um „alþjóðasamfélagsins“ af
væðum. Af öðrum málstofum má
Alþjóðahagfræði, þar sem Elmar
Altvater, stjórnmálafræðingur við Freie
Universität í Berlín er meðal þátttakenda
ásamt prófessorunum Þráni Eggertsyni,
Þorvaldi Gylfasyni og Ágústi Einarssyni,
Evrópusamvinnu og Ísland, þar sem
Christine Ingebritsen, prófessor við
Washington-háskóla, fjallar um hlutverk
Skandinavíu í alþjóðastjórnmálum og Af-
mörkun og frámörkun sjálfsmynda, sem
skoðuð er í tengslum við hnattvæddari
heim, en Hans J. Vermeer, prófessor við
háskólann í Heidelberg og einn kunnasti
þýðingarfræðingur sem nú er uppi, er
meðal frummælenda þar. Þá taka málstof-
urnar einnig á hlutverki fjölmiðla, átök-
um og samspili ólíkra menningarheima,
hinu alþjóðlega fjármálakerfi, sem og
tæknikerfi, flæði og siðferði.
Ráðstefnan er öllum opin og aðgangur
ókeypis. Nánari upplýsingar um málstof-
urnar er að finna á slóðinni www.hi.is.
glegu sjónarhorni
JÓN Kristjánsson heilbrigðis-ráðherra segir þau sjónar-mið sem Jóhann Ágúst Sig-urðsson, prófessor í heimilis-
lækningum, setti fram í viðtali við
Morgunblaðið sl. sunnudag um
„sjúkdómavæðingu“ samfélagsins
vera afskaplega athyglisverð og að
þau hljóti að kalla á umræðu. „Ég tel
þá umræðu af hinu góða,“ segir ráð-
herra. Sigurður Guðmundsson land-
læknir tekur í sama streng og segir
umræðuna mjög af hinu góða.
Ætlar að fá Jóhann á sinn
fund til frekari upplýsingar
Heilbrigðisráðherra ætlar að fá
Jóhann Ágúst á sinn fund til að
fræðast nánar um þau sjónarmið
sem hann leiddi rök að í viðtalinu.
Í Morgunblaðsviðtalinu sagði Jó-
hann „sjúkdómavæðingu“ orðna
áberandi í vestrænum samfélögum.
Víða væri komið að þeim mörkum að
ekki yrði meiri fjármunum bætt í
heilbrigðisþjónustuna og í sumum
tilfellum væri hún jafnvel farin að
gera meiri skaða en gagn. „Skað-
semin er fólgin í að valda óþarfa
áhyggjum og ónauðsynlegum inn-
gripum. Ef stöðugt er verið með
áróður eða upplýsingar um að hætta
sé á hinu og þessu þá missir fólkið
smám saman trúna á sjálft sig. Heil-
brigt fólk í auknum mæli finnur sig
þannig knúið til að leita til læknis til
þess að ganga úr skugga um að það
sé ekki haldið tilteknum sjúkdómi,“
sagði Jóhann Ágúst m.a. í viðtalinu.
Undirstrika þörf
grunnþjónustunnar
Jón Kristjánsson segir að sér hafi
fundist þetta mjög athyglisvert við-
tal. Þessi sjónarmið væru þarft inn-
legg í umræðuna um heilbrigðiskerf-
ið almennt og ljóst væri að Jóhann
Ágúst kæmi þarna að heilbrigðis-
málunum frá nýju sjónarhorni sem
ekki hefði verið í umræðunni fram
að þessu, og það verðskuldaði frek-
ari umræðu.
„Þessi sjónarmið undirstrika þörf
grunnþjónustunnar og hvað hún er
mikilvæg,“ segir Jón og bendir á að
þessi sjónarmið séu ekki síst athygl-
isverð fyrir þá sök það er prófessor í
heimilislækningum, sem er öllum
hnútum kunnugur, er setur þau
fram. „Ég hef hugsað mér að kalla í
Jóhann Ágúst og ræða við hann mér
til fróðleiks um málið,“ segir Jón.
Viðtalið vekur m.a. þá grundvall-
arspurningu hvort ástæða sé til að
taka upp forgangsröðun í heilbrigð-
iskerfinu. Jón Kristjánsson var
spurður að þessu: „Auðvitað velta
menn því fyrir sér en við höfum ein-
sett okkur að allir skuli eiga völ á
lækningu. Í heilbrigðisáætlun höfum
við raðað aðgerðum í flokka, sem er
vísir að forgangsröðun, þótt þar sé
ekki um að ræða forgangsröðun
eins og er til umræðu annars staðar,
til dæmis um það, hvort gera eigi
aðgerðir á fólki sem er komið yfir
ákveðinn aldur. Sú umræða hefur
ekki verið uppi hjá okkur,“ segir
heilbrigðisráðherra.
Rekja má 10% af heilsu sam-
félags til heilbrigðiskerfisins
„Þessi umræða hefur verið við
lýði um nokkra hríð, bæði hér og í
öðrum löndum, og hún er mjög af
hinu góða,“ segir Sigurður Guð-
mundsson landlæknir. Hann bendir
þó á að hafa verði í huga í þessari
umræðu, að heilsa samfélags verði
ekki nema að mjög litlu leyti rakin
til heilbrigðiskerfisins. „Það hefur
verið metið að einungis megi rekja
um 10% af heilsu samfélaga á Vest-
urlöndum til heilbrigðiskerfisins.
Allt hitt er svo háð mörgum öðrum
þáttum á borð við efnahag, menntun
og umhverfi,“ segir hann.
Sigurður kveðst hins vegar ekki
geta tekið undir þau sjónarmið að
svonefnd sjúkdómavæðing sé hluti
af einhverju meðvituðu samsæri eða
útþenslustefnu lyfjafyrirtækja,
lækna eða annars heilbrigðisstarfs-
fólks, sem hafi það að markmiði að
viðhalda sjálfum sér.
Hann segir umræðuna engu að
síður eiga rétt á sér. Sigurður segir
augljóst að víða megi sjá að fólk ætl-
ist til fullkominnar heilsu. Þau
markmið hafi meira að segja verið
sett í lög flestra landa á Vesturlönd-
um að stefna skuli að fullkominni
heilsu, en hún sé í rauninni ekki til.
Sigurður leggur áherslu á að leita
beri skýringarinnar úti í samfélag-
inu fremur en eingöngu í heilbrigð-
isþjónustunni, sem sé aðeins hluti
þess. „Samfélagið kallar eftir þess-
ari fullkomnun og þegar eitthvað
bjátar á hjá okkur förum við þess
vegna og leitum eftir lausn og við
sem störfum í heilbrigðisþjónust-
unni erum þjálfuð til þess að reyna
að leysa vandamálin og lítum á það
sem köllun okkar í lífinu. Við gríp-
um því til þeirra ráða sem okkur
eru tiltæk og við kunnum á. Rótina
er því miklu víðar að finna en bara í
heilbrigðisþjónustunni. Hana er að
finna í allri þessari samfélagslegu
tilætlun um lausnir,“ segir hann.
Kulnun í starfi skilgreind
sem sjúkdómur í Svíþjóð
Landlæknir nefnir sem dæmi í
þessu samhengi að í Svíþjóð hefur
kulnun í starfi verið skilgreind sem
sjúkdómur og fólk sem telur sig
eiga við kulnun í starfi að stríða
getur átt þess kost að vera sett á
örorkubætur. „Þetta er kannski
dæmi um þessa tilhneigingu eins og
hún getur gengið hvað lengst. Auð-
vitað eigum við að sporna gegn
þessu,“ segir hann.
„Við erum alltaf að leita að lausn-
um ef eitthvað bjátar á, ef okkur
líður ekki vel eða aðstæðurnar eru
ekki eins og við viljum helst hafa
þær. Þá leitum við að hjálp. Töfra-
læknar sunnan Sahara í Afríku
koma með lausnir og fólk leitar inn í
heilbrigðiskerfið eftir lausnum og
ef heilbrigðiskerfið bregst að mati
þess er leitað til skottulækna sem
þá blómstra út um hinn allan hinn
vestræna heim. Þeir eru að svara
nákvæmlega þessari sömu leit að
sjúkdómsteikningu tiltekinna ein-
kenna, sem oft eru aðeins hluti af
því að vera til, hvort sem þar er um
að ræða depurð, verki eða aðra
ófullkomna líðan.“
Ekkert óeðlilegt við að líða
ekki alltaf fullkomlega vel
Sigurður leggur áherslu að engin
einföld svör sé að finna við þessum
stóru álitamálum en minnir á að ein
af ástæðum þess að heilbrigðis-
starfsmenn bregðast við óskum
sjúklinga sinna sem leita til þeirra
um lausnir sé ákveðinn ótti. „Ótti
okkar er sá að missa af einhverjum
alvarlegum sjúkdómum sem við
getum gert eitthvað við. Því miður
er það oft þannig að margir sjúk-
dómar birtast oft í óljósum og illa
skilgreindum einkennum,“ segir
hann. „Hluti skýringarinnar er því
þessi ótti við að gera mistök og þörf
okkar að reyna að gera umbjóðend-
um okkar eins vel og við getum.
Stundum getur það svo gengið
lengra en góðu hófi gegnir en þá er
oft auðveldara að sjá það eftir á. Ég
tel því að umræðan eigi að byggjast
á samfélagslegu sjónarmiði og að
samfélagið skynji að það er ekki
alltaf óeðlilegt að líða ekki full-
komlega vel. Það er hluti af hinu
daglega amstri að eiga við smá-
vanlíðunareinkenni,“ segir Sigurð-
ur.
Heilbrigðisráðherra segir sjónarmið Jóhanns Ágústs
Sigurðssonar prófessors afskaplega athyglisverð
Þarft innlegg í umræðu
um heilbrigðiskerfið
Morgunblaðið/Þorkell
Heilbrigðisráðherra og
landlæknir telja þörf á
að ræða þau sjónarmið
sem sett voru fram í
viðtali við Jóhann
Ágúst Sigurðsson pró-
fessor í Morgunblaðinu
um helgina, en þar
ræddi hann um sjúk-
dómavæðingu.