Morgunblaðið - 26.10.2002, Síða 34

34 LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
ALA Landsbankans, lánshæfismat Íslands,
og deilur um Orkuveitu Reykjavíkur (OR) –
hvað er sameiginlegt með þessu? Jú, í öllum
tilvikum er um grundvallaratriði að ræða,
sem staðfesta þróun eða umskipti. Margt í
fréttum eru dægurflugur. Fer fram hjá okkur eins og
fiðrildi, vekur athygli stutta stund og hverfur. Annað
skilur eftir varanleg spor.
Sala Landsbankans markar stærri tímamót en við
skynjum á líðandi stundu. Fyrir fáeinum áratugum þótti
goðgá á stjórnmálavettvangi að leiða hugann að slíkri
ráðstöfun. Nú er ekki lengur deilt um hvort selja eigi
ríkisbanka heldur fyrir hvaða verð, hverjum, hvenær og
hvernig. Söluferlið og aðferðafræðin vekur umræður en
ekki sjálf ákvörðunin um að selja.
Of fast er þó að orði kveðið, ef sagt er, að ekki heyrist
lengur í neinum talsmanni ríkisbanka. Í stjórnmálum er
þá helst að finna meðal vinstri/grænna. Þar er sú trú
enn ríkjandi, að ríkið standi betur að bankarekstri og
líklega öllum rekstri en einkaaðilar. Stundaður er
hræðsluáróður í þágu ríkisrekstrar og á móti framtaki
einstaklinga og fyrirtækja þeirra. Ótti ræður ferðinni
gagnvart breytingum en ekki viljinn til að nýta ný tæki-
færi.
x x x
Töluvert hefur verið rætt um, hvernig skynsamlegt sé
að haga hlutabréfaeign í bönkum. Í sumum löndum er
dreift eignarhald lögbundið. Rökin gegn kjölfestufjár-
festum eru stjórnmálalegs eðlis. Hætta sé á því, að einn
öflugur eigandi neyti aðstöðu sinnar með óhæfilegum
hætti. Reynsla af ríkiseign á bönkum með pólitísku
íhlutunarvaldi hræðir.
Á bakvið ríkisrekstur stendur stjórnmálavaldið, í lýð-
ræðisríkjum þjóðkjörnir fulltrúar. Þróunin hefur þó
orðið sú, að þetta vald má helst ekki beita sér. Stundum
er engu líkara en starfsmenn ríkisfyrirtækja telji sig í
hlutverki eigandans. Einmitt sú þróun skapar rök fyrir
að selja opinber fyrirtæki til þeirra, sem axla raunveru-
lega ábyrgð á rekstrinum.
Ef margir eiga litla hluti, kann sú staða hæglega að
skapast, að enginn hafi hag af að taka af skarið við erf-
iðar aðstæður. Enginn eigi svo mikið í húfi, að hann vilji
taka slaginn fyrir fyrirtækið.
Viðbrigðin eru mikil í ríkisfyrirtækjum að k
hinn frjálsa markað, jafnvel eftir meira en 100
isviðjum. Ef kjölfestan er ekki þung við þær a
kann að verða tekin of mikil áhætta. Síðan er þ
sem stýra skútunni á nýjum forsendum að ákv
hvernig best er að ferðbúa hana til langframa
Kostir þess, að geta skírskotað afdráttarlau
ábyrgðar einhvers, blöstu við, þegar þrír eige
Samsonar eignarhaldsfélags ehf. sátu fyrir sv
Þjóðmenningarhúsinu í byrjun vikunnar. Þeir
spurningum og skýrðu frá því, hvernig þeir æ
reka Landsbankann með 45,6% eignarhaldi sí
þeir keyptu fyrir 12.259 milljónir króna. Fyrir
skiptablaðsins af frásögn af blaðamannafundi
þessi: Landsbankinn áfram banki allra landsm
þótt aðaleigendurnir verði þrír einstaklingar.
x x x
Mælistikur á ábyrga efnahagsstjórn þjóða
annars að finna í mati aðila, sem votta um láns
þeirra. Í vikunni skýrði Seðlabanki Íslands fr
bandaríska matsfyrirtækið Moody’s Investor
hefði hækkað lánshæfismat skuldabréfa og ba
istæðna í erlendri mynt vegna Íslands í Aaa. E
hæsta einkunn, sem fyrirtækið gefur. Ísland h
verið með Aa3. Jafnframt hækkaði fyrirtækið
Ástralíu og Nýja-Sjálands úr Aa2 í Aaa.
Með einkunnagjöf sinni metur fyrirtækið, h
hætta er á að ríkisstjórn viðkomandi lands stö
greiðslur vegna afborgana af erlendum skuldu
koma í veg fyrir að gjaldeyrisvarasjóðir þverr
einkunn til Íslands er ekki rakin til einstaks a
efnahagsstjórn hér, heldur er þetta áfangi í þr
hún vott um vaxandi traust á stjórn íslenskra
mála.
Þessi ágætiseinkunn Moody’s var gefin, áðu
kynnt var um söluna á Landsbanka Íslands fy
12 milljarða króna í dollurum, sem að mestu v
aðir til að greiða erlendar skuldir ríkisins. Me
treystir Ísland enn stöðu sína á lánamörkuðum
leiðir til hagstæðari láns- og vaxtakjara.
Skiptir þetta mat á lánshæfi Íslands miklu f
sem héðan eiga viðskipti við erlendar lánastof
auðveldar til dæmis Landsvirkjun lántökur ve
VETTVANGUR
Landsbankinn, Moo
Eftir Björn Bjarnason
F
INNLAND er á sínum stað en
þó er ekki hægt að verjast
þeirri hugsun, eftir nokkrar
heimsóknir til Helsinki und-
anfarin 15 ár, að hún sé sífellt
að þokast nær miðju Evrópu. Borgarbrag-
urinn er alþjóðlegri, íbúarnir opnari í við-
móti, útlendingum hefur fjölgað um tugi
þúsunda á nokkrum árum. Það er engin
furða að margir Finnar tali um að landið
hafi verið „endurstaðsett“, bæði pólitískt
og efnahagslega, í hinu alþjóðlega um-
hverfi eftir lok kalda stríðsins.
Finnar ganga ævinlega hreint til verks
og viðmælendur Morgunblaðsins í Hels-
inki eru sammála um að þessi „endur-
staðsetning“ hafi verið fullkomlega með-
vituð ákvörðun. Stjórnmálamennirnir
tóku ákvörðun um að segja upp vináttu-
samningnum við Sovétríkin, sækja um að-
ild að Evrópuráðinu og Evrópusamband-
inu, færa Finnland af jaðri vestræns
samstarfs og rótfesta það í kjarnanum.
Stokkað var upp í efnahagslífinu og hag-
kerfið opnað, dregið verulega úr óarðbær-
um, ríkisstyrktum rekstri, t.d. í landbún-
aðinum, og veðjað á upplýsingatæknibylt-
inguna.
Stefnubreyting Nokia, stærsta fyrir-
tækis Finnlands, er lýsandi fyrir þá
áræðni sem einkennt hefur mörg finnsk
fyrirtæki undanfarinn áratug. Einu sinni
framleiddi Nokia nánast allt milli himins
og jarðar, frá svörtu gúmmístígvélunum
sem öll börn á Íslandi gengu í, til sjón-
varpstækja og byggingatimburs. Í lok 9.
áratugarins söðlaði fyrirtækið um, seldi
eða lagði niður alla starfsemi nema þá
sem tengdist farsímatækninni, en í þeim
geira keypti Nokia upp önnur fyrirtæki,
bæði heima og erlendis.
„Nokia-geirinn“ er nú önnur sterkasta
stoð efnahagslífsins, auk skógariðnaðar-
ins, en þar hafa finnsk fyrirtæki líka gert
mikla útrás, t.d. keypt timburfyrirtæki í
Bandaríkjunum og víðar. Þrátt fyrir erf-
iðleika í upplýsingatæknigeiranum á
heimsvísu er staða Nokia sterk – miklu
sterkari en keppinautarins Ericsson í Sví-
þjóð – og fyrirtækið hefur á þessu ári skil-
að betri afkomu en búizt var við.
Breytingarnar á pólitíska sviðinu og því
efnahagslega hafa auðvitað haldizt í hend-
ur. „ESB-aðildin breytti öllu,“ segir Lauri
Kivinen, einn af framkvæmdastjórum
Nokia. „Án hennar hefði alþjóðavæðing at-
vinnulífsins ekki gengið svona hratt fyrir
sig.“ ESB-aðildin hraðaði sömuleiðis um-
bótunum í landbúnaði.
Á vettvangi ESB haga Finnar sér allt
öðruvísi en hin norrænu aðildarríkin, Sví-
þjóð og Danmörk. Fyrir þjóðaratkvæða-
greiðsluna um ESB-aðild bar talsvert á
umræðum um það hvort Finnar gætu
fengið undanþágur frá ýmsum ákvörðun-
um ESB. Sem aðildarríki hefur Finnland
hins vegar komizt að þeirri niðurstöðu að
undanþágu- og efasemdastefna þjóni alls
ekki hagsmunum þess. Finnar vilja ekki
vera í einum af „ytri hringjum“ Evrópu-
samstarfsins eins og nágrannarnir, heldur
í innsta hring. Þannig tóku Finnar upp
evruna óhræddir og hafa haft af henni
góða reynslu til þessa. „Stundum erum við
gagnrýnd
en staðre
já, þá hlu
segjum n
alltaf ne
framkvæ
ar í Finnl
Afstaða
þróunar
utanríkis
kynna að
hneigingu
kennum
hefðbund
því að s
framkvæ
færa vald
aðildarrík
litlu. „Ste
tryggir v
ins. Við l
stjórn og
un, heldu
Breytt staðsetning F
Eftir Ólaf Þ. Stephensen
Helsinki.
„Þegar Finnar fara til stóru landanna sunnar í álfunni o
GAGN OG GAMAN
Hinn 25. október næstkomandieru 150 ár frá því að barna-skólinn á Eyrarbakka tók til
starfa, en þau tímamót eru óneitan-
lega merkileg í sögu menntunar á Ís-
landi. Þótt barnaskólar hafi tekið til
starfa í Reykjavík 1826 og um miðja
átjándu öldina í Vestmannaeyjum
varð það skólastarf ekki samfleytt.
Því er óhætt að segja að þorpin
Stokkseyri og Eyrarbakki hafi orðið
langfyrst þorpa hér á landi til að
eignast barnaskóla sem á sér óslitna
starfssögu, en sú staðreynd segir
meira en margt annað um framsýni
og hugsjónir þeirra manna sem settu
skólann á stofn á tímum þar sem
skólaganga barna var hreint ekki
sjálfsögð.
Í grein sem birtist hér í blaðinu í
gær í tilefni þessara tímamóta kem-
ur fram að á þessum tíma hafi „um-
ræður um gildi menntunar fyrir
nauðsynlegar framfarir í þjóðfélag-
inu [verið] lifandi, og á Eyrarbakka
og Stokkseyri voru það réttu menn-
irnir sem tóku saman höndum á rétt-
um tíma og framkvæmdu verkið.
Þetta voru sr. Páll Ingimundarson,
Guðmundur Thorgrímsson, verslun-
arstjóri á Eyrarbakka, og Þorleifur
Kolbeinsson, hreppstjóri og kaup-
maður á Háeyri“.
Með stofnun barnaskólans, sem
tekur við því hlutverki sem fræðsla
heima fyrir hafði áður þjónað, breyt-
ast áherslur í uppfræðslu barna og
„forsendur vísindanna leysa forsend-
ur kirkjunnar af hólmi“, eins og segir
í blaðinu í gær. Þar er haft eftir Árna
Daníel Júlíussyni sagnfræðingi, en
bók hans um barnaskólana á Eyrar-
bakka og Stokkseyri verður gefin út
í tilefni af afmælinu, að „greinilega
megi rekja áhersluna á veraldlegt
hlutverk menntunar til upplýsingar-
innar og frönsku byltingarinnar.
Einnig ríkti sú hugsjón að nauðsyn-
legt væri að ráða bót á þeim mennt-
unarskorti sem ríkti í þéttbýlum sjó-
þorpum og við kaupstaði“. Af þessum
orðum Árna Daníels má ráða að þótt
íslensk samfélagsgerð hafi á þessum
tíma ekki verið miklum breytingum
undirorpin hefur áhrifa af þjóð-
félagsbreytingum erlendis ekki síður
gætt meðal framsýnna manna hér en
annars staðar.
Stofnun skóla hafði þó ótvíræð
áhrif á hlutverk heimila landsmanna,
að sögn Árna Daníels, þar sem
„heimilið hætti að vera bæði fram-
leiðslu- og neyslueining, og varð nú
eingöngu neyslueining“. En sú
menntun er skólarnir buðu var ein-
mitt vel til þess fallin að búa fólk
undir margvísleg störf utan heimilis-
ins. Þannig urðu skólarnir forsenda
frekari þróunar atvinnulífsins í land-
inu, á söltunarplönum, í verksmiðj-
um, frystihúsum og skrifstofum.
„Barnaskólinn á Eyrarbakka var því
mikilvægt tákn nýrra tíma, þess að
þurrabúðahverfin og hjáleiguhverfin
væru að breyta um ímynd, úr menn-
ingarsnauðu fátæktarbæli í sjávar-
þorp með sjálfsvirðingu,“ segir hann
ennfremur.
Það var því auðvitað tákn gamalla
tíma og heimóttarlegs hugsunarhátt-
ar þegar bændur rituðu Stokkseyr-
arhreppi bréf þar sem þeir lýstu ótta
sínum við að „tapa af gagninu“ af
börnunum heima ef stofnaður yrði
skóli. Skólarnir urðu einmitt það
gagn barnanna og gaman, er að lok-
um umbylti framtíðarhorfum allrar
þjóðarinnar til hins betra.
VEIKUM BÖRNUM VÍSAÐ FRÁ
Deila Tryggingastofnunar ogBarnalæknaþjónustunnar er
illskiljanleg fyrir venjulegt fólk en
vegna þessarar deilu hefur nú verið
dregið verulega úr þjónustu á
barnalæknavaktinni í Domus Med-
ica.
Barnalæknavaktin er rekin af fyr-
irtæki í eigu hóps barnalækna á
grundvelli samnings við Trygginga-
stofnun ríkisins. Þessi samningur
byggist á því að Tryggingastofnun
greiðir einungis fyrir hverja komu á
vaktina. Í samningum Trygginga-
stofnunar og læknanna er Barna-
læknaþjónustunni úthlutað ákveðn-
um komukvóta, eða einingafjölda,
sem byggist á mati komufjölda síð-
asta árs. Vandinn er að gengið hefur
hraðar á þennan kvóta en áætlanir
gerðu ráð fyrir og því hefur verið
dregið úr þjónustunni.
Læknarnir skýra það með því að
óvenjumikið hafi verið um komur á
fyrri hluta ársins vegna flensu. Til
að viðhalda fullri þjónustu fara þeir
fram á að fá aukinn fjölda eininga.
Tryggingastofnun hefur hins vegar
ekki viljað ganga að því og segir að
læknarnir hefðu átt að draga úr
þjónustunni fyrr á árinu er þeir sáu
hversu hratt gekk á kvótann.
Fyrir þá sem nýta þessa þjónustu,
það er foreldra er þurfa að koma
með börn sín og eru jafnframt skatt-
greiðendur er telja sig eiga rétt á
heilbrigðisþjónustu, er erfitt að sjá
einhverja skynsemi í þessu. Hvað
veldur því að kvótinn klárast þetta
hratt? Það eru fleiri komur, sem
þýðir að fleiri börn hafa verið veik.
Átti að vísa þeim frá fyrr á árinu?
Varla hefði stoðað mikið að draga úr
starfseminni, þ.e. fækka læknum á
vakt, nema í þeim tilgangi að vísa
sjúklingum frá þar sem greiðslur
miðast við komufjölda en ekki
læknafjölda. Hvert eiga foreldrar að
snúa sér ef börn þeirra veikjast að
kvöldi til? Varla eru foreldrar að
fara út með veik börn að kvöldi til
nema þeir telji ástand þeirra það
slæmt að nauðsynlegt sé að leita
læknis. Ef sú er raunin neyðast for-
eldrar væntanlega til að fara með
börnin á aðra staði þar sem þjón-
ustu sem þessa er að fá. Er sú þjón-
usta ekki einnig greidd af þessum
sömu skattgreiðendum? Ef ekki er
hægt að semja við íslensk börn um
að þau veikist einungis á afgreiðslu-
tíma heilsugæslustöðva er vandséð
að þrjóska sem þessi leiði til annars
en að biðsalir fyllist, álag á lækna
aukist og veik börn verði að bíða
lengur eftir að fá læknisaðstoð.