Morgunblaðið - 26.10.2002, Page 35

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER 2002 35
komast á
0 ár í rík-
aðstæður,
þeirra,
veða,
a.
ust til
endur
vörum í
r svöruðu
ætluðu að
ínu, sem
rsögn Við-
inum var
manna –
er meðal
shæfi
á því, að
rs Service
ankainn-
Er þetta
hafði áður
ð einkunnir
hve mikil
öðvi
um, til að
ri. Hærri
atburðar í
róun. Ber
efnahags-
ur en til-
yrir rúma
verða not-
eð því
m, sem
fyrir alla,
fnanir. Það
egna fram-
kvæmda við Kárahnjúkavirkjun og tryggir betri láns-
kjör en ella væri. Matið bendir ekki til þess, að Moody’s
telji fyrirhugaðar virkjanaframkvæmdir stefna íslensku
efnahagskerfi í voða.
Við núverandi aðstæður á alþjóðlegum fjármála- og
fjárfestingamörkuðum er staðreyndin sú, að erlendir
aðilar, sem vilja fjárfesta í öruggum og arðbærum
skuldabréfum, kaupa íslensk verðbréf í vaxandi mæli,
einkum hús- og húsnæðisbréf ásamt bankavíxlum og
ríkisbréfum. Í ár hafa hrein kaup erlendra fjárfesta í
slíkum bréfum numið 9,2 milljörðum króna, sem er tvö-
falt meira en á sama tímabili í fyrra. Í þessum kaupum
felst ekki síður viðurkenning á íslenskri efnahagsstjórn
en einkunn Moody’s.
x x x
Í upphafi þessa árs tóku lög um Orkuveitu Reykjavík-
ur (OR) gildi og er hún nú sameignarfyrirtæki einka-
rekstrarlegs eðlis í eigu sex sveitarfélaga: Reykjavík-
urborgar (92,22%), Akraneskaupstaðar (5,45%),
Hafnarfjarðarkaupstaðar (0,94%), Garðabæjar (0,47%),
Borgarbyggðar (0,75%) og Borgarfjarðarsveitar
(0,17%). Lýtur fyrirtækið stjórn sex manna. Fimm eru
kjörnir af borgarstjórn Reykjavíkur og einn af bæj-
arstjórn Akraness.
Vegna ágreinings innan R-listans var fallið frá áform-
um um að breyta OR í hlutafélag í eigu sveitarfélaganna
sex. Vinstri/grænir hindruðu, að skynsamlegasta skref-
ið í stöðunni yrði stigið. Breytingin úr hreinu borgarfyr-
irtæki í sameignarfyrirtæki sex sveitarfélaga er of lítil
til að stjórnendur OR átti sig í raun á því, hvað í henni
felst. Atburðir síðustu daga sýna það.
OR er með lík í lestinni, frá því að R-listamenn ráðsk-
uðust með það sem borgarfyrirtæki. Dýrasta líkið er
Lína.net, en fyrirtækið var andvana fætt. Tilraun þess
til að tengja almenning við Netið í gegnum rafmagns-
línur misheppnaðist. Í stað þess að viðurkenna mistökin
og pakka saman, var tekið til við að fjárfesta í því, sem
fyrirtækið ætlaði að gera óþarft með raflínum, ljósleið-
aranum.
OR hefur eytt milljörðum króna í Línu.net á kostnað
áskrifenda að heitu vatni, köldu vatni og raforku. Vinnu-
brögðin við stjórn Línu.nets hafa einkennst af afneitun á
staðreyndum, leyndarhyggju og hroka. Með öllum ráð-
um verður að hindra, að sömu stjórnarhættir verði tekn-
ir upp í OR og tíðkast hafa í Línu.neti.
Í umræðum síðustu daga er staðreyndum afneitað
með útúrsnúningi. Tölur úr reikningum OR um eigið fé
fyrirtækisins eru hundsaðar við lögfræðilega álitsgerð
til að útiloka umræður um fjárfestingu fyrirtækisins á
vettvangi stærsta eigandans, borgarstjórnar Reykjavík-
ur. Óskir um gögn til að skýra fjárhagslegar skuldbind-
ingar vegna kaupa OR á ljósleiðaraneti Línu.nets eru
hafðar að engu.
OR er einokunarfyrirtæki og þarf ekki að höfða til
viðskiptavina sinna með sama hætti og til dæmis Lands-
banki Íslands. Óvandaðir starfshættir í stjórn fyrirtæk-
isins munu spilla innra starfi þess og bitna á viðskipta-
vinum. Bæði þeir og eigendur OR þurfa að lokum að
standa undir kostnaði vegna skorts á traustri forystu og
óforsjálni við fjárfestingar.
Miklu varðar, að fyrstu mánuðir OR á nýjum starfs-
grundvelli nýtist til að móta farsælt samstarf um forystu
í málefnum þess. Deilur um augljós grundvallaratriði í
stjórnarháttum sýna, að stjórnarformanni og nánustu
samstarfsmönnum hans hefur gjörsamlega mistekist að
skapa nauðsynlegan sóknar- og samstarfsanda.
x x x
Þótt kjölfestufjárfestir ráði miklu í krafti eignar sinn-
ar, kemst hann ekki langt með fyrirtæki sitt, hundsi
hann meðeigendur sína eða hagsmuni annarra óhjá-
kvæmilegra þátttakenda í velgengni fyrirtækisins. Að
stjórna með skotgrafahernaði gegn þeim, sem þarf að
virkja, til að mál þróist friðsamlega til réttrar áttar, leið-
ir að lokum til glötunar. Spurningin er aðeins, hvað það
tekur langan tíma.
Einkavæðing ríkisbankanna er liður í þeirri þróun,
sem tryggir Íslandi hæstu einkunn á alþjóðlegum lána-
mörkuðum. Viðskipti OR vegna Línu.nets hafa vakið
spurningu um, hve mikil áhrif ábyrgð Reykjavík-
urborgar vegna kaupanna á ljósleiðarakerfi Línu.nets
hafi á lánskjör borgarinnar. Spurningin minnir á nauð-
syn þess að sýna varkárni, sigla ákveðið og örugglega að
skýru marki til að hljóta ágætiseinkunn hjá þeim, sem
meta skynsamlega fjármálastjórn og lánshæfi.
ody’s og OR
bjorn@centrum.is
d fyrir að segja já við öllu í ESB,
eyndin er að ef við segjum yfirleitt
usta menn ef að því kemur að við
nei. Hver hlustar á þá, sem eru
eikvæðir?“ spyr Henrik Wilén,
mdastjóri Norrænu stofnunarinn-
landi.
a finnsku ríkisstjórnarinnar til
ESB er athyglisverð. Jari Vilén,
sviðskiptaráðherra, gefur skýrt til
ð Finnar séu andvígir þeirri til-
u að draga úr yfirþjóðlegum ein-
sambandsins og færa það í átt til
dins milliríkjasamstarfs, t.d. með
styrkja ráðherraráðið á kostnað
mdastjórnarinnar. Með því að
dið til ráðherraráðsins verði stóru
kin of valdamikil, á kostnað þeirra
erk, sjálfstæð framkvæmdastjórn
valdajafnvægið innan sambands-
lítum ekki á sterka framkvæmda-
g sterkt Evrópusamband sem ógn-
ur sem styrkleika,“ segir Vilén.
Risto Penttilä, framkvæmdastjóri EVA,
rannsóknastofnunar á sviði viðskipta og
stjórnmála, segir að Finnland, með þá
stefnu sína að vera í kjarnanum, sé einna
hlynntast yfirþjóðlegu Evrópusambandi af
öllum aðildarríkjunum. „Það er hins vegar
vandamál að við vitum ekki alveg hvert
kjarninn er að fara,“ segir hann. „Prodi er
aðhlátursefni og stóru löndin fara ekki eft-
ir reglunum.“ Þar vísar Penttilä m.a. til
krafna um að vikið verði frá ákvæðum
stöðugleikasáttmála evruríkjanna um
leyfilegan fjárlagahalla, en Finnar hafa
mótmælt öllum slíkum breytingum kröft-
uglega.
Breytingarnar á undanförnum árum
hafa haft áhrif á finnsku þjóðarsálina.
Penttilä orðar það svo að það hafi orðið
„menningarbylting“, sem hafi ýtt undir
sjálfstraust Finna svo um munar: „ESB-
aðildin tryggir okkur verðugan sess á al-
þjóðavettvangi. Nokia hefur gert hetju úr
fámála, finnska verkfræðingnum. Aftur á
móti er þögli Finninn allt í einu farinn að
mala í farsíma; það er eins og mörg þús-
und ára þögn hafi verið rofin. Svo má ekki
gleyma því að við unnum loksins heims-
meistarakeppnina í íshokkí 1995.“
Finnar hafa löngum borið sig saman við
granna sína Svía og þykir sá samanburður
hafa orðið hagstæðari með árunum. Það
spillir ekki fyrir að áðurnefndur heims-
meistaratitill í íshokkí fékkst með sigri á
Svíum í Globen í Stokkhólmi, en svo geng-
ur Nokia líka betur en Ericsson og Finnar
hafa tekið upp evruna en Svíarnir sitja í
bili eftir með sína krónu. „Upptaka evr-
unnar efldi þjóðarstoltið,“ segir Vilén ráð-
herra. „Þegar Finnar fara til stóru land-
anna sunnar í álfunni og nota evrurnar
sínar þar, finnst þeim þeir vera meðlimir í
sama klúbbi.“
Að einu leyti eru Finnar þó ekki með í
klúbbnum – þeir standa enn utan við
NATO, þótt þeir eigi mjög náið samstarf
við bandalagið á mörgum sviðum. Lengi
vel var viðkvæðið að ekki mætti koma
Rússum úr jafnvægi. Nú liggur hins vegar
fyrir að Rússar setja sig ekki lengur upp á
móti stækkun NATO og þá kemur í ljós að
rætur andstöðu við NATO-aðild liggja
dýpra og umræðan er á köflum mjög til-
finningaþrungin. Á tíma kalda stríðsins
vöndust margir Finnar því að telja öll
hernaðarbandalög vond og enn eimir eftir
af þeirri afstöðu, ekki sízt hjá eldra fólki.
NATO-umræðan hefur tekið við sér að
undanförnu og hvorki Lipponen forsætis-
ráðherra né Halonen forseti útiloka að til
aðildar geti komið. Hins vegar bendir fæst
til þess að NATO-aðild verði kosningamál
fyrir þingkosningarnar í marz á næsta ári;
allir flokkar vilja geyma ákvörðun í málinu
þar til árið 2004, en þá á endurskoðun á
varnar- og öryggismálastefnunni að ljúka.
Sú tilfinning sækir þó sterkt á að einnig
í þessu máli ætli finnskir stjórnmálamenn
að þoka landi sínu inn í „kjarnann“, þótt
hugsanlega verði erfiðara fyrir þá að sann-
færa þjóðina en um t.d. ESB-aðildina og
ágæti evrunnar. „Við erum svo virkir þátt-
takendur í samstarfi Evrópuríkjanna og
Norður-Atlantshafsríkjanna að menn
hljóta að spyrja hvort við getum sleppt því
að taka fullan þátt á einu sviði,“ segir
Pauli Järvenpää, skrifstofustjóri í varn-
armálaráðuneytinu. „Sættum við okkur við
að Finnland verði einhvers konar minja-
safn um þá stefnu að standa utan varn-
arbandalaga?“
Finnlands
Ljósmynd/Framkvæmdastjórn ESB
g nota evrurnar sínar þar, finnst þeim þeir vera meðlimir í sama klúbbi.“
olafur@mbl.is
Y
FIRVOFANDI árás
á Írak og umsókn
Íslands um sæti í
öryggisráði Sam-
einuðu þjóðanna
kallar hvort tveggja á umræðu
um öryggisstefnu Íslands. Við
getum ekki leyft okkur okkur
þann munað kaldastríðsáranna
að fylgja „góða liðinu“ í blindni.
Morgunblaðið vék réttilega að
því í leiðara í vikunni að sæti í
öryggisráðinu krefðist þess að
„þjálfa verður stóran hóp emb-
ættismanna sem þekkir vel til
starfa öryggisráðsins og þeirra
deilumála sem koma til kasta
þess“. Ekki er þó síður mikil-
vægt að færa öryggisstefnu
Íslands í orð. Ná samstöðu um
grundvallaratriði og takast á um
útfærslu þeirra. Umræður und-
anfarinna vikna gefa ærið tilefni
til.
Forsætisráðherra setti stefnu
Íslands gagnvart Írak þannig
fram á Alþingi að Íslendingar
útiloki ekki „að einstök ríki fari
með einhliða hernaði á hendur
Írak“ ef ekki náist samstaða um
slíkar aðgerðir á vettvangi Sam-
einuðu þjóðanna. Helstu rökin
fyrir þessu eru þau að orðspor
og heiður Sameinuðu þjóðanna
sé í veði. Eftirfarandi hugsun
virðist búa að baki: Saddam
Hussein er grimmur harðstjóri
sem virðir mannréttindi þegna
sinna að vettugi. Hann hefur
verið staðinn að því að beita
sýklavopnum miskunnarlaust og
ástæða er til að ætla að hann hafi
í hyggju að framleiða gereyðing-
arvopn. Með því að leggja stein í
götu vopnaeftirlitsmanna Sam-
einuðu þjóðanna hvað eftir ann-
að á undanförnum árum hefur
hann svikið samninga og vanvirt
ályktanir öryggisráðs Samein-
uðu þjóðanna.
Enginn þarf að efast um að
Saddam Hussein er miskunnar-
laus harðstjóri af síðustu sort.
Þjóðir heims þurfa jafnframt að
útiloka að hann sé að koma sér
upp gereyðingarvopnum. Van-
efndir á ályktunum öryggisráðs-
ins eru raunverulegt og alvarlegt
vandamál fyrir Sameinuðu þjóð-
irnar. Á því þarf að taka. Það
sést best á því að virðingarleysi
Saddams við ályktanir öryggis-
ráðsins um vopnaeftirlit á sér því
miður ýmsar hliðstæður. Nær-
tækast er að nefna hvernig
Ísrael virðir að vettugi ítrekaðar
ályktanir öryggisráðsins. Álykt-
anirnar um Ísrael og Írak hafa
raunar ólíka stöðu samkvæmt
alþjóðalögum en í báðum tilvik-
um grefur óvirðingin gagnvart
ályktunum öryggisráðsins án efa
undan virðingu Sameinuðu þjóð-
anna.
Ísland getur markað sér þá
sýn og stefnu að það sé grund-
vallaratriði til að standa vörð um
trúverðugleika Sameinuðu þjóð-
anna, að ályktunum öryggisráðs-
ins sé fylgt fast og undantekn-
ingalítið eftir. Langur vegur er
hins vegar frá þeirri afstöðu til
stuðnings við að einstök ríki fari
með einhliða hernaði á hendur
Írak. Á þessu tvennu er grund-
vallarmunur. Vanefndir á álykt-
unum Sameinuðu þjóðanna vega
að trúverðugleika samtakanna.
Stuðningur við einhliða hernað
vegur hins vegar að einum af
hornsteinum þeirra. Bann við
beitingu hervalds að fyrra bragði
er lykilþáttur stofnskrár Sam-
einuðu þjóðanna og löngu orðið
hluti af hefðarrétti í alþjóða-
lögum. Hefðarréttur bindur öll
ríki, án tillits til þeirra samninga
sem þau hafa undirritað og full-
gilt. Eina löglega leiðin til að
grípa til vopna, að sjálfsvörn
undanskilinni, er þegar fyrir
liggur samþykki öryggisráðs
Sameinuðu þjóðanna. Þetta
stendur skýrum stöfum í stofn-
skrá Sameinuðu þjóðanna. Ef yf-
irlýsingar íslenskra ráðamanna á
að skilja sem stuðning við slíkar
aðgerðir ef til þeirra kemur er
það grundvallarstefnubreyting
sem kallar á ítarlega umræðu.
Alþjóðalög eru afdráttarlaus í
þessu efni og aðeins er hægt að
ímynda sér að í algjörum und-
antekningatilvikum geti verið
réttlætanlegt að hverfa frá því
fyrirkomulagi sem stofnskrá
Sameinuðu þjóðanna kveður á
um. Það væru þær aðstæður að
brýnt úrlausnarefni á sviði
alþjóðamála kallaði á úrlausn og
öryggisráðið væri lamað vegna
innbyrðis deilna.Yfirvofandi
þjóðarmorð gætu verið dæmi um
þetta. Loftárásir NATO í
Kosovo mætti nefna sem hugs-
anlegt fordæmi. Til að vopnavald
sé réttlætanlegt án atbeina ör-
yggisráðsins þyrftu mörg ströng
skilyrði að vera uppfyllt. Tilefni
aðgerðanna og takmark þyrfti að
njóta almenns stuðnings. Fyrir
þyrfti að liggja að ekki væri
hægt að ná sömu markmiðum án
vopnavalds. Jafnframt þyrfti að
vera ljóst að heimurinn yrði frið-
samlegri og öruggari eftir
en áður.
Draga má í efa að hern-
aður gegn Írak komist
nærri því að uppfylla ofan-
greindar kröfur. Ekki
vegna þess að forseti
landsins sé ekki jafn-
slæmur og af er látið. Ógn-
in af Írak réttlætir ekki að
öryggisráð Sameinuðu
þjóðanna sé sniðgengið.
Við Íslendingar hljótum jafn-
framt að verða að svara fjöl-
mörgum spurningum um þróun
alþjóðamála og framtíðarreglur
um samskipti ríkja áður en við
lýsum yfir skilyrðislausum
stuðningi við árásarstríð á hend-
ur Írökum. Teljum við þeirri
samstöðu, sem þjóðir heims
náðu í baráttunni gegn hryðju-
verkum, fórnandi fyrir stríð
gegn Írak? Teljum við réttlætan-
legt að einstakar þjóðir reki er-
indi Sameinuðu þjóðanna með
vopnum, án samþykkis öryggis-
ráðsins? Væri til dæmis til bóta
ef nágrannaþjóðir Ísraels færu
með vopn á hendur þeim fyrir
vanefndir á ályktunum öryggis-
ráðsins? Getur verið að fordæm-
ið sem einhliða hernaður gæfi
væri hættulegra heimsfriðnum
en Saddam Hussein?
Ísland á að beita sér fyrir því
að virtir séu samningar, álykt-
anir og samþykktir Sameinuðu
þjóðanna og annarra alþjóða-
stofnana um afvopnun, mann-
réttindi og aðrar reglur í sam-
skiptum ríkja. Ísland á jafnframt
að krefjast aðgerða þegar á
þetta skortir. Markmiðið hlýtur
að vera það að stuðla að friði og
öryggi í heiminum þar sem
ágreiningur er leystur með
samningum og virðing fyrir
mannréttindum er í öndvegi. Það
er hins vegar vandséð hvernig
einhliða árásarstríð á hendur
Írökum samræmist slíkum
markmiðum. Það er vandséð
hvernig hernaður án atbeina ör-
yggisráðsins getur aukið veg og
virðingu Sameinuðu þjóðanna.
Og það er vandséð hvernig ís-
lensk stjórnvöld geta komið
stuðningi við slíkt stríð heim við
skynsamlega stefnu í öryggis-
málum.
Öryggisstefna
á villigötum?
Eftir Dag B. Eggertsson
’ Það er vandséðhvernig hernaður á
hendur Írökum án at-
beina öryggisráðsins
getur aukið veg og virð-
ingu Sameinuðu þjóð-
anna. ‘