Morgunblaðið - 26.11.2002, Blaðsíða 24

LISTIR
24 ÞRIÐJUDAGUR 26. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ER íslenskt samfélag vinveitt list-rænni sköpun? Búum við til örvandiumhverfi fyrir listina eða kring-umstæður sem að einhverju leyti
vinna á móti listamanninum? Hvernig hefur
okkur tekist að skapa íslenskum listamönnum
aðgengi að hinu alþjóðlega listalífi og hvernig
hefur þessi alþjóðavæðing borist inn í um-
ræðuna og upplýsingastreymi um myndlist hér
á landi? Þetta eru meðal þeirra spurninga sem
lagt var upp með á málþingi sem Listasafn Ís-
lands efndi til sl. laugardag undir yfirskriftinni
„Alþjóðleg tengsl myndlistar og staða íslenskra
listamanna“.
Ólafur Kvaran, forstöðumaður listasafnsins,
stjórnaði málþinginu, sem efnt var til í
tengslum við sýninguna Íslensk myndlist 1980–
2000. Sagði hann viðfangsefni málþingsins að
ræða ofangreindar spurningar og til þess hefði
verið leitað eftir þátttöku listamannanna
sjálfra sem deildu sinni reynslu og fulltrúa
menntamálaráðuneytisins. „Því stjórnvöld
bera að sjálfsögðu ákveðna ábyrgð hvað þetta
varðar og er hluti þeirra kringumstæðna sem
hér ríkja markaður af pólitískum ákvörð-
unum,“ sagði Ólafur.
Þannig fluttu á málþinginu erindi þau Anna
Líndal, myndlistarmaður og prófessor við
myndlistardeild Listaháskóla Íslands (LHÍ),
Kristján Steingrímur Jónsson, myndlist-
armaður og deildarforseti myndlistardeildar
LHÍ, Ósk Vilhjálmsdóttir myndlistarmaður og
Tumi Magnússon, myndlistarmaður og pró-
fessor við myndlistardeild LHÍ. Þá flutti erindi
Þorgeir Ólafsson, listfræðingur og deildarstjóri
lista- og safnadeildar menntamálaráðuneyt-
isins, en Arnbjörg Sveinsdóttir þingmaður,
sem hugðist taka þátt í þinginu, forfallaðist.
Íslensk samtímalistastofnun?
Tumi Magnússon tók fyrstur til máls og
sagði íslenskt myndlistarumhverfi einkennast
af því að hér hefði náð að festa rætur öflug
grasrótarstarfsemi þar sem fjöldinn allur af
ungum og efnilegum myndlistarmönnum sýndi
verk sín í litlum galleríum sem þeir rækju sjálf-
ir, eða á ýmsum öðrum vettvangi, jafnvel í
heimahúsum. Gæðastaðallinn væri þar hár en
gróskan næði ekki mjög langt út fyrir lista-
mannahópinn. Hér væri ekki fyrir hendi það
starfsumhverfi með atvinnugalleríum, burðu-
gum listastofnunum og öflugu fræðasamfélagi
sem nauðsynlegt væri til að veita íslenskum
myndlistarmönnum tækifæri til að starfa á fag-
legum grundvelli. „Stofnanir sem sinna nú-
tímamyndlist eru fáar og fjársveltar, og þegar
listamaðurinn er búinn að fara hringinn um
þær er lítið um möguleika á framhaldi. Það er
bara að fara annan hring. Það er erfitt fyrir
grasrótina að fullorðnast við þessar aðstæður
og íslenskt myndlistarsamfélag er að springa
af innbyrgðri orku og ósýndum verkum,“ sagði
Tumi.
Hann benti á að þótt grasrótin væri nauð-
ynleg, og að þar sæktu menn sér áhrif víða að,
þyrfti íslenskum myndlistarheimur
að tengjast stærri menningarheild
og skapa íslenskum myndlist-
armönnum meira athafnasvæði.
„Umræðan hefur á undanförnum
misserum verið að færast meira og
meira yfir í það að nauðsynlegt sé
að koma upp á Íslandi stofnun eins og þeim
sem starfræktar eru á hinum Norðurlöndunum
og starfa að alþjóðlegum tengslum með því að
reka alþjóðlegar vinnustofur og sýningarstaði,
veita fé í ákveðin verkefni, vinna með erlendum
sýningarstjórum og styrkja rannsókn-
arstarfsemi svo dæmi séu nefnd. Í Svíþjóð er
það IASPIS, Í Danmörku DCA, í Noregi Office
for Contemporary Art og í Finnlandi
FRAME,“ sagði Tumi og lagði til að tekin yrðu
ákveðin skref í þá átt á næstu misserum að
meta með hvaða hætti reka mætti slíka stofnun
hér á landi og hvert hlutverk hennar ætti að
vera. Rakti hann í kjölfarið starfssvið ofan-
greindra stofnana í Skandinavíu (upplýsingar
um það er m.a. að finna á tenglum stofnananna
á vefsíðu Upplýsingamiðstöðvar myndlistar) og
benti á að taka mætti mið af stefnumörkun ná-
grannalandanna áður en við kæmum á fót öfl-
ugri og fjárhagslega styrktri myndlist-
arstofnun er sniðin væri að þeim aðstæðum og
möguleikum sem hér væru fyrir hendi. „Ég tel
að stofnun sem þessi geti haft í för með sér
betra skipulag og ákveðnari stefnu í menning-
armálum hér á landi. Til þess að setja hana á
stofn er óhjákvæmilegt að endurskoða ríkjandi
kerfi, stokka upp, bæta við, endurraða og sam-
eina.“ Lauk Tumi máli sínu á því að leggja til að
Samband íslenskra myndlistarmanna setti á
stofn nefnd sem gerði forkönnun í málinu og
kæmi með tillögur þar að lútandi að ári liðnu.
Ósk Vilhjálmsdóttir sagðist fanga því fram-
taki sem Listasafn Íslands sýndi með mál-
þinginu við að efla umræðu um þann vanda er
fælist í einangrun íslenskrar myndlistar. Tók
hún undir orð Tuma og sagði það mikilvægt að
komið yrði hér á einhvers konar innra kerfi
sem gerði það að verkum að íslenskir myndlist-
armenn þyrftu ekki að leita til útlanda til þess
að geta starfað að list sinni fullum fetum, eða
komið sér á framfæri á hinu alþjóðlega sviði
lista. Lagði hún þó áherslu á að samskiptin
gætu ekki verið aðeins á einn veg, þ.e. að leitast
yrði við að koma íslenskum myndlistarmönnum
á framfæri erlendis, heldur yrði einnig að bjóða
hingað til lands erlendum myndlistarmönnum
og leggja áherslu á kaup á erlendri list.
Engin hvatning
Anna Líndal lagði áherslu á þær breytingar
sem átt hefðu sér stað á hinni alþjóðlegu mynd-
listarflóru á undanförnum árum, þar sem jað-
arhópar hvað varðar þjóðerni, kyn og sam-
félagsstöðu hefðu fengið aukið rými. Með því
hefði mikið af nýrri og framandi myndlist flætt
inn á sjónarsviðið og væri þar starfandi breiður
hópur myndlistarmanna með mismunandi við-
horf, markmið og stöðu.
Til að lýsa því umhverfi sem tek-
ur við þeim íslensku myndlist-
armönnum sem snúa heim eftir
nám erlendis rakti Anna eigin feril,
sem byrjaði með því að hún leit-
aðist við að koma sér sjálf á fram-
færi, m.a. með því að leigja sal und-
ir sýningaraðstöðu í Nýlistasafninu. Síðar
hefðu henni boðist ýmis tækifæri við að taka
þátt í virtum erlendum sýningarverkefnum og
listamessum m.a. í Suður-Kóreu og Basel Art
Fair og þannig hefði „boltinn farið að rúlla“.
Þetta hefði þó engu breytt um stöðu hennar í
íslensku myndlistarlífi, tækifærin væru jafnfá
og áður og væri engin sýning framundan hjá
henni á Íslandi og ekkert til að hvetja hana
áfram í listsköpuninni. „Þó að þetta sé mín saga
á hún því miður við um marga fleiri. Mér er það
hulin ráðgáta hvað íslenskur myndlistarmaður
þarf að hafa fram að færa til að opinber stofnun
bjóði honum að sýna á Íslandi,“ sagði Anna.
Vék hún þannig að sams konar þörf og Tumi og
Ósk höfðu gert er hún sagði það nauðsynlegt að
Íslendingar byggðu upp sitt eigið bakland fyrir
listsköpun. „Við verðum að þora að meta okkur
sjálf, við erum rík þjóð,“ sagði Anna og ítrekaði
nauðsyn þess að fræðileg samræða um þá list-
sköpun sem hér fer fram, sem og faglegt mat á
henni, yrði þáttur í umhverfinu.
Kristján Steingrímur Jónsson sagði Íslend-
inga eftirbáta annarra þjóða hvað starfsskilyrði
myndlistarmanna varðaði og að alþjóðleg
tengsl gætu verið mun meiri ef markviss vinna
yrði lögð í málefnið. Þar skorti því miður póli-
tískan vilja og hefði myndlistin einhverra hluta
vegna ekki átt marga talsmenn meðal ráða-
manna þjóðarinnar. „Þar held ég að skorti
nokkuð á almenna þekkingu á myndlist, sem er
forsenda þess að áhugi á málefninu vakni.“
Benti Kristján á að ef markaðsöflin yrðu ein-
ungis látin ráða yrði hætt við að tækifærin yrðu
fá fyrir hæfileikafólk á fámennum markaði. Þá
hefðu nágrannaþjóðir í Evrópu sem ekki
byggju við fámenni almennt séð sér hag í að
efla listsköpun með ýmiss konar stuðningi.
Kristán sagði það ennfremur grunnatriði að
gerður yrði hér skýrari greinarmunur á at-
vinnumennsku og áhugamennsku í myndlist.
Leggja yrði faglegt mat á þá listsköpun sem
hér færi fram til þess að ákveða mætti hverja
bæri að styrkja og koma á framfæri á hinu al-
þjóðlega listasviði. Þannig lagði Kristján
áherslu á mikilvægi þess að efla hér á landi
ákveðna fagmenntaða stétt fólks sem ynni að
miðlun myndlistarinnar. Tók Kristján undir
umræðuna um nauðsyn þess að koma hér á fót
myndlistarstofnun sem hefði það að markmiði
að kynna íslenska samtímamyndlist erlendis.
En mikilvægt væri að huga að þremur lyk-
ilhugtökum í því samhengi; pólitískum vilja,
fjármagni og þekkingu.
Stefna stjórnvalda
Þorgeir Ólafsson, deildarstjóri lista- og safn-
adeildar menntamálaráðuneytisins, kom fram
með ýmis viðbrögð við sjón-
armiðum myndlistarmannanna.
Lýsti hann í fyrstu myndlist-
arumhverfinu hér á landi eins og
það snýr að ríkisvaldinu. Benti
hann á að ríkið kæmi í sjálfu sér af-
skaplega lítið að myndlistarmálum,
utan þess að reka Listasafn Íslands, Listasafn
Einars Jónssonar, veita 2 milljónir á ári til SÍM
og hafa 20 milljónir til ráðstöfunar til að veita
verkefna- og ferðastyrki til tónlistarmanna,
myndlistarmanna, rithöfunda og leikhúsfólks.
„Það er því lítið fé til ráðstöfunar fyrir hverja
listgrein fyrir sig og erum við í raun oft hissa á
hvað fæst fyrir þessa peninga,“ sagði Þorgeir
og ítrekaði að þetta væri sá veruleiki sem lista-
og safnadeild ráðuneytisins byggi við. Styrkir
sem myndlistarnefndin hefur til umsagnar,
væru á bilinu 4-5 milljónir og væri því fé varið
bæði í að styrkja verkefni innanlands og utan.
Þá væri 4 milljónum veitt árlega í uppbyggingu
Upplýsingamiðstöðvar myndlistar. Þá væri
menntamálaráðuneytið algerlega háð fjár-
laganefnd hverju sinni um það fé sem það hefði
til ráðstöfunar. „Þá held ég fólk verði að gera
sér grein fyrir því hver stefna þeirra rík-
isstjórnar sem setið hefur við völd á Íslandi síð-
astliðin 10-12 ár er. Hún er sú að ráðuneytið
eigi ekki að hafa frumkvæði í málefnum lista,
heldur eigi það frumkvæði að koma frá mynd-
listarmönnunum. Þetta er það pólitíska um-
hverfi sem við búum við og mikilvægt að þeir
sem áhuga hafa á málefnum myndlistar taki
mið af því í sínum væntingum til stjórnavalda,“
sagði Þorgeir. Hann sagði ráðuneytið leggja
áherslu á að meta þá gagnrýni sem komi á
starfsemi þess, m.a. um skipulag þátttöku
myndlistartvíæringsins í Feneyjum. Ráðu-
neytið stefni á að bæta sig í þeim efnum en at-
huga verði að ekki komi í ljós hvaða fjármagn
ráðuneytið hafi til verkefnsins fyrr en fjárlögin
liggi fyrir. Þá sagði Þorgeir þær hugmyndir
hafa borist ráðuneytinu að hægt yrði að þróa
Upplýsingamiðstöð myndlistar til þess að vera
einhvers konar kynningarmiðstöð eða myndist-
arstofnun í takt við það sem Tumi og Kristján
Steingrímur ræddu um í sínum erindum. „Í því
samhengi þurfum við hugsanlega að endur-
skoða hugmyndafræðina á bak við núverandi
styrkveitingu til myndlistar í ljósi breyttra að-
stæðna í myndlistarumhverfi samtímans,“
sagði Þorgeir og kallaði eftir innleggi og um-
ræðum frá myndlistarmönnum um hvernig
best væri að haga málum.
Fjölmargir af þeim hátt í sjötíu gestum sem
sóttu málþingið lögðu orð í belg í umræðum
sem efnt var til að erindum loknum. Tóku
margir myndlistarmenn þar undir það sjón-
armið að hér þyrfti að byggja upp faglegt um-
hverfi sem ynni að því að meta, greina og koma
á framfæri því sem myndlistarmenn hefðu
fram að færa. Bent var á að myndlistarmenn
væru í erfiðri stöðu þegar þeir þyrftu að vinna
að því að koma eigin list á framfæri, auk þess
sem slíkt þætti ekki faglegt á alþjóðlegan mæli-
kvarða. Halldór Björn Runólfsson listfræð-
ingur vakti athygli á þeim tækifærum sem ís-
lenskum myndlistarmönnum byðust við að
koma sér á framfæri í skandinavísku lönd-
unum, en þangað beindu ýmsir mikilvægir
tengiliðir sjónum sínum. Íslenskir myndlist-
aramenn þyrftu ef til vill fyrst að brjóta undir
sig ónumið land áður en aðrir gætu fylgt í kjöl-
farið. Spurði Ósk þá hvort ekki væri einmitt
tími til kominn að við ræktuðum garðinn heima
fyrir og kæmum okkur sjálf upp slíku kerfi svo
að íslenskir myndlistarmenn þyrftu ekki að
leita sífellt á náðir annarra þjóða til að koma
sér á framfæri. Tók Steingrímur Eyfjörð
myndlistarmaður undir það sjónarmið og sagði
að í alþjóðlegum samskiptum væru það stofn-
anir og innri kerfi hvers lands sem ættu
ákveðna samvinnu, sem byggi til farveg fyrir
einstaklingana. Það ættu því ekki að vera ein-
staklingar sem stæðu að útrás íslenskrar
myndlistarsköpunar, heldur stofn-
anir sem ynnu samkvæmt ákveðinni
stefnu. Kristján Steingrímur setti
að lokum spurningarmerki við við-
horf ríkisstjórnarinnar til málefna
lista í landinu. Ef litið væri til ná-
grannalandanna væri ekki ætlast til
þess að myndlistarmennirnir sjálfir ynnu að
breiðri menningarpólitískri stefnumótun.
Myndlistarmenn gætu auðvitað tekið þátt í um-
ræðum um þessi málefni, en endanlegar póli-
tískar ákvarðanir yrðu að vera í höndum fag-
fólks og ráðamanna. Að umræðum loknum
þakkaði Ólafur Kvaran fyrirlesurum og gestum
þátttöku í málþinginu og sagðist vonast til þess
að umræða um þessi mál yrði áfram öflug.
Væri það stefna Listasafns Íslands að taka þátt
í þeirri umræðu.
Ljósmynd/Listasafn Íslands
Frá málþingi um alþjóðleg tengsl myndlistar og stöðu íslenskra listamanna í Listasafni Íslands.
Innibyrgð orka
og ósýnd verk?
Efnt var til málþings í salarkynnum Listasafns
Íslands á laugardag þar sem rætt var um framtíðar-
möguleika íslenskrar myndlistar. Heiða Jóhannsdóttir
sat þingið og greinir hér frá umræðum.
heida@mbl.is
Stofnanir
sem sinna
nútímamynd-
list eru fáar
Skortir nokkuð
á almenna
þekkingu á
myndlist