Morgunblaðið - 07.01.2003, Blaðsíða 44

Morgunblaðið/Golli
Húsið var upphaflega byggt 1898 en gert upp 1993.
Á
FYRRI hluta 19. aldar,
um það leyti sem þil-
skipaútgerð á Íslandi
hófst, varð mikil vakning
meðal sjómanna og eigenda fiskibáta
um að sjómenn fengju menntun í
siglingafræði. Tryggingafélögin
kröfðust þess að stjórnendur um
borð hefðu próf frá skólum sem
kenndu sjómannafræði. Fyrst var
þessi menntun sótt til skóla erlendis
og þá helst til Danmerkur.
Jón Sigurðsson forseti hvatti mjög
til sjómannafræðslu. Árið 1847 skrif-
aði hann þremur mönnum sem allir
höfðu lært sjómannafræði erlendis,
þeim Árna Thorlacius í Stykkis-
hólmi, Ásgeiri Ásgeirssyni á Ísafirði
og Magnúsi Einarssyni á Hvilft í Ön-
undarfirði, um nauðsyn þess að
stofnaður yrði sjómannaskóli á Ís-
landi.
Fyrsta tilraun Íslendinga til að
koma á fót sjómannaskóla var gerð á
Vestfjörðum og var Torfi Halldórs-
son einn af helstu brautryðjendum
að stofnun skólans þar. Torfi var frá
Arnarnesi í Dýrafirði, fæddur 1823.
Hann lærði sjómannafræði við sjó-
mannaskóla í Flensborg í Dan-
mörku.
Jón Loftsson í Haganesi í Fljót-
um, lærði hjá Torfa. Jón stundaði
síðan stýrimannafræði í Kaup-
mannahöfn og kenndi eftir að hann
kom heim. Eyfirðingurinn Einar Ás-
mundsson í Nesi, kenndi sjómanna-
fræði. Hann var þó ekki sjómaður en
hafði aflað sér bóka og kennslutækja
frá Danmörku til þess að nota við
kennsluna.
Stýrimannaskólinn í Reykjavík
tók til starfa haustið 1891. Um sum-
arið hafði skólastjórinn, Markús F.
Bjarnason, látið reisa viðbyggingu
við hús sitt, „Doktorshúsið“. Við-
bygging þessi var að grunnfleti 13 x
9 álnir. Á húsinu voru svalir ofan á
þakinu en þar fór fram tilsögn í sext-
ant-mælingum. Skólinn var settur í
fyrsta sinn 1. október 1891.
Árið 1898 var ákveðið að byggja
hús handa Stýrimannaskólanum í
Reykjavík. Af því tilefni kaupir
Landsjóður lóð úr Hlíðarhúsatúni af
Markúsi Bjarnasyni.
Húsið brunavirt 1898
Samkvæmt beiðni amtmannsins
yfir Suðuramtinu hinn 29. septem-
ber 1898 var húsið tekið til bruna-
virðingar og er þá kallað Sjómanna-
skólinn við Vesturgötu. Þar segir að
grunnflötur hússins sé 25 x 13 álnir
og hæð 111⁄4 álnir. Húsið er tvílofta,
byggt af bindingi, klætt að utan með
tvöfaldri borðaklæðningu með pappa
og járni yfir á alla vegu, með járn-
þaki á plægðri borðasúð með pappa í
milli.
Niðri í húsinu eru þrjár stofur,
þiljaðar að innan og málaðar, með
kampaborðum neðan á loftum sem
eru þreföld. Á hæðinni eru þrír ofn-
ar. Uppi eru fjögur herbergi, eldhús
og búr. Allt þiljað og þrjú herbergi
með veggjapappír og kampaborðum
neðan á loftum. Þar eru þrír ofnar og
ein eldavél. Á efsta lofti eru fimm
herbergi, öll þiljuð og máluð með
tvöföldum loftum. Þar eru fjórir ofn-
ar.
Kjallari er undir fjórðung hússins,
í honum er þvottahús og geymsla.
Þar er einn vatnspottur með eld-
stæði undir. Við suðurhlið hússins er
inn- og uppgönguskúr, klæddur
járni að utan og þiljaður og málaður
að innan. Við norðurhlið hússins er
fordyri með uppgöngu. Þar eru tveir
fataklefar.
Yfirsmiður hússins var hinn
þekkti húsameistari F.A. Bald sem
byggði Alþingishúsið ásamt fleiri
merkum byggingum í Reykjavík.
Vestanvert við skólann var byggt
geymsluhús 9 x 8 álnir að grunnfleti,
byggt af bindingi, klætt utan með
járni á langböndum og með járnþaki
á langböndum. Í því er loft og stein-
steypugólf. Í þriðjungi geymsluhúss-
ins eru salerni. Búið er að rífa
geymsluhúsið.
Þegar skólinn var stofnaður í við-
byggingunni við Doktorshúsið var
aðeins einn kennari auk skólastjór-
ans, Markúsar Bjarnasonar, en það
var Páll Halldórsson sem síðar varð
skólastjóri skólans frá 1900 til 1937.
Íbúð skólastjóra var í húsinu að
hluta til á efri hæðinni eða eftir því
sem þurfti og í risi, fram til ársins
1935. Á meðan Páll Halldórsson
skólastjóri bjó í húsinu fóru þar fram
miðilsfundir. Páll var mágur Harald-
ar Níelssonar sem manna mest lagði
stund á sálarrannsóknir á þessum
tíma.
Eftir að skólastjórinn hætti að
hafa heimili sitt í skólahúsinu var
ráðinn þangað húsvörður og þar hef-
ur verið húsvarsla fram á þennan
dag. Árið 1930 flutti Vélskólinn í hús-
ið en fljótlega eftir það var orðið
helst til þröngt um þá starfsemi og
var þá farið að huga að því að koma
upp nýju og stærra húsi yfir skólann.
Eftir að hús Sjómannaskólans á
Rauðarárholti var fullbyggt árið
1945 var áfram skólahald í húsinu og
þá Gagnfræðaskóli Vesturbæjar.
Síðan var þar grunnskóli Vesturbæj-
ar fram til ársins 1988. Um tíma var
lítil starfsemi í gamla Stýrimanna-
skólanum og komið að þeim tíma-
punkti að hressa þurfti upp á húsið
jafnt að utan sem innan. Upp úr 1990
kom sú hugmynd upp að MFA –
Menningar- og fræðslusamband al-
þýðu – fengi húsið til afnota.
Gert upp 1993
MFA lét gera húsið upp árið 1993.
Þá var skipt um rammana í öllum
gluggum og sett nýtt einfalt gler.
Innan á þiljur voru settar gifsplötur
en þar var strigi og maskínupappi.
Ofnarnir í húsinu sem eru uppruna-
legi pottofnar, voru teknir og sand-
blásnir en mörg lög af gamalli máln-
ingu voru á þeim. Hið sama var gert
við allar innihurðir og umbúnað
þeirra.
Vatns- og skólplagnir voru endur-
nýjaðar, einnig allt rafmagn hússins.
Stigar á milli hæða eru upprunalegir
en handrið voru gerð upp og tröppur
dúklagðar. Að utan var skipt um járn
bæði á þaki og hliðum. Einhvern
tíma hafði bíslagið yfir dyrum sem
vísa að Öldugötu verið tekið af. Nýtt
bíslag var smíðað eins og það gamla
en það setur mikinn svip á húsið.
Skorsteinar á húsinu voru tveir og
var búið að taka þá af ofanþaks eftir
að hitaveitan var lögð í húsið. Nýir
skorsteinar voru settur upp eins og
þeir upphaflegu. Tvennar svalir eru
á húsinu, grindverkin í kringum þær
voru orðin það léleg að ekki þótti
fært að gera þau upp og því ný smíð-
uð eins og þau sem fyrir vou. Við inn-
gang á suðurhlið var gert aðgengi
fyrir fólk í hjólastólum.
Við endurgerð húss gamla Stýri-
mannaskólans sá Páll V. Bjarnason
arkitekt um hönnun, Gestur Karl
Jónsson húsasmíðameistari var yfir-
smiður og Magnús Bjarnason verk-
fræðingur var verkefnastjóri.
Heimildir eru frá Borgarskjalasafni, húsa-
deild Árbæjarsafns og Minningarriti fimmtíu
ára afmælis Stýrimannaskólans í Reykjavík
1891–1941.
Stýrimanna-
skólinn við
Öldugötu 23
Húsið er glæsilegt og mjög áberandi í umhverfi sínu.
Freyja Jónsdóttir fjallar hér um sögufrægt hús sem
olli þáttaskilum í menntun sjómanna og gegnir enn
veigamiklu hlutverki á sviði menntunar.
44 C ÞRIÐJUDAGUR 7. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐHeimiliFasteignir
EINBÝLISHÚS
BRÚNAVEGUR Glæsilegt og vel stað-
sett 252,6 fm einbýlishús á tveimur hæðum
ásamt 54,8 fm bílskúr. Tvær samliggjandi
stofur, fimm herb. eldhús, þrjú baðherb.
Fallegur, gróðurríkur garður. Frábært útsýni.
Laust fljótlega.
HEIÐARGERÐI Mjög fallegt 187 fm
einbýlishús, hæð og ris ásamt 32,8 fm bíl-
skúr. Góðar stofur, sólskáli, fallegur, skjól-
góður garður með verönd og heitum potti.
Ný eldhúsinnrétting. Fimm herbergi. Fallegt
flísalagt bað. Húsið hefur verið mikið end-
urnýjað. Verð 27,9 millj.
ÞINGHÓLSBRAUT - KÓP. Vandað
einbýlishús á tveimur hæðum ásamt inn-
byggðum bílskúr. Á efri hæð er eldhús,
stofur, 4 - 5 herb. og bað. Svalir frá stofu. Á
neðri hæð er stórt sjónvarpsherb. 2 - 3
herb., baðherb., þvottahús og geymslur.
Hiti í stéttum. Stór, afgirt og skjólgóð ver-
önd og garður með fallegum gróðri. Mjög
vönduð eign.
RAÐHÚS / PARHÚS
HRYGGJARSEL Gott raðhús 272 fm,
tvær hæðir, kjallari og 54,6 fm tvöfaldur bíl-
skúr. Stofur og fimm herb., rúmgott eldhús
með búri, mjög gott baðherbergi. Rúmgóð
gestasnyrting og þvottaherb. Aukaíbúð er í
kjallaranum. Góð áhvílandi lán. Verð 24,5
millj.
Þórhildur Sandholt
lögfr. og lögg. fast.sali.
Gsm 898 8545
Gísli Sigurbjörnsson
sölumaður
FAX 568 3231
w w w . s t a k f e l l . i s
VÖLVUFELL Gott 114,6 fm raðhús á
einni hæð ásamt 21,4 fm bílskúr. Skiptist í 3
svefnherb., rúmgóða stofu, fallegt eldhús
og nýlega standsett baðherb. Góður garð-
ur í suður frá stofu. Verð 16,9 millj.
HÆÐIR
NJÖRVASUND 4ra herb. íbúð 93 fm á
1. hæð. Skiptist í 2 samliggjandi stofur, tvö
svefnherb., eldhús og bað. Bílskúr, 28 fm,
fylgir eigninni.
2 - 3JA HERBERGJA
VESTURBERG 2ja herb. íbúð 63,6 fm
á 4. hæð í góðu lyftuhúsi. Austursvalir.
Sameiginl. þvottahús á hæðinni. Laus
strax.
BAKKASEL Gullfalleg 2ja herb. íbúð
64,2 fm á jarðhæð með sérinngangi í rað-
húsi. Nýlegar innréttingar og tæki í eldhúsi
og baði. Parket og flísar á gólfum. Sérlega
falleg eign.
HÁALEITISBRAUT 2ja herb. íbúð
70 fm með sérinngangi í góðu fjölbýli.
Fallegt eldhús. Rúmgóð stofa og svefn-
herbergi. Parket á holi og stofu. Laus
strax.
ELÍSABET Geirmundsdóttir fjöldaframleiddi minjagripi úr gipsi og eru
þessar styttur þekktar úr þeim hópi. Elísabet var kölluð „Listakonan í
Fjörunni“ og er kunn fyrir líflegar styttur sem hún hlóð úr snjó og af-
steypur sem enn standa í skrúðgarði hennar í Aðalstræti á Akureyri
(eig. Safnasafnið).
Listakonan í Fjörunni