Morgunblaðið - 12.03.2003, Blaðsíða 26

LISTIR
26 MIÐVIKUDAGUR 12. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
É
G hafði fengið tölvu-
póst þar sem mér var
tjáð að Færeyingar
óskuðu eftir að tveir
Íslendingar tækju
þátt í gerð steinþrykkja til uppheng-
ingar í klefa nýju Norrænu, jafn-
framt að æskilegt að þau yrðu gerð
hér á landi. Vegna þess að tími var
knappur, og við núverandi aðstæður
erfitt ef ekki útilokað að vinna þau á
grafíska verkstæðinu í Hafnarhús-
inu, var ég ekki með á nótunum. En
nokkrum dögum seinna kom fyr-
irspurn beint frá Bárði Jákupson í
Þórshöfn, þess efnis, hvort ég væri
tilleiðanlegur að gera eitt stein-
þrykk í fimmtíu eintökum á graf-
íkverkstæðinu í Listaskálanum þar.
Ákvað þá að þekkjast boðið þó
meira fyrir
forvitni um
sjálft graf-
íkverk-
stæðið en
blossandi
áhuga á
verkefninu, tímamörkin óguðlega
naum og allir hinir búnir að gera sín
þrykk. Ekki nema fjórir heilir dagar
ætlaðir í verkið, utan skyldi haldið á
mánudegi og upplagið komið um
borð í gömlu Norrænu fyrir klukkan
10 á föstudagskvöld (!), sem flytti
heila klabbið til Hamborgar þar sem
það skyldi rammað inn.
Í ljósi þess að engar hugmyndir
voru tiltækar er sköruðu jafn-
sértækt verkefni, einnig ekki um
neina samfellda vinnu á tæknisvið-
inu um langt árabil að ræða, eygði
ég engin önnur úrræði en að grípa
til eldri hugmyndar sem aldrei hafði
verið útfærð. Var svo rétt með
herkjum að ég náði skammlausum
verklokum og þakka það öðru frem-
ur þrykkjaranum, hinum sænsk-
fædda Jan Andersson, sem fyrir
fjórum árum var ráðinn til Þórs-
hafnar til að byggja upp verkstæðið.
Einnig kom aðstoðarmaður hans og
spúsa, hin færeyska Fríða Brekku
mikið við sögu og loks má geta
handlangarans, hins kornunga
Fridtjofs Klein.
Það var fimm daga samvera með
þessu fólki og ánægjuleg dvöl í Fær-
eyjum sem öðru fremur er bak-
grunnur þessa pistils, og þótt ég
kæmi lengstum varla út fyrir veggi
listaskálans er frá mörgu að herma.
Grafíkverkstæði iðulega einstakir
staðir sem mannbætandi er að nálg-
ast fyrir létt og upplífgandi andrúm
og góðan vinnuanda. Minnist þess,
að nokkru fyrir komu Jan And-
erssons á vettvanginn var Tryggvi
Ólafsson með stóra sýningu í Lista-
skálanum, og tilefni nokkurra daga
heimsóknar minnar þangað. Litum
þá inn í grafíkverkstæðið, sem þá
var í mjög frumstæðu ástandi og að-
koman kuldaleg, auðséð að heima-
menn voru hér ekki jarðtengdir,
nokkrar fálmkenndar tilraunir þó
sýnilegar á veggjunum.
E
n á nefndum fjórum ár-
um hafa orðið mikil
umskipti og er þá
vægt til orða tekið,
ekki einasta að verk-
stæðið hafi auðgað Færeyjar af
grafískum listaverkum heldur hefur
hróður þess borist víða. Útlendir, þó
einkum danskir listamenn farnir að
gera sér ferð þangað og má hér
nefna stirni eins og Per Kirkeby og
Claus Carstensen prófessors við
Akademíuna í Kaupmannahöfn, og í
maí mun Björn Nørgård vænt-
anlegur. Þá virðast flestir helstu
málarar Færeyja hafa útfært graf-
íkverk á verkstæðinu á tímabilinu
og má af því ráða hvílík vítamín-
sprauta tilkoma þess og ráðning Jan
Andersons hefur verið færeyskri
myndlist. Ekki nóg með það, heldur
vill hann nú gjarnan vita af fleiri Ís-
lendingum á verkstæðið í framtíð-
inni. Grafík í upprunalegu tækni-
brögðunum sækir nú mjög á meðal
framsækinna listamanna víða í
heiminum, þvert á allar spár á árum
áður.
Segi fyrir mig, að allan minn feril
hef ég naumast unnið við jafn-
óþvingað andrúm og á þessu verk-
stæði og nú gat ég þrykkt í eins
mörgum litatónum og mig lysti.
Drjúgt ferli á bak við hvern tón og
vinnan skiljanlega ekki gefin, einnig
tekur nokkurn tíma að setja sig inn í
aðstæður á hverju verkstæði fyrir
sig. Hver fagþrykkjari tileinkar sér
sérstaka aðferð, sem getur í ýmsu
verið frábrugðin frá einu verkstæði
til annars, einkum í steinþrykki sem
býr yfir svo víðtækum möguleikum.
Í þessu tilviki var notast við gamla
fjölþrykkpressu sem þrykkir mynd-
ina eins og listamaðurinn teiknar
hana beint á steininn, ekki speg-
ilmyndina sem oftast er raunin og
skapar mörg vandamál, vissi ekki
einu sinni að þetta væri mögulegt!
Líkast til verður teikningin, sem
digur valsi tekur upp ekki eins
skörp og þegar harður kalksteinn-
inn er eina undirlagið og þetta
vandamál leysti ég ekki fyrr en á ell-
eftu stundu og í hálfgerðu tauga-
rusli. Hjálpsemi Jan Anderssons,
sem hvergi dró af sér, gerði hér út-
slagið, en ég hef aldrei náð eins
mörgum fínum blæbrigðum á graf-
ískt blað, þetta er dýrt ferli og ein-
ungis verkstæðisvinnan hefði kostað
drjúgan skilding í Kaupmannahöfn.
Þ
essu er öllu romsað upp
hér til að leggja áherslu
á að hingað þurfi að
ráða metnaðarfullan
fagmann á borð við Jan
Andersson til að sjá um verkstæðið í
Hafnarhúsinu og gætu þá mikil und-
ur skeð. Fagmann sem ekki er lista-
maður nema í sjálfu handverkinu og
ei heldur listpólitískt sinnaður, slíka
er mögulegt að finna, og viðkomandi
þarf helst að vera ráðinn til dag-
legrar viðveru og langs tíma.
Þá kemur að máli málanna, að
grafíkverkstæðið er eins og lifandi
púls í Listaskálanum, þangað eiga
dags daglega margir listamenn er-
indi, bæði fyrir forvitni sakir og til
að örva eigið orku- og blóðflæði. Án
verkstæðisins væri Listaskálinn ein-
ungis hús yfir myndlist og menn
gerðu sér ekki erindi þangað nema
til að skoða sýningar og/eða úrval
færeyskrar listar sem jafnaðarlega
er uppi í hluta þess, að því leyti er
viðbótin frábær hugmynd.
Laugardaginn 1. mars var Vor-
sýningin, Várframsýningin 2003,
opnuð að viðstöddu fjölmenni, ekki
stór á okkar mælikvarða og minnst
um fjöltækni. En Færeyingar hafa
sinn ákveðna gegnumgangandi tón í
myndlist sem við höfum ekki í sama
mæli og fyrir það skulu þeir virtir
og metnir, hefur þó minna með gæði
í sjálfu sér að gera. Hinir eldri eins
og Zakarías Heinesen og Bárður
Jákupson bera vorsýninguna uppi
að þessu sinni, hver með tvö mál-
verk í stærra laginu og hafa naum-
ast verið betri, hinn fyrrnefndi hafði
enda selt bæði sín en Bárður annað
sitt. Báðir mála þeir sértækar nátt-
úrustemmningar í anda módernism-
ans þar sem frásagnarleg mynd-
skipan og litahryn haldast í hendur.
Vert að víkja að því hér, að miðað
við Íslendinga hafa færeyskir mál-
arar margfalda möguleika á að
koma verkum sínum á framfæri er-
lendis, ekki einungis til helstu borga
Danmerkur, heldur einnig Englands
og Íslands! Mér sagt, að þá íslenzk
hjón heimsóttu Zakarías fyrir ári
eða svo í kauphugleiðingum, átti
hann einungis tvö málverk til sölu á
vinnustofunni, annað lítið en hitt
stórt, hafði þá nýverið sýnt á Born-
hólmi og gengið býsna vel, þótt um
einangraða eyju sé að ræða kemur
þangað fjöldi þýskra ferðamanna
sem kaupir listaverk. Á vorsýning-
unni rak ég augun í nafnið Aggi Ás-
gerð Ásgeirsdóttir, kom í ljós að hér
var um að ræða náfrænku mína (!),
dóttur Ásgeirs heitins Júlíussonar
auglýsingateiknara, sem hann átti
með seinni konu sinni, færeyskri. Þá
er að geta þess, að stórt málverk
eftir þekktasta málara Færeyja,
Ingálf av Reyni, var afhjúpað í nýrri
málstofu lögþingsins miðvikudaginn
26. febrúar og eru menn réttlega
mjög stoltir af. Ekki síst fyrir þá sök
að þegar leitað var til Ingálfs, hafn-
aði hinn 82 ára gamli málari verk-
efninu og bar fyrir sig aldur og las-
leika, en menn gáfu hugmyndina
ekki upp bátinn heldur biðu um
stund. Er þeir fréttu svo að hann
væri allur að braggast leituðu þeir
aftur til hans og lét hann þá tilleið-
ast. Árangurinn er eitt líflegasta
málverk sem frá hendi málarans
hefur komið og setur mikinn svip á
málstofuna, sannar svo ekki verður
um villst að málaralistin á sér engan
aldur. Er okkur bar að var Arfinn
Kallsberg lögmaður í djúpum rök-
ræðum við tvo menn í forrýminu, en
um hann leika nú stríðir vindar eftir
burtkústun menntamálaráðherrans
Annlis Bjarkhamar úr stjórninni.
Þar hangir og uppi í digrum ramma
eitt rislítið Kjarvalsmálverk, gjöf
Alþingis Íslendinga til lögþingsins
1952, menn hafa verið úti að aka er
þeir völdu það.
Litið til þess, að Færeyingar eru
samtals um og yfir 50.000, eða ígildi
sjötta hluta íslenzku þjóðarinnar,
má vera aðdáunarvert að þar lifa
nær jafnmargir gildir málarar ein-
vörðungu af list sinni og hér á landi.
Einnig að þeir hafa komið þessu
ágæta grafíkverkstæði í gagnið,
meðan okkar er í lamasessi. Slíkum
hefur fækkað um alla álfuna þannig
að þettað er að gerast þvert á allar
spár um endalok sígildu aðferðanna
sem ber vott um framsýni og ár-
ræði. Í þessu tilviki megum við líta
upp til þeirra, einnegin athyglisvert
að þrátt fyrir að mér vitandi finnist
ekki tangur né tetur af listsögufræð-
ingum á eyjunum, hafa þeir kunnað
að markaðssetja list sína, auk þess
að út hafa komið markverðar bækur
um færeyska list og listamenn.
Munar hér til úrslita um framlag
Bárðar Jákupson, sem lét af störf-
um sem forstöðumaður Listaskálans
um síðustu áramót, var og er enn
driffjöður, primus motor, góðra
mála.
Þ
að sem hreif mig mest í
Þórshöfn voru þó húsin,
en nú fékk ég allgott
tækifæri til að litast um,
Hótel Færeyjar dálítið
úrleiðis svo mér var ekið á milli og
stundum tók Jan Anderssen á sig
krók til að sýna mér eitt og annað.
Við verklok á föstudegi fékk ég svo
tækifæri til að taka mér langan
göngutúr niður að höfn og þræddi
ýmsa króka til baka. Mátti á öllu sjá
að Færeyingar eru sér meira en vel
meðvitandi um á hvaða breidd-
argráðum þeir búa og fórna ekki
eldri stíltegundum og vatnsþéttum
þökum fyrir tískusveiflur að utan.
Kunna einnig að aðlaga nýjar hug-
myndir eldri stílbrögðum og gegn-
umgangandi er hið trausta og vand-
aða handverk, sem ber í sér tæran,
upprunalegan og listrænan neista.
Rífur í fína þræði taugakerfisins
hvernig þeir hlaða veggi og garða,
nýta nærtæk byggingarefnin.
Vitaskuld er nútíminn kominn á
staðinn með einni ófrumlegri versl-
unarmiðstöð og nokkrum nátt-
úrulausum kumböldum sem skera
sig úr sem fleinn í holdi. Annars er
svo mikill staðbundinn yndisþokki
yfir mörgum húsum og stílbrögðin
samfelld að það eitt gerir Þórshöfn,
minnstu höfuðborg Evrópu, að perlu
borga. Þetta eru hús með sál, jafn-
vel nýbyggð hús klædd nátturulit-
uðum borðum búa sum hver yfir
þeim töfrum húsgerðarlistar sem
gerir hús að húsi, síður byggingu að
líflausu smíðisverki. Þar lítið af gerl-
isneyddum sótthreinsuðum stíl-
brögðum, viðhengjum stærri og
framandi þjóðfélagsheilda.
Skyldi ekki fyrir allt þetta og
margt fleira borðleggjandi, öllum
þeim sem eru meðvitaðir um holl-
ustu andlegra sólarlandaferða, að
marksetja Færeyjar ofarlega á
óskalistann?
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragia@itn.is
Hús er hús er hús
Hið fallega hús rithöfundarins og skáldsins William Heinesens.
Málverk Ingálfs av Reyni í málstofu lögþingsins.
Þrykkjararnir á grafíkverkstæðinu, Fríða Brekku og Jan Andersson.