Morgunblaðið - 12.03.2003, Blaðsíða 27

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. MARS 2003 27
Nóatúni 4 • 105 Reykjavík • Sími 520 3000 • www.sminor.isOD
DI
H
F

J
48
73
HINN 28. mars 2002 birtist eftir
mig grein hér í Morgunblaðinu sem
bar heitið „Hvar er fjaran mín ?“
Engin hefur ennþá svarað mér hvar
fjaran mín er. Það er líklega vegna
þess að ég beindi spurningu minni
ekki á neina sérstaka persónu, ekki
neinn aðila og ekki til neins fyrir-
tækis. Nú beini ég spurningu minni
beint til Landsvirkjunar því ég hef
sterkan grun um að stór hluti þeirra
efna sem fjaran byggðist upp af séu
föst uppi í uppistöðulónum Blöndu-
virkjunar og þessi lón eru á vegum
Landsvirkjunar. Sandfjaran við
Blönduós hefur að mestu leyti horfið
og í staðinn komið grjót, nokkuð
landbrot er orðið við ströndina við
sjávarbakka sem er um það bil 50
metra hár, þar fyrir ofan eru íbúðar-
hús.
Hver á að borga?
Mig langar til þess að vita hver
eigi að borga mótvægisaðgerðir
vegna landbrotsins sem stöðugt
heldur áfram við Blönduós. Það er
enginn sandur lengur í fjörunni til
þess að brjóta niður afl öldunnar
sem skellur með miklum þunga á
sjávarbakkanum. Grjótfjaran teygir
sig sunnar og sunnar með hverju
árinu sem líður og spurningar
vakna. Hvar er sandurinn eiginlega
og af hverju er komið grjót í stað
sands? Af hverju breyttist fjaran?
Er það vegna breyttra hafstrauma
eins og margir vilja halda fram eða
vegna þess að setið er mestallt uppi í
lónum Blönduvirkjunar? Hver mun
þróun fjörunnar verða? Mun allur
sandurinn hverfa að endingu ? Hvað
þýða þessar breytingar fyrir lífríkið
í Húnaflóa? Munu þessar breytingar
hafa einhver áhrif á Vatnsdalsá sem
rennur út í Húnaflóa og laxveiðina
þar?
Ein af mörgum áhrifum vatnsafls-
virkjana eru þau að þær hafa áhrif á
aurburð vatnsaflanna. Jökulár bera
fram mikinn aur og þegar þær renna
í lón þá minnkar burðargetan og
aurinn sest til í botni lónsins og með
tímanum fyllist lónið af aur. Lög um
mat á umhverfisáhrifum voru ekki
komin til sögunnar á Íslandi þegar
Blanda var virkjuð þannig að ekki
var farið út í nákvæmar rannsóknir
á náttúrufari og staðháttum og ekki
var tekið á þeim mótvægisaðgerðum
sem líklega þyrfti að fara út í ef farið
yrði út í virkjun.
Lærdómsríkt dæmi
Núna eru komin 11 ár frá virkjun
Blöndu og bráðlega þarf að fara að
huga að því að byggja varnargarð til
þess að stoppa landbrotið við
Blönduós. Hver á að borga þessar
framkvæmdir? Hvar er sandurinn
sem fyrir virkjun tók á sig brimið?
Ég vil fá svör við spurningum mín-
um, Landsvirkjun. Við Blönduós eru
breytingar sem tengjast mjög lík-
lega Blönduvirkjun. Þetta er lær-
dómsríkt dæmi um áhrif vatnsafls-
virkjunar sem ekki voru tekin með í
reikninginn þegar farið var út í það
að virkja Blöndu. Það þarf að fylgj-
ast grannt með þeim náttúrubreyt-
ingum sem eiga sér stað við fram-
kvæmdir. Aldrei er hægt að vita
fullkomlega hvað muni breytast við
framkvæmdir í umhverfi okkar.
Mælinga er þörf á því hve landbrot
er mikið á ári við Blönduós. Fjaran
við Blönduós var útivistarsvæði, efn-
istökusvæði, þarna léku börn sér
daglega og hestamenn tömdu hesta
þar. En í dag er þetta ekki lengur
góður staður til þess að fara í göngu-
túra því fjaran hefur breyst í hnull-
ungafjöru þar sem erfitt er að fóta
sig, allur sandur er farinn sem not-
aður var til efnistöku, hestamenn
voga sér ekki lengur í fjöruna og
börn leika sér annars staðar.
Landbrot mun
halda áfram
Þessar breytingar er erfitt að
meta til fjár. En eitt er víst að land-
brotið mun halda áfram með fullum
þunga og því þarf að fara að huga að
mótvægisaðgerðum sem fyrst.
Landsvirkjun á að taka þátt í þeim
en þar sem ekki var tekið með í
reikninginn að þetta gæti gerst við
virkjun Blöndu, mun fyrirtækið lík-
lega firra sig allri ábyrgð. En hver
veit? Ég spyr því Landsvirkjun
beint. Hvar er fjaran? Hver er
ábyrgð ykkar á þeim breytingum
sem hafa orðið á fjörunni við
Blönduós? Ætlið þið að taka þátt í
þeim mikla kostnaði sem mun fylgja
því að koma í veg fyrir meira land-
brot ?
Hvar er
fjaran mín?
Eftir Björk
Bjarnadóttur
Höfundur stundar meistaranám í
umhverfismálum við HÍ.
„Hvar er fjar-
an? Hver er
ábyrgð ykk-
ar á þeim
breytingum
sem hafa orðið á fjör-
unni við Blönduós?“
RÆÐU Ingibjargar Sólrúnar í
Borgarnesi verður eingöngu minnst
fyrir dylgjur og róg um persónu Dav-
íðs Oddssonar. Hún var ekki beinlínis
uppbyggileg umræðan sem af þessu
leiddi. Ræðan er þó einungis loka-
hnykkur þeirrar rógsherferðar sem
staðið hefur linnulítið um árabil á
hendur forsætisráðherra. Herferðin
hófst með síbylju upphrópana um
skapofsa ráðherrans í hvert sinn sem
hann lýsti skoðun á málefnum dagsins
og endaði í þeirri lágkúru sem ein-
kennir Borgarnesræðuna. Allt er
þetta til að breiða yfir málefnafátækt
Samfylkingarinnar.
Biðin eftir málefnaskrá Samfylk-
ingarinnar ætlar að verða löng. For-
smekkinn að því sem í vændum var
fengu kjósendur síðastliðið haust
þegar formönnum ungliðahreyfinga
gafst kostur á að viðra skoðanir sínar
í „Kastljósinu“. Tveir gerðu tilraun til
málefnalegrar umræðu, en bjartasta
von ungra jafnaðarmanna kyrjaði ein-
ungis órökstuddan óhróður um Davíð
Oddsson. Þegar upptalningu lauk átti
hann ekkert í bakhöndinni og setti þá
bara plötuna á aftur. Í þessu tilviki
má rekja dómgreindarskort til ungs
aldurs, en hann var einungis að eta
eftir það sem fyrir honum hafði verið
haft. Ingibjörg Sólrún hefur ekki þá
afsökun.
Heimabróderaður „almannaróm-
ur“ er í ræðu Ingibjargar síðan orðinn
að einhverju sem „liggur í loftinu“.
Hún býður kjósendum að setja at-
kvæði sitt á atóm andrúmsloftsins
enda heimsviðburður í vændum sem
tekur langt fram þeim auvirðilega
hagvexti sem stjórnartíð Davíðs
Oddssonar hefur fært þjóðinni. Hag-
vöxtur sem hefur gert R-listanum
kleift að auka skuldir Reykvíkinga
um 1100% á síðustu árum án þess að
afleiðingarnar geri óþægilega vart
við sig í buddu kjósenda. Nú langar
Ingibjörgu að komast með puttana í
ríkiskassann. Komi til þess, munum
við ekki bara þurfa að snusa út í loftið
eftir því sem þar liggur, heldur í orðs-
ins fyllstu merkingu að lifa á loftinu.
Getur einhver ímyndað sér þá upp-
hæð sem 1100% aukning ríkisút-
gjalda felur í sér? Er líklegt að Sam-
fylkingin láti staðar numið þar?
Það veit hún nú þegar. Hún er far-
in að draga í land enda þeir ófáir sem
hún hefur ærudregið með orðum sín-
um. Hroki hennar kemur fram í því
að hún gengur út frá að kjósendur
hafi ekki fyrir því að kynna sér málin.
Eflaust settu margir fyrir sig lengd
greina Agnesar Bragadóttur, enda
margir orðnir vanir „skotunum“ frá
Fréttablaðinu, sem nú er að verða ein
styrkasta stoð ólæsis í landinu. En
þeir sem höfðu fyrir því að lesa
greinaflokkinn vita að þótt nafn Dav-
íðs Oddssonar komi þar 6–7 sinnum
fyrir (skv. talningu Ingibjargar), þá
er ekkert þarna sem bendir til stjórn-
valdsafskipta utan ákvörðunin að
flýta sölu FBA. Skýrt er tekið fram
að Davíð hafi talið afskipti Hreins
Loftssonar af viðskiptalífinu óheppi-
leg meðan hann gegndi formennsku í
einkavæðingarnefnd. Hins vegar
kemur ýmislegt fram um fjárfestana í
Orca-hópnum sem er til þess fallið að
vekja mönnum ugg um hvað orðið
hefði ef yfirtakan á bankakerfinu
hefði gengið eftir. Nú, tveimur árum
síðar, er raunveruleiki þessara fyrir-
tækja gjaldþrot, skattsvik og lög-
reglurannsókn. Óþarfi að tíunda það
hér. Átökin sem þarna áttu sér stað
voru óvenju hörð og óvægin, en
greinaflokkur Agnesar gerir einungis
grein fyrir baráttu viðskiptajöfra sem
eru að takast á um völd í nýju um-
hverfi. Slík átök eru eilíf, en aðeins
þeir sem ekki kunna að hemja sig
taka þau út fyrir leikvöllinn.
Nú reynir Ingibjörg Sólrún að
halda því fram að hún sé ekki að stilla
málum upp sem „tveggja turna tali“.
Henni hefur loks orðið ljóst að þetta
er ófrjó umræða og nú vill hún fara að
ræða málefni. En talnaleikir Ingi-
bjargar geta snúist í höndum hennar
sjálfrar. Ef nafn Davíðs Oddssonar
sést 6–7 sinnum í sextán síðna grein
og verður við það miðpunktur henn-
ar, hvað segir það okkur þá að nafn
hans kemur 4 sinnum fyrir í tveggja
síðna ræðu, auk þess sem Sjálfstæð-
isflokkurinn og Samfylking eru einu
stjórnmálaflokkarnir sem nefndir
eru á nafn? Vera má að kjósendur séu
stundum andvaralausir gagnvart lýð-
skrumurum, en er ekki fullgróft að
gera því skóna að þeir séu meðvit-
undarlausir? Dragi maður ályktanir
útfrá þeim staðreyndum sem fyrir
liggja er Ingibjörg Sólrún ekki væn-
legur kostur til að veðja á, enda telja
fyrrum samherjar hennar í R-listan-
um að hún hafi svikið þá í tryggðum.
Hvernig sem hún snýr sér veður á
henni vitleysan. Í margumræddri
ræðu lýsir hún því yfir að Tony Blair
hafi „stolið“ hugmyndum Kvennalist-
ans og gangi þær nú undir nafninu
„þriðja leiðin“. Eitthvað skolast
þarna til, því öll þessi hugmyndafræði
á rót í flótta franskra kommúnista frá
uppruna sínum. Allir jafnaðarmenn
hafa verið að feta sig inn á þann stíg
síðan.
Það er óráðlegt að misbjóða vits-
munum kjósenda. Þeir eiga betra
skilið en þá hugmyndafátækt sem
loftkastalaræða Ingibjargar Sólrún-
ar býður þeim uppá. Þeir hljóta að
gera kröfu um annað og meira af
stjórnmálamönnum en dylgjur og
róg. Fögur orð eins og „frjálslynt lýð-
ræði“ glata fljótt glansi sínum, þegar
þau standa aðeins fyrir neikvæð gildi.
Viljum við lifa
á loftinu?
Eftir Ragnhildi
Kolka
„Ingibjörg
Sólrún mun
ekki ríða
feitum hesti
frá þessu
upphlaupi.“
Höfundur er meinatæknir.
GUÐNI Ágústsson landbúnaðar-
ráðherra hefur í fjögur ár niðurlægt
íslenska laxinn með því að greiða fyr-
ir aðgangi erlendra laxastofna hingað
til lands, stofna sem eru framandi í ís-
lenskri náttúru. Til þess hefur hann
notið stuðnings ráðherranna sem fara
með umhverfis- og utanríkismál. Á
sama tíma nýtir hann tíma sinn í fjöl-
miðlum óspart til að tjá ofurást sína á
íslenskri náttúru og mæra bændur og
búalið.
Villti laxinn er dýrmætur bústofn í
íslenskum landbúnaði og skilar um-
talsverðum verðmætum til nær 2.000
lögbýla í sveitum landsins. Laxa-
stofninn er verðmæt auðlind og hana
er hægt að styrkja með samstilltu
átaki og skynsamlegum aðgerðum
hagsmunaaðila, m.a. í skipulagsmál-
um, með verndun og jákvæðri upp-
byggingu. Guðni Ágústsson hefur
ekki getað svarað Landssamböndum
veiðiréttareigenda og stangaveiði-
manna um hver fari með forræði í
málum sem varðar skipulag á nýtingu
laxins. Það virðist enn vera í höndum
fiskeldismanna eða liggja í skúffu ut-
anríkisráðherra.
Ímynd Íslands sem forystulands í
laxveiðimálum og í fararbroddi að
nýta fiskistofna hefur undir stjórn
Guðna beðið hnekki vegna aðferða-
fræði stjórnvalda í fiskeldismálum.
Eftir misheppnaðar tilraunir með
laxeldi á níunda áratug síðustu aldar
og milljarða tap einkaaðila og opin-
berra sjóða var farið að rannsaka
lúðueldi. Að þeim rannsóknum var að
því er virðist staðið vel og vandlega.
Þróunin var í takt við skynsemi og líf-
fræðiþættir rannsakaðir af færustu
mönnum í sátt við umhverfið og al-
menning. En svo datt landbúnaðar-
ráðherra í hug að efna til laxeldis í
Stakksfirði sem endaði með ósköp-
um. Næst steig Guðni á stokk og lof-
aði eldi við Vestmannaeyjar þangað
til honum var bent á að þar væri dýpi
ekki nægjanlegt fyrir væntanlegar
kvíar. Þá var haldið til Austfjarða og
framandi laxaseiðum dembt niður
með opinberri tilskipun og komið í
veg fyrir vandaðan undirbúning.
Guðni, Sif og Halldór höfnuðu því
að þar færi fram umhverfismat.
Guðni taldi ekki þörf á því að fram
færu þolprófanir á sjávaraðstæðum
þar eystra. Bent var á að marglyttur
og þörungar hefðu valdið vandræðum
í laxeldi í Seyðisfirði, Norðfirði og á
Eskifirði þar sem reynt var að stofna
til slíks eldis.
Nei, ráðherraþrenningin vissi bet-
ur; vandaður undirbúningur var
óþarfur.
Samráð við hagsmunaaðila var
hunsað í einu og öllu. Starfshópur á
vegum landbúnaðarráðuneytisins um
sambýli villtra laxa og fiskeldis var
lagður niður þegar nefndarmenn fóru
að ræða skipulag og eftirlitsmál.
Þrátt fyrir ítrekaðar fyrirspurnir
hagsmunaaðila neitar Guðni að gefa
svör um stöðu mála, m.a. um fjölda og
afdrif seiða sem sleppt er í kvíarnar
fyrir austan og raunar að veita upp-
lýsingar um hvaðeina sem varðar for-
ræði laxamála og skuldbindingar Ís-
lands í alþjóðasamstarfi.
Laxeldismálin virðast í miklum
ólestri bæði varðandi reglur og
staðla. Það kom því ekki á óvart þeg-
ar vitnaðist á dögunum að Íslending-
ar kunna hvorki að framleiða eldislax
né selja hann. Stærsta eldisfyrirtæk-
ið fyrir austan þurfti fyrir ærið fé að
kaupa sig inn í norskt fyrirtæki til að
afla sér lágmarksþekkingar á þessum
málum.
Trúr andspyrnu sinni við raun-
verulega verðmætasköpun í sveitum
landsins hefur Guðni nú á seinustu
dögum þingsins lætt inn frumvarpi á
Alþingi sem heimilar „að flytja til
landsins lifandi laxfisk eða annan fisk,
er lifir í ósöltu vatni, enda skal inn-
flutningurinn háður skilyrðum reglu-
gerðar sem landbúnaðarráðherra
setur“. Þannig ætlar hann að greiða
fyrir því að veirusjúkdómar, sem hér
eru ekki til staðar, eigi nú greiða leið í
íslenska náttúru. Hann virðist ætla að
nýta sér annríki þingmanna og hraða
í þingsölum til þess að hagsmunaaðil-
ar átti sig ekki á hvað hér er raun-
verulega í húfi. Vonandi eru á Alþingi
þingmenn sem koma í veg fyrir að
þetta frumvarp verði að lögum.
Stundum læðist að manni sá grun-
ur að hugur fylgi ekki alltaf máli þeg-
ar landbúnaðarráðherrann dásamar
heilbrigði og hreinleika íslenskrar
náttúru.
Í þessu síðasta útspili hans fer
varla fram hjá neinum að þar kveður
við falskan tón.
Fölsk dýrkun
á firnindum?
Eftir Orra
Vigfússon
,,Guðni, Sif
og Halldór
höfnuðu því
að þar færi
fram
umhverfismat.“
Höfundur er formaður NASF,
verndarsjóðs villtra laxastofna.