Morgunblaðið - 15.03.2003, Blaðsíða 28

NEMENDUM í 8. bekk grunnskóla stendur nú til boða kennsluefnið í Í
fullorðinna tölu sem vísar til þess að börn verða fullorðin í vissum
skilningi, eru tekin í tölu fullorðinna, með fermingunni í kristnum sið.
„Að ferma er sagt nú á dögum en staðfesta var algengt á fyrri öld-
um. Að biskupa var sagt í kaþólskum sið og stundum var jafnvel talað
um að kristna. Að fermast var svo stórt skref að oft var sagt að menn
kæmust í fullorðinna (eða kristinna) manna tölu með henni. Svo
stendur í bókinni Í fullorðinna tölu eftir Þorstein Helgason sagnfræð-
ing og dósent í Kennaraháskóla Íslands, en Námsgagnastofnun gaf
hana út.
Þar stendur einnig í framhaldi: „Sumir höfðu um þetta orð eins og
að ganga fyrir gafl eða að ganga innar. Fermingarundirbúningurinn hjá
prestinum var kallaður spurningar. Presturinn spurði börnin út úr
fermingarkverinu eða katekíseraði ef menn vildu hafa svipað orð um
þetta og notað var í nágrannalöndunum. Af því að spurningarnar, sér-
staklega fyrir ferminguna, fóru fram í kirkjunni var stundum talað um
að fara á kirkjugólf eða að fara upp.“ (Bls. 9)
Fermingin varpar ljósi á sögu Búinn var til vinnuhópur til að
undirbúa gerð þessa kennsluefnis undir verkstjórn Birnu Sigurjóns-
dóttur á Námsgagnastofnun en í hann völdust, auk Þorsteins, Lilja M.
Jónsdóttir kennslufræðingur, starfandi kennari viðkomandi skólastigs
í Háteigsskóla og lektor í Kennaraháskóla Íslands, og Rebekka Cord-
ova, kennari í Garðabæ.
Tveir liðsmenn komu til viðbótar, ungir að árum. Annar var Guð-
brandur Benediktsson sem hefur sinnt ljósmyndum sem sagnfræði-
heimildum, bæði í námi sínu og starfi á Ljósmyndasafni Reykjavíkur.
Hinn var María Gísladóttir kennari.
Þorsteinn skrifaði m.ö.o. lesheftið, María tók saman bréf og minn-
ingar, Guðbrandur setti saman myndefni og Lilja Jónsdóttir gerði
kennarahefti. Í fullorðinna tölu er saga, að sögn Þorsteins, um af-
markaða þætti menningar og samfélags á fyrri tíð með persónulegri
nálgun. En þar eru stjórnmál og þjóðfélagshræringar í bakgrunni ef að
er gáð, einkum eins og þau speglast í ákvæðum um hag ungling-
anna.
Að áminna með hægð Á bls. 24 stendur t.d. og á textinn við
um síðari hluta 18. aldar:
„Fermingin var nú orðin eins konar lokapróf. Prófið var munnlegt,
presturinn var oftast kennari og prófdómari og allur söfnuðurinn
hlustaði á. Það var því engin furða að sum börn kviðu fyrir og væru
taugaóstyrk að fara í slíkt opinbert próf. Í fyrirmælunum um ferm-
inguna eru leiðbeiningar fyrir prestinn í þessum efnum þegar hann fer
að spyrja hvert barn fyrir sig frammi fyrir söfnuðinum í kirkjunni.“
„Ef eitthvert barnið getur eigi svarað til einnar eða annarrar spurn-
ingar, þá gangi hann fram hjá því og spyrji hitt annað að því sem
stendur næst og það án þess að óvirða hið annað barnið með hinu
minnsta orði fyrir söfnuðinum því kennimaðurinn skal í þessu verki
forðast alla hrekki og manngreinarálit. Þyki honum börnin svara eigi
nógu skýrt og skiljanlega, þá áminni hann þau með hægð að tala
djarflega og svo hátt að fólkið fái það skilið.“
Fjársjóður á handritadeild Þorsteinn segir að María hafi fljót-
lega verið komin í leit á handritadeild Landsbókasafns þar sem mörg
gersemin leynist. Hún spurðist fyrir um bréf til og frá börnum á fyrri
tíð og var vísað á öskjur með bréfasöfnum nokkurra fjölskyldna. Þar
rakst hún á mikinn fjársjóð – röð bréfa frá dreng sem hóf skrif sín níu
ára gamall árið 1879, skrifaði samfellt upp frá því í tvo áratugi og
fékk bréf frá skyldmennum sínum. Allt er þetta varðveitt og í sann-
leika fjársjóður. Ekki spillti að á handritadeildinni starfaði kona sem
átti þennan dreng að afabróður og gat aflað viðbótarupplýsinga. Mér
er ekki kunnugt um neitt efni sem kemst í hálfkvisti við þetta bréfa-
safn. Drengurinn hét Þorlákur Jónsson og var sendur frá heimili for-
eldra sinna, Jóns Sigurðssonar og Solveigar Jónsdóttur á Gautlönd-
um, í fóstur til móðursystur sinnar Jakobínu Jónsdóttur og manns
hennar, Gríms Thomsen skálds og alþingismanns á Bessastöðum.
Þorlákur Jónsson er óþekkti unglingurinn sem á kannski eftir að
verða þekktasta persóna nítjándu aldar í skólum landsins.
Hér er bréf sem Þorlákur skrifaði á Bessastöðum 29/5 1885 þar
sem hann segir m.a. frá því að hann hafi fermst. Stafsetningin er
hans:
Elskulega mamma mín
Jeg skammast mín fyrir að hafa ekki skrifað þjer með sein-
asta pósti; systir mín skrifaði þjer og hefur held jeg skilað
kveðju frá mjer. Hjeðan er lítið af frjetta tíðin er allbærileg en
þó heldur köld einkanlega núna í 2 daga og erum við því hálf-
hrædd um að hann hafi nú rekið ísinn að og er hann ekki góð-
ur gestur; fiskiríið er hjer mjög tregt svo hart er orðið manna á
millum. Í Flensborg fæddist drengur þann 8 Apríl, það kvað
vera bæði stórt og fallegt barn jeg hefi raunar ekki sjeð hann
enþá ekki er enn búið að skíra hann, en það verður víst áður
en Kr. fer að þinga.
Mjer líður alltaf vel og verður aldrei misdægurt. Jeg var
fermdur á Hvítas. og hugsaði jeg þá heim til ykkar fermingin
fór fram á Görðum, og fórum við sjó suður eptir þar á meðal
var Steini, og einnig Ágústa frændstúlka okkar. Jeg óska þjer
til lukku með Stjönu og ykkar öllum hún hefur víst verið fermd
á Hvítas.
Nú er jeg víst búinn að telja upp allt sem jeg veit jeg bið þig
auðmjúklega að forláta hvað brjefið er stutt og illa skrifað og
stýlað. Jeg bið kærl. að heilsa öllum sem jeg þekki; og því
næst kveð jeg þig og kyssi allra best.
Jeg er þinn elskandi sonur
Þ. Jónsson
Í námsefninu Í fullorðinna tölu fæst ágæt innsýn í sögu ferming-
arinnar á Íslandi og fræðsluna annarsstaðar á Norðurlöndunum. Einn-
ig er sagt frá á unglingalífi og -siðum í framandi löndum. Sérstaklega
er fjallað um átjándu öldina þegar fermingin var lögfest á Norðurlönd-
unum, og síðasta fjórðung nítjándu aldar (1875-1900) þegar fjöl-
breyttar heimildir eru fyrir hendi, þar á meðal ljósmyndir og sendibréf.
Ljósmyndasafn Reykjavíkur/Magnús Ólafsson
Guðbrandur Benediktsson valdi m.a. þessa fallegu mynd í myndheftið Í fullorðinna tölu. Hún sýnir kaþólsk fermingarbörn um 1915.
Í fullorðinna tölu
Námsgagnastofnun
hefur gefið út
skemmtilegt efni um
ferminguna. Þar eru
meðal annars birt
bréf eftir unglinginn
Þorlák Jónsson sem
fæddist árið 1870.
Hann skrifaði þau á
Bessastöðum.
Þorlákur Jónsson níu ára gam-
all, skömmu eftir að hann var
settur í fóstur á Bessastöðum.
Jakobína Jónsdóttir Thomsen
móðursystir Þorkláks.
Grímur Thomsen skáld hús-
bóndinn á Bessastöðum.