Morgunblaðið - 04.04.2003, Blaðsíða 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. APRÍL 2003 29
YURI Bobrov, prófessor ííkonafræðum við Listaaka-demíuna í St. Pétursborg,er staddur hér á landi um
þessar mundir og heldur hér nám-
skeið um fræði sín í samvinnu við
Endurmenntun og guðfræðideild Há-
skóla Íslands og tekur þátt í málþingi
á vegum sömu aðila í Skálholtsskóla í
dag. Námskeiðið hófst á þriðjudags-
kvöld og stendur til 15. apríl, og með-
al þess sem Yuri Bobrov talar um þar
í sjö fyrirlestrum er íkonahefð aust-
urkirkjunnar, íkonamyndir af Jesú
Kristi, Maríu guðsmóður og dýr-
lingum; íkonamyndir út af efni guð-
spjallanna og loks talar hann um
íkona og rússneskar helgisagnir.
Bobrov segir að kjarna þess sem
hann fjallar um á námskeiðinu verði
einnig að finna í erindi hans á mál-
þinginu. „Þar tala ég um rússneskar
íkonamyndir af dómsdegi, með ormi.
Þetta er mjög áhugavert efni, ekki
síst vegna þess að við Pétur Pét-
ursson guðfræðingur komumst að því
að það er ýmislegt líkt með íslenskum
og rússneskum þjóðsagnaarfi hvað
dómsdagsímyndir snertir. Kristin
hugmyndafræði skarast við heiðna og
í hugmyndunum um alheiminn, ekki
síst í því er snýr að syndinni, refsingu
og ímynd manna um paradís og hel-
víti og hvernig á að forðast helvíti og
hljóta paradísarvist fyrir augliti
Krists og Maríu meyjar. Þetta er
mjög áhugavert viðfangsefni og mér
hefur þótt áhugavert að vinna að því;
– þessa rannsókn gerði ég sér-
staklega fyrir komu mína hingað.“
Vinsældir íkona hafa verið miklar á
Vesturlöndum síðustu ár, og þá er
hægt að kaupa í verslunum sem selja
skraut- og listmuni. En er það skil-
greiningin á íkoni? - Hvað er hann?
„Þetta er nú erfið spurning. Ég get
sagt þér það að þegar ég kom fyrst
hingað fyrir tveimur árum, og var
með námskeið í Skálholti fyrir þá sem
vildu læra að mála íkona, varð ég al-
veg undrandi á áhuga ykkar Íslend-
inga á íkonum. Það hefur verið sér-
staklega ánægjulegt fyrir mig að
finna þennan mikla áhuga hér. En
það má segja að einfaldasta skýringin
á því hvað íkon sé, sé að segja að hann
sé gluggi að guðlegum heimi. En
hvað þýðir það? Frá einu sjónarhorni
má líka kalla hann listform, en frá
öðru er hann guðfræðilegt hugtak –
og þó ekki bara hugtak, það væri of
mikil einföldun að segja það. Íkon er
mynd af ósýnilegum og óskilvitlegum
heimi. Í upphafi kristni var sagt að
íkon þyrfti vera fulltrúi guðlegra
heima í veraldlegum heimi. Íkona-
málarar vita að íkonar hafa alltaf
táknræna merkingu, – íkoninn býr
því alltaf yfir innra táknmáli. Ég vona
að þetta varpi einhverju ljósi á það
sem þú spurðir um.“
Rembrandt og íkonahefðin
Youri Bobrov segir að almennt sé
talað um tvær megingreinar íkona,
vestrænu hefðina og svo hefðina sem
hefir þróast innan rétttrúnaðarkirkj-
unnar. „Þessir straumar voru eitt
fyrir elleftu öld, en fóru að greinast
eftir það. Vestræni íkoninn þróaðist í
að að verða þessi mynd, sem allir
þekkja, vegna þess að áherslur þeim
megin voru að skapa ímynd raun-
veruleikans í málverki. Í rétttrún-
aðarhefðinni á býsanstímanum og
rússnesku miðöldunum var hug-
myndin um listina sem gátt að hinu
guðdómlega miklu sterkari, og tákn-
mál íkonanna var alla tíð miklu marg-
ræðara og rótgrónara í þeirri hefð, al-
veg upp að síðari hluta 17. aldar.
Áhrifa Péturs mikla á umbætur í
vestræna átt í ýmsum málum, fór líka
að gæta í íkonahefðinni, og á átjándu
öld fór rétttrúnaðaríkoninn aftur að
líkjast vestræna mynd-íkoninum. Svo
er hægt að finna fleiri greinar innan
þessara meginstrauma sem byggjast
meðal annars á þjóðlegum hefðum,
og innan rétttrúnaðaríkonsins er til
dæmis talað um balkönsk stílbrigði,
búlgörsk, serbnesk, makedónísk,
grísk, rússnesk, armensk, grúsísk og
þar fram eftir götunum. Á þessu stigi
er mismunurinn milli íkonagerðar
kannski ekki svo mikill, en byggist
frekar á þessum þjóðlega mun. En
þegar við tölum um vestræna íkona-
hefð, þá sjáum við hana birtast víðar,
– til dæmis í málverkum málara á
borð við Rembrandt og því hvernig
hann túlkar Krist. Þar sjáum við
sömu líkamsstellingar, sömu auka-
persónur og margt fleira, á mjög
svipaðan hátt og sama viðfangsefni er
lýst í íkonunum frá því snemma á
miðöldum. Hefðin virðist því ekki
rofna, heldur taka á sig ýmsar aðrar
myndir.“
Í dag er enn verið að mála íkona,
og segir Yuri Bobrov það einfaldlega
vegna þess að kristnin lifir, og í rétt-
trúnaðarkirkjunni gegnir íkoninn
enn mikilvægu hlutverki í helgisiðum
og bænagjörð. Hér á Vesturlöndum
eru tengsl hans við nútímalist hins
vegar að verða æ sterkari, þar sem
áhrifa hans gætir víða. Yuri Bobrov
nefnir sem dæmi um það verk ís-
lensku myndlistarkonunnar Krist-
ínar Gunnlaugsdóttur sem lærði
íkonagerð á Ítalíu. „Ég er mjög
spenntur fyrir því hvernig íkona-
fræðin og nútímalistin skarast á ýms-
um sviðum, ekki bara í málverkinu; –
í konseptlistinni líka. Hvor tveggja
glímir við heimspekilegar hug-
myndir, og það verður gaman að
fylgjast með hvernig þetta þróast allt
saman.“
Gáttin að guðdóminum
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Yuri Bobrov, prófessor í íkonafræðum, verður í Skálholti í dag.
leikinn fer fram úr listinni í öllum
„raunverulegum“ víddum, hvort
sem þær eru í áttina að hryllingi
eða fegurð. Ég gleymi ekki orð-
um Svetlönu Alexejvitsj, rithöf-
undar og blaðamanns frá Hvíta-
Rússlandi, sem meðal annars hef-
ur skrifað frábærar bækur um
Tsjernóbíl og um innrás Sovét í
Afganistan: „Ég hef ekki áhuga á
skáldskap. Raunveruleikinn er
svo miklu stærri í sniðum en all-
ur skáldskapur.“ Í rauninni er
japanski leikstjórinn að segja
svipað í viðtali við Le Monde, á
þá leið að hann sé andvígur
þeirri hugmynd að reyna að búa
til mynd af því sem gerðist þegar
atómsprengjunum var varpað á
landið hans.
Hvernig væri yfirleitt hægt að
búa til nokkuð á þeim raunveru-
leikaskala? Í rauninni þýðir þetta
að leikreglurnar verða þær þegar
listamenn fjalla um raunverulega
atburði og mesta hrylling, gjör-
eyðingarbrjálæði mannsins sem
beinist gegn öðrum mönnum í
sinni svæsnustu mynd, Helför
eða Atómsprengju, að lítið er
annað að gera en að búa til heim
við hliðina á þeim sem þetta
gerðist í. Bein umfjöllun rekur
sig á þá takmörkun að keppa við
veruleikann í öllum sínum hryll-
ingi og það er í rauninni ekki
hægt.
Konur í spegli er þar fyr-ir utan mynd úr öðrumheimi, um fólk úr öðr-um hugarheimi og at-
burði sem eru af þeirri hryllings-
gráðu að hugurinn nær ekki utan
um þá. Hún er fallega gerð og
fínlega, og myndatakan sérlega
vel upp byggð. Eitthvað mátti að
finna, dálítið klunnaleg flétta á
köflum, samtöl sömuleiðis, og all-
brött „moments of truth“. Það
var eitthvað íslensk-finnskt við
þessa hnökra, sem ég kannast
ekki við úr myndum minna helstu
japönsku átrúnaðargoða, Kuro-
sawa og Misoguchi.
Aðalatriðið er að þetta er stór
og sterk bíómynd þar sem fléttað
er saman stórum spurningum,
þar á meðal spurningum um
ídentítet, foreldra og börn. Það
er færra um svör, eins og sést af
endi myndarinnar, en því má
ekki gleyma að spurningin er til
alls fyrst.
CHAMPS-Elysées ognærliggjandi umhverfier ein þekktasta para-dís ferðamannsins í
París. Á þeim ódáinsvelli er mik-
ill og samþjappaður glæsileiki, og
þar er flest að hafa sem hægt er
að festa kaup á. Þá er þetta
svæði, sérstaklega í grennd við
eina af glæsilegu hliðargötunum,
Georg V, orðið enn ofar en það
var í Michelin stjörnukerfinu, þar
sem veitingahús á svæðinu hafa
undanfarið sogað til sín stjörnur.
Í þessum allsnægtum er líka
vel séð fyrir fólki sem hungrar í
kvikmyndir, því á og við Champs-
Elysées eru sjö kvikmyndahús,
og fleiri en einn salur í hverju.
Þetta svæði er líka í hjarta
franskrar kvikmyndagerðar að
því leyti að þarna eru mörg af
framleiðslufyrirtækjunum til
húsa. Þá er mikið af þar til gerð-
um sölum í grenndinni þar sem
algengt er að hafa forsýningar á
bíómyndum.
Ein af myndunum semvoru frumsýndar í vik-unni í bíóháborginni erFemmes en miroir,
Konur í spegli, eftir japanska
leikstjórann Kiju Yoshida. Hún
er sýnd á nokkrum stöðum, en ég
tók stefnuna á Elysées Lincoln,
alveg við Champs Elysées, á rue
Lincoln, metróstöð Georg V.
Þetta er ekki stórt bíó, en mjög
notalegt og vel búið að bíógestum
eins og yfirleitt er í kvikmynda-
húsum á þessu svæði.
Konur í spegli, þrjár kynslóðir,
í skugga atómsprengjunnar og
Hiroshima. Þetta er ekkert létt-
meti og vægðarlaust reynt að
komast að kjarna og spyrja
spurninga sem skipta alvörumáli.
Leikstjórinn er orðinn sjötugur,
væntanlega á réttum aldri til að
gera loksins bíómynd um það
efni sem mest áhrif hefur haft á
hans eigið líf og landsins hans.
En hann er í sömu klípu og aðrir
listamenn með það að raunveru-
Konur í brotnum spegli
Eftir Steinunni Sigurðardóttur
B í ó k v ö l d í P a r í s
Morgunblaðið/Ómar
Á Champs-Elysées í París er mikill og samþjappaður glæsileiki.
Verksmiðjan, Skólavörðustíg 4 kl.
16 Sjö íslenskrir hönnuðir, í sam-
vinnu við bókaútgáfuna Sölku, opna
Verksmiðjuna en þar er á boðstólum
íslensk hönnun, m.a. fatnaður, skart-
gripir, húsgögn, lampar, myndlist og
bækur. Hönnuðirnir eru Anna Guð-
mundsdóttir, Helga K. Hjálm-
arsdóttir, Hildur Hermóðsdóttir,
Kristín Birgisdóttir, Jóhanna Svala
Rafnsdóttir, Ragnheiður Guðmunds-
dóttir, Rebekka Rán Samper, Rósa
Helgadóttir; Þorbjörg Valdemars-
dóttir. Þær hafa hlotið margvíslegar
viðurkenningar fyrir verk sín, bæði
hér heima og erlendis.
Verslunin 12 tónar, Skólavörðu-
stíg 5 kl. 16 Myndlistarsýning Finns
Arnars opnuð. Sýningin er innsetning
og samanstendur af ljósmyndum,
myndböndum og hljóði. Yfirskriftin
er „Að vera eða að þykjast ekki vera“.
Þá leikur hljómsveitin Kitchen Mot-
ors nokkur lög en hana skipa Hilmar
Jensson, Kristín Björk og Jóhann Jó-
hannsson.
Gallerí Nema hvað, Skólavörðu-
stíg 22 kl. 21 Kristján Einarsson og
Kolbeinn Höskuldsson opna sýn-
inguna „Kee-deep in the dead“. Til
10. apríl.
Í DAG

Sjá einnig Staður og stund á mbl.is
SÍÐASTA sýning á dansverkinu Lát
hjartað ráða för, sem Íslenski dans-
flokkurinn sýnir á Stóra sviði Borg-
arleikhússins, verður í kvöld, föstu-
dagskvöld.
Verkin eru þrjú: Stingray eftir
Katrínu Hall, samið fyrir 7 dansara
flokksins. Black Wrap eftir Ed
Wubbe. Níu dansarar flokksins taka
þátt í því. Dúettinn Elsa eftir Láru
Stefánsdóttur en hann hlaut fyrstu
verðlaun í danshöfundasamkeppni í
Helsinki í Finnlandi sumarið 2001.
Lát hjartað
ráða för af
fjölunum
Nýlistasafnið
Sýningum á verkum Dags Sigurð-
arsonar og Serge Comte lýkur á
sunnudag.
Sýningum lýkur
♦ ♦ ♦
SKÁTAKÓRINN sýnir
Kardemommubæinn eftir
Thorbjørn Egner í Félags-
heimili Seltjarnarness í dag,
föstudag, kl. 18. Það eru kór-
félagar sjálfir sem sjá um upp-
færsluna og er leikstjórn í
höndum Ástu Bjarneyjar Elí-
asdóttur og tónlistarstjóri er
Arnar Arnarsson, en skáta-
kórinn hefur á að skipa hljóð-
færaleikurum. Útsetningar
eru í höndum Skarphéðins
Hjartarsonar en uppfærslan
er sniðin að kórnum með sögu-
manni.
Flestir eru að stíga sín
fyrstu leiklistarspor á sviði og
er mikil aldursbreidd í kórn-
um, þeir yngstu um tvítugt og
þeir elstu yfir sextugt.
Aðgöngumiða má nálgast á
netfanginu skatakor@binet.is.
Næstu sýningar eru á
morgun, laugardag.
Skátakórinn
sýnir Karde-
mommubæinn
RSH.is
Dalvegi 16b • 201 Kópavogur
Sími 544 5570 • Fax 544 5573
www.rsh.is • rsh@rsh.is
Rafhlöður
VERSLUN • VERKSTÆÐI
Radíóþjónusta Sigga Harðar
Nýjar hleðslurafhlöður í flest tæki
og síma einnig viðgerðir og smíði
Endurlífgum rafhlöður
w
w
w
.d
es
ig
n.
is
©
20
03
Vagnhöfði 21 • 110 Reykjavík
Sími: 577 4500 • www.velaland
velaland@velaland.is
VÉLA-
VIÐGERÐIR
d
es
ig
n.
is
2
00
3