Morgunblaðið - 04.04.2003, Blaðsíða 37

Tími
breytinga
ÞAÐ vantar ekki fögur orð og
rómantík í stjórnarflokkana þessa
dagana, ólíkt því sem verið hefur
síðustu tæpu fjögur árin. Í Morg-
unblaðinu laugardaginn 8. mars
síðastliðinn var fjallað um atvinnu-
málafund sóknarprestsins í Sand-
gerði. Vaxandi atvinnuleysi og
aukin vanlíðan íbúa í kjölfarið var
farin að valda prestinum áhyggjum
og því efndi hann til fundarins.
Ekki vantaði stjórnmálaforkólfana
á fundinn, enda kosningar í nánd
og allir í óða önn að ota sínum tota.
Það sem vakti þó athygli mína
hvað mest voru lokaorð greinar-
innar: „Fram kom í máli þeirra að
allir væru reiðubúnir að styðja við
atvinnusköpun á Suðurnesjum og
voru heimamenn hvattir til að hafa
frumkvæði að efldu atvinnulífi og
aukinni fjölbreytni.“
En sú hræsni. Sá sem þetta
skrifar vill endilega koma eftirfar-
andi á framfæri svo einskis mis-
skilnings gæti í byggðamálum
stjórnarflokkana.
Í byrjun ársins 2002 lauk und-
irritaður við viðskiptaáætlun um
rekstur fiskvinnslu á Ólafsfirði.
Var þar um óhefðbundna vinnslu
að ræða sem þó á sér fordæmi í
Noregi og hefur verið tíðkuð þar
um áratugabil við góðan orðstír og
til aukinna útflutningstekna, Norð-
mönnum til handa. Var viðskipta-
áætlunin gerð í tengslum við verk-
smiðju sem staðsett er í Ólafsfirði
og er tilbúin til reksturs. Við gerð
umræddrar viðskiptaáætlunnar
var notast við leiðbeiningar frá
Nýsköpunarsjóði og má þess einn-
ig geta að í faginu Nýsköpun og
frumkvöðlafræði við Viðskiptahá-
skólann á Bifröst gaf prófessor
nokkur verkefninu 9 í einkunn. Var
farið af stað með áætlunina í
bankastofnanir til að afla lánsfjár
til rekstursins. Til að gera langa
sögu stutta neituðu allir bankar og
sparisjóðir, sem við var rætt, að
lána fé til rekstursins. Gengu sum-
ir svo langt í afsökunum sínum að
bera við að ekki væri lánað til fleiri
sjávarútvegsfyrirtækja innan
bankans. Aðrir voru svo hrein-
skilnir að segja að verksmiðja á
Ólafsfirði væri ónýtt veð, einskis
virði, gleymdu því bara vinurinn.
Fasteignamat ríkisins verðleggur
fasteignina á rúmar 61 milljón
króna, brunabótamatið er 162
milljónir og fasteignagjöld og
tryggingar eftir því.
Engu skipti þó að umsækjendur
hefðu reynslu af umræddri vinnslu,
tilbúna birgja og sölusambönd á
helstu markaðssvæðum. Reyndar
var ekkert beðið um þau gögn eða
sannanir á slíku. Þetta var bara
slegið af sí svona. Þetta var farið
að valda mér töluverðu hugar-
angri. Spurningar vöknuðu: Er ég
með ónýtt plagg í höndunum? Hef
ég gert eitthvað rangt? Af hverju
er lokað á nefið á mér? Af hverju
hafa bankar yfirleitt opið ef þeir
ætla ekki að lána peninga?
Ég get vel skilið hugarangur
prestsins og íbúanna í Sandgerði.
Það eru einfaldlega allar dyr
lokaðar í Íslandi í dag. Hvort sem
um er að ræða sjávarútveg eða
annað. Ungir athafnamenn geta
sig hvergi hrært. Hefði maður
haldið að atvinnuskapandi og
gjaldeyrisaflandi atvinnutækifæri
kæmu öllum til góðs, en svo virðist
ekki vera samkvæmt ráðamönnum
þjóðarinnar. Má í þessu sambandi
nefna neitun viðskiptaráðherra í
lokasvari vegna styrkumsóknar til
Nýsköpunarsjóðs vegna ofan-
greinds verkefnis, á þeim forsend-
um að fyrirtækið sem undirritaður
var í forsvari fyrir væri í sam-
keppni við SÍF. Benti ég þá við-
skiptaráðherra góðfúslega á það í
tölvupósti að ég ætti mjög erfitt
með að sjá hvernig samkeppni við
SÍF gæti átt sér stað, þar sem
þeirra verksmiðjur í viðkomandi
vinnslu eru staðsettar í Frakklandi
og Kanada. Ekki þóttu þetta
svaraverðar ábendingar og var
umsóknin slegin af. Já, fyrr má nú
rota en dauðrota.
Nú mætti margur maðurinn
halda að undirritaður hafi fyllst
vonleysi og ótta, en svo er nú ald-
eilis ekki. Eftir landsfund Frjáls-
lynda flokksins nú um helgina, þar
sem margt var um manninn og
vonin og kjarkurinn blómstruðu, er
ég þess fullviss að í komandi kosn-
ingum verði núverandi landsstjórn
varpað fyrir borð. Verður þá aftur
líft á landi voru, sem nú býr við
framkvæmdaleysi sem skýra má
með þeim hindrunum sem athafna-
menn verða fyrir af ýmsum ástæð-
um. Um leið og ég óska Frjáls-
lynda flokknum til hamingju með
velheppnaðan landsfund vil ég
hvetja Íslendinga alla til að kynna
sér málefni flokksins fyrir komandi
kosningar, þar ættu allir að finna
eitthvað við sitt hæfi. Heimasíðu-
slóðin er www.xf.is . Svo vil ég á
endanum spara núverandi stjórn-
arflokkum tugi milljóna og taka
það fram að hræðsluáróður í fjöl-
miðlum mun ekki hafa áhrif á
neinn. Það er óþarfi að móðga
þjóðina með því að halda að menn
kaupi hræðsluáróður í eins vel
upplýstu samfélagi og við lifum í.
Eftir Kristján Ragnar
Ásgeirsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
„Það er
óþarfi að
móðga þjóð-
ina með því
að halda að
menn kaupi hræðslu-
áróður í eins vel upp-
lýstu samfélagi og við
lifum í.“
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. APRÍL 2003 37
MARGT hefur áunnist á síðustu
árum í baráttumálum samkyn-
hneigðra, en það er líka margt
óunnið og talsverður vegur í átt til
jafnræðis milli stöðu gagnkyn-
hneigðra og samkynhneigðra.
Ég var fyrsti flutningsmaður að
þingsályktunartillögu um að skipa
nefnd til að kanna réttarstöðu sam-
kynhneigðra. Meðflutningsmenn
mínir voru úr öllum flokkum. Til-
lagan var samþykkt samhljóða nú á
nýafstöðnu þingi.
Þessum áfanga ber að fagna.
Áður en þessi tillaga kom fram
hafði ég beðið um skýrslu um stöðu
sambúðarfólks annars vegar og í
hjúskap hins vegar. Við vitum vel að
stöðugt er verið að auka rétt sam-
búðarfólks, hvað varðar skattalög-
gjöf, lífeyris- og tryggingamál og
fleira. Þetta kom skýrt í ljós í þess-
ari skýrslu og hefur hún að bera af-
ar gagnlegar upplýsingar um stöðu
þessara mála á mjög mörgum svið-
um löggjafar.
Hins vegar kemur í ljós, sem í
raun var ástæðan fyrir beiðninni
sjálfri, að staða samkynhneigðra er
afleit ef þetta er skoðað náið. Það er
nefnilega þannig að samkynhneigð-
ir eiga alls ekki þann valkost að
skrá sig í sambúð! Þeir geta ein-
ungis staðfest sína samvist (lesist:
gift sig) og alls ekki skráð sig í
venjulega sambúð eins og allir aðr-
ir.
Auðvitað á ekki að una við slíkt.
Það er meðal annars hlutverk
þeirrar nefndar sem hér um ræðir
að gera samanburð á réttarstöðu
þessa hóps, því verulega hallar á
hann í allri löggjöf og því afar mik-
ilvægt að fara í saumana á laga-
greinum og reglugerðum og koma
með tillögur til úrbóta í þeim efnum.
Ég lít svo á að við eigum að vera í
fararbroddi með því að koma með
heildstæðar tillögur um réttarbæt-
ur fyrir samkynhneigða í þessum
málum sem og öðrum.
Afstaða samfélagsins hefur
breyst – sem betur fer
Lögunum um staðfesta samvist
var breytt með lögum nr. 52/2000 og
nú getur maki í staðfestri samvist
fengið heimild til þess að stjúpætt-
leiða barn maka síns. Einstaklingar
í staðfestri samvist geta ekki fengið
tæknifrjóvgun samkvæmt lögum
nr. 55/1996 um tæknifrjóvgun.
Fullvíst er að afstaða samfélags-
ins til barna í fjölskyldum samkyn-
hneigðra hefur breyst undanfarin
ár og hefur þetta málefni verið of-
arlega í umræðu á öllum Norður-
löndum.
Árið 1999 var skipuð í Svíþjóð
nefnd sem skilaði viðamikilli
skýrslu um málefnið árið 2001.
Nefndin athugaði m.a. fyrirliggj-
andi alþjóðlegar rannsóknir á stöðu
barna sem alist hafa upp hjá sam-
kynhneigðum og lagði mat á gildi
þeirra. Gerðar voru sérstakar rann-
sóknir í Svíþjóð, m.a. könnun á af-
stöðu almennings til samkyn-
hneigðra með börn. Lögð var
áhersla á meginregluna um jafna
stöðu samkynhneigðra og gagnkyn-
hneigðra og hagsmuni barnsins en
jafnframt var farið yfir öll þau sjón-
armið sem notuð hafa verið til að
takmarka tengsl barna og samkyn-
hneigðra. Var niðurstaða nefndar-
innar sú að hvorki rannsóknir né
fagleg rök lægju að baki því að neita
samkynhneigðum almennt um leyfi
til að ættleiða börn. Í kjölfarið var
sænsku lögunum um staðfesta sam-
vist breytt árið 2002 og geta sam-
kynhneigðir nú sótt um að ættleiða
börn á sama hátt og gagnkyn-
hneigðir. Nauðsynlegt er í vinnu
þeirrar nefndar, sem lagt er til að
hér verði skipuð, að hún skoði vel
þróun þessara mála, annars staðar
á Norðurlöndum og víðar í Evrópu,
með það að markmiði að styrkja
réttarstöðu samkynhneigðra.
Öll rök hníga að því að jafna verði
stöðu sambúðarfólks í óvígðri sam-
búð og óstaðfestri samvist og mik-
ilvægt að eyða óvissunni sem ríkir
hér á landi.
Með skipun nefndarinnar, sem
þessi þingsályktunartillaga felur í
sér, er lagt það lóð á vogarskálar
jafnréttis að skoða stöðu samkyn-
hneigðra í samfélaginu og koma
með tillögur til úrbóta.
Á þessu vori halda Samtökin 7́8
upp á 25 ára afmæli sitt. Ég óska fé-
laginu til hamingju á þessum merku
tímamótum. Megi hreyfing sam-
kynhneigðra hér á landi njóta gæfu
og gengis í öllum sínum störfum. Ég
vona að þessi afmælisgjöf Alþingis
komi sér vel fyrir samkynhneigða
og fjölskyldur þeirra.
Eftir Guðrúnu
Ögmundsdóttur
„Megi hreyf-
ing samkyn-
hneigðra hér
á landi njóta
gæfu og
gengis í öllum sínum
störfum.“
Höfundur er alþingismaður.
Á 25 ára afmæli Samtakanna ’78
– staða samkynhneigðra
MIG langar til að þakka það
frumkvæði sem Alþýðusamband
Íslands hefur haft á liðnum árum í
baráttu gegn verðbólgu og misrétti
í þjóðfélaginu. Snemma í vetur
barst mér í hendur ályktun síðasta
ársfundar ASÍ í velferðarmálum.
Það er eðlilegt, þegar fjallað er um
margþætt þjóðfélagsmál, að sitt
sýnist hverjum. Ég get tekið undir
margt sem í ályktuninni stendur
en þar eru einnig atriði sem koma
undarlega fyrir sjónir og mér
finnst þurfa skýringar við. Af
þeirri ástæðu skrifaði ég alllangt
bréf til ASÍ hinn 13. nóvember sl.
og stílaði það á skrifstofustjórann.
Ég hef nú beðið lengi eftir svari og
mér þykir miður ef forysta Al-
þýðusambands Íslands telur bréf
mitt ekki svara vert.
Í ASÍ-blöðungnum í Morgun-
blaðinu 19 mars sl., Velferð fyrir
alla, er nokkuð fjallað um sama
efni og í bréfi mínu í nóvember.
Því skrifa ég þér opið bréf. Ég tek
undir það sem forysta ASÍ segir í
blöðungnum um heilbrigðismál að
heilsugæslan sé ein af grunnstoð-
um velferðarkerfisins og hún eigi
að jafnaði að vera fyrsti viðkomu-
staðurinn í heilbrigðiskerfinu. En
svo skilja leiðir með skoðunum
mínum og ASÍ. ASÍ-forystan er
þeirrar skoðunar að til þess að
heilsugæslan verði fyrsti viðkomu-
staður sjúklinga þurfi tilvísana-
kerfi. Ég er þeirrar skoðunar að
það eigi að vera frjálst val sjúk-
linga, hvort þeir leita fyrst til
heimilislæknis síns eða snúi sér
eitthvað annað. Frjálst val helgast
af trausti á þeim lækni, sem farið
er til en ekki nauðung eða efna-
hagslegum þvingunum. Þar þurfa
heimilislæknar engu að kvíða. Hitt
er annað mál að heilsugæslan ræð-
ur illa við verkefni sín vegna
manneklu og er síst á bætandi.
Þótt margt komi til þá skýrir þetta
að einhverju leyti þá fjölgun sem
orðið hefur hjá sérfræðingum síð-
ustu árin þrátt fyrir það að sjúk-
lingar þurfi að greiða æ stærri
hluta kostnaðarins; jafnvel þre-
falda til fjórfalda þá upphæð sem
þeir greiða hjá heilsugæslunni.
Ennfremur segir í ASÍ-blöð-
ungnum: „Góð og öflug heilsu-
gæsla tryggir í senn ódýrustu
meðferð sjúklings og skilvirka
þjónustu.“ Enn segir þar að tilvís-
anakerfi sé í senn ódýrast og skil-
virkast. Hvernig getur ASÍ fullyrt
þetta? Árið 2001 voru komur til
lækna við heilsugæsluna á höfuð-
borgarsvæðinu 175.729 og kostn-
aður við rekstur heilsugæslunnar
1.912 milljónir eða 10.880 kr. á
hverja komu. Fleira fer fram í
heilsugæslunni en viðtöl við lækna
og Ríkisendurskoðun áætlaði að
hvert viðtal við lækni kostaði að
meðaltali 3.500 kr. Það svarar til
þess að viðtölin séu aðeins 32% af
rekstrarútgjöldunum og víst væri
fróðlegt að vita hvernig þau 68%
sem eftir eru af kostnaðinum
skiptast milli annarra rekstrarliða.
Komur til sérfræðinga voru 460
þúsund og meðalkostnaður við
hverja komu 3.668 kr. Þetta er
endanlegur kostnaður. Hér munar
því ekki miklu á kostnaði við
hverja heimsókn, en allur kostn-
aðurinn liggur á borðinu hjá sér-
fræðingum en ekki hjá heilsugæsl-
unni. Fyrir ríkissjóð kostar svo
hver heimsókn til heimilislæknis
hátt í helmingi meira en koma til
sérfræðings vegna minni kostnað-
arþátttöku sjúklinga.
Tilvísanakerfið, sem ASÍ vill
taka upp, var lagt af fyrir fjölda
ára vegna augljósra galla, sem
bitnuðu hvað harðast á þeim sem
minnst máttu sín. Sú meinvilla
virðist sitja í forystu ASÍ að tilvís-
anakerfið spari peninga, en tölurn-
ar hér að ofan sýna að svo er ekki.
Margir sem nú fara beint til sér-
fræðings myndu fyrst þurfa að
fara til heimilislæknis til að útvega
tilvísun. Hóflega áætlað myndi
komum til lækna fjölga um 150
þúsund á ári vegna tilvísanakerf-
isins og kostnaðarauki sjúklinga og
Ríkissjóðs gæti numið hálfum til
einum milljarði króna eftir því
hvort aðeins beinn kostnaður er
reiknaður eða óbeinum kostnaði
bætt við eins og vinnutapi og ferð-
um til og frá lækni.
Í tillögum ASÍ um útfærslu kerf-
isins tekur fyrst steininn úr. Þar
er viðurkennt að heilsugæslan ráði
ekki við aukin verkefni. Þess
vegna fari sumir beint til sérfræð-
inga, sem standi utan trygginga-
kerfisins, og borgi brúsann sjálfir.
Það væru væntanlega þeir sem
ekki hafa heimilislækni, námsfólk
og aðrir með tímabundna búsetu,
ferðamenn og þeir sem ekki kæm-
ust til heimilislæknis síns innan
rýmilegs tíma vegna anna hans.
Enn fremur segir: „Það er því
skynsamlegt að undanskilja vissa
hópa lækna. Ef um sérgreina-
lækna, eins og augn- eða kven-
sjúkdómalækna er að ræða…er
eðlilegt að geta snúið sér þangað
beint.“ Hér er átt við það að und-
anskilja vissa sjúkdóma, þ.e. sjúk-
dóma í augum og kvensjúkdóma.
Hvers vegna á að mismuna fólki á
þennan hátt? Er ein tegund sjúk-
dóma mikilvægari en önnur? Eru
sjúkdómar kvenna eitthvað öðru-
vísi frá tryggingarsjónarmiði en t.
d. stækkun á blöðruhálskirtli?
Ég dreg ekki í efa góðan ásetn-
ing ASÍ-forystunnar með tillögu-
gerðinni. Það er líka vel meint af
minni hálfu þegar ég til glöggv-
unar dreg saman innhald tillagna
ASÍ í tvær setningar: ASÍ trúir því
að spara megi peninga í heilbrigð-
iskerfinu með höftum og forsjár-
hyggju. Því leggur ASÍ til að með
efnahagslegum þvingunum verði
komið á tilvísanakerfi sem mis-
munar sjúklingum eftir sjúkdóm-
um og kynferði.
Opið bréf til
forseta ASÍ
Eftir Davíð
Gíslason
„Í tillögum
ASÍ um út-
færslu kerf-
isins tekur
fyrst stein-
inn úr. Þar er viðurkennt
að heilsugæslan ráði
ekki við aukin verk-
efni.“
Höfundur er læknir.