Morgunblaðið - 02.06.2003, Blaðsíða 6

FRÉTTIR
6 MÁNUDAGUR 2. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HELGI Laxdal, formaður Vél-
stjórafélags Íslands, sagði í ræðu
sinni á sjómannadaginn í gær að
hin síðari ár, sér í lagi eftir að
eignaraðild að útgerðunum fór á
frjálsan markað, hefði deilumálum
milli sjómanna og útgerðarmanna
fjölgað verulega. Mál sem áður
voru leyst í bróðerni á milli útgerð-
armanns og sjómanns lentu oftar
en ekki á borði lögmanna og í
framhaldinu fyrir dómara.
Nefndi hann sem dæmi vélstjóra
sem var gert að flytja lögheimili
sitt og búsetu í sama sveitarfélag
og frystitogarinn, sem hann hafði
starfað á í tíu ár, var skráður.
„Þegar vélstjórinn hafnaði því var
honum umsvifalaust sagt upp starfi
en annar ráðinn sem var tilbúinn
að flytja að kröfu útgerðarinnar.“
Ef viðkomandi hefði verið bú-
settur í ESB-landi væri uppsögn af
þessu tægi óheimil samkvæmt ís-
lenskum lögum, sagði Helgi. Það
sama ætti við ef vélstjórinn hefði
verið opinber starfsmaður. „Við
munum aldrei líða það að okkar fé-
lagar verði fluttir hálfgerðum
hreppaflutningum á 21. öldinni um
landið að fyrirmælum kvótakóng-
anna.“
Helgi sagði að ef árleg fyrning
10% veiðiheimilda kæmi til fram-
kvæmda yrði það í reynd árás á
kjör sjómanna. Á árum áður hefðu
flestar ráðstafanir í sjávarútvegi
gengið út á að bjarga rekstrinum
með því að ganga á umsaminn hlut
sjómanna. Í skýrslu auðlindanefnd-
ar, sem kom út í september árið
2000, hefði komið fram að 10%
fyrning kvótans á ári myndi kosta
útgerðina 11,9 milljaða króna eða
19% af tekjum sama árs.
„Ef veruleikinn yrði þessi myndi
útgerðin jafnskjótt krefjast þess að
sjómenn tækju þátt að sínum hluta.
Og ef samningar tækjust ekki við
sjómenn, sem er næsta víst, þá
myndi löggjafinn, af sínu alkunna
örlæti, lögbinda kjaraskerðinguna.
Til viðbótar myndi útgerðin fara
fram á margháttaðar ívilnanir af
hálfu hins opinbera til að mæta
auknum útgjöldum.“
Helgi sagðist geta fullyrt þetta
að fenginni reynslu. „Við sem mun-
um stöðu mála hjá útgerðinni hér á
árum áður, fyrir daga kvótakerf-
isins, munum eftir því að þá var
endalaust verið að redda útgerð-
inni frá degi til dags.“
Hann sagði niðurstöðu kosning-
anna sýna, þrátt fyrir allt tal um að
80% þjóðarinnar væru andvíg
kvótakerfinu, að flestir teldu ekki
um annað kerfi að ræða sem réði
betur við það meginmarkmið fisk-
veiðistjórnunar að halda utan um
heildarveiðina.
Óánægjan með kvótakerfið er af
tvennum toga að mati Helga. „Í
fyrsta lagi stafar hún af því þegar
einstaklingar eru að hverfa úr
greininni með fúlgur fjár. Oft og
tíðum menn á besta aldri sem
hætta þá að vinna en taka upp lifn-
aðarhætti að fyrirmynd erlendra
milljónamæringa.“
Hátt hlutfall í örorkubætur
Hitt atriðið sé framsal aflaheim-
ilda, sem heimili útgerðum að
leigja frá sér 50% úthlutaðra veiði-
heimilda. „Þær sögur ganga manna
á milli að til séu menn sem nýti
heimildina til hins ýtrasta. Þeir
leggi bátnum við 50% markmið og
haldi í sólina til að njóta lífsins
gæða sem greitt er fyrir með ávís-
un á óveiddan fisk í sjónum,“ sagði
Helgi.
Helgi Laxdal sagði að sjó-
mennsku- og sjómannsstörf væru
með áhættusömustu störfum í sam-
félaginu. Hlutfall örorku af gjöld-
um einstakra lífeyrissjóða staðfest-
ir það. 43% af gjöldum
Lífeyrissjóðs sjómanna fara í ör-
orkubætur en hlutfallið er að með-
altali 16% hjá öðrum lífeyrissjóðum
og hjá einstökum sjóðum innan við
2%.
Hann sagði það ekki liðið að
ungir menn á besta aldri væru
teknir úr umferð vegna starfa við
helsta atvinnuveg þjóðarinnar.
„Þess vegna hefur stjórn Lífeyr-
issjóðs sjómanna ákveðið að kanna
starfsferil þeirra sem nú eru á ör-
orkubótum hjá sjóðnum til þess að
átta sig á hvort einhver ákveðin
störf öðrum fremur valdi ör-
orkunni. Ef sú reynist raunin er
næsta skref að koma á í samvinnu
við útgerðarmenn nauðsynlegum
breytingum um borð sem dregið
geta úr og helst komið í veg fyrir
ótímabæra örorku.“
Helgi sagði að tækist ekki að
draga verulega úr örorkugreiðslum
Lífeyrissjóðs sjómanna benti
margt til að sjóðurinn gæti ekki
staðið undir skuldbindingum sínum
án aukinna tekna.
Morgunblaðið/Árni Torfason
Að venju var keppt í kappróðri á sjómannadaginn í Reykjavík.
Deilumálum
milli sjómanna
og útgerða
hefur fjölgað
„HAGRÆÐING þýðir að störf-
um fækkar á kostnað aukinnar
sjálfvirkni og nýrrar tækni.
Með þessu móti getum við
borgað starfsfólkinu sam-
keppnishæf laun á sama tíma
og launahlutfallið lækkar sem
hlutfall af verðmæti afurðar-
innar. Þessi þróun mun halda
áfram því það er engin önnur
leið fær,“ sagði Guðbrandur
Sigurðsson, framkvæmdastjóri
Brims ehf. á Miðbakkanum við
Reykjavíkurhöfn í gær.
Hann sagði að mikið hefði
verið rætt og ritað um þá kröfu
að sjávarútvegur eigi að bera
ábyrgð á öllum störfum á lands-
byggðinni. Íslenskur sjávarút-
vegur væri í harðri samkeppni
erlendis, m.a. við afurðir sem
unnar séu í Kína.
„Eina svar okkar í þessari
samkeppni er aukin hagræð-
ing. Úti á sjó er sífellt verið að
hagræða með því að fækka
skipum og bátum. Á sama hátt
hefur átt sér stað mikil hagræð-
ing í landi sem hefur gert okkur
kleift að viðhalda samkeppnis-
hæfni okkar.“
Hann sagði þá sem álíta að
hægt sé að fara til baka og
stunda landvinnslu, eins og var
fyrir 10 til 20 árum, fara villur
vegar. „Landvinnsla í framtíð-
inni mun byggjast annars veg-
ar á hátæknihúsum, svipað og
við þekkjum í rækjupillun, og
stórum vel búnum fisk-
vinnslum, og hins vegar mun-
um við sjá litlar og sérhæfðar
fiskvinnslur sem byggja af-
komu sína á saltfiskverkun og
ferskflakavinnslu.“
Þyrla til Akureyrar
Guðbrandur sagði að góð
umgengni og agi um borð í
skipum dragi verulega úr slysa-
hættu. Það verður til þess að
allir hlutir eru á sínum stað og
að reglum er framfylgt. Jafn-
framt hafi Slysavarnaskóli sjó-
manna verið starfræktur með
frábærum árangri um árabil.
„Í öðru lagi er það starf
björgunarþyrlna sem fyrir
löngu er búið að sanna sig svo
um munar,“ sagði Guðbrandur.
„Í ljósi reynslunnar er tíma-
bært að landsmenn eignist ann-
að slíkt björgunartæki sem
væri staðsett á Akureyri til enn
frekara öryggis, bæði fyrir sjó-
menn og alla aðra.“
Guðbrandur Sig-
urðsson, fram-
kvæmdastjóri Brims
Hagræðing
í sjávar-
útvegi eina
færa leiðin
ÁRNI Mathiesen sjávarútvegsráð-
herra segir útfærslu byggðakvóta
afar erfiða í framkvæmd og að í
hvert skipti sem byggðakvóta hafi
verið úthlutað hafi risið miklar
óánægjuraddir þrátt fyrir að vandað
hafi verið til verksins. Hann segir
jafnframt að erfitt sé að leysa
vandamál einstakra byggða á sviði
sjávarútvegs. Ekki standi til að end-
urreisa bæjarútgerðir, en línuíviln-
un komi til greina.
Þetta kom fram í ræðu ráð-
herrans á sjómannadeginum í gær.
Þar sagði hann meðal annars: „Í
stjórnarsáttmálanum er getið um
ýmsar leiðir sem til greina gætu
komið. Einn möguleikinn væri að
styrkja forkaupsréttarákvæði sveit-
arfélaga og lögaðila. Með því væri
spornað við flutningi aflaheimilda úr
einstökum byggðum. Hér er þó alls
ekki hugmyndin að stuðla að end-
urreisn bæjarútgerða. Í stjórnar-
sáttmálanum er getið um fleiri
mögulegar leiðir til að styrkja sjáv-
arbyggðir, t.d. að nýta tekjur af
veiðigjaldi til uppbyggingar sjávar-
byggða, takmarka framsal afla-
heimilda innan fiskveiðiársins með
því að auka veiðiskylduna sem for-
svarsmenn sjómanna sem og út-
gerðarmanna hafa talað sameigin-
lega fyrir. Þá er getið um þann
möguleika að auka byggðakvóta og
taka upp ívilnun fyrir dagróðrabáta
með línu.
Allar þessar leiðir eiga það sam-
merkt að vera erfiðar í útfærslu,
ekki síst þegar horft er til jafnræð-
isreglunnar. Einkum á þetta við
hvað úthlutun byggðakvóta varðar.
Í öll þau skipti sem byggðakvóta
hefur verið úthlutað hingað til hefur
blossað upp óánægja einstakra aðila
með niðurstöðuna þótt ætíð hafi ver-
ið vandað til verka, ólíkum aðferðum
verið beitt og tekið mið af fyrri
reynslu. Vandamálið er að það geta
ekki allir fengið að njóta slíkrar út-
hlutunar og hún verður alltaf að ein-
hverju leyti matskennd.
Líklegt má telja að auðveldara
verði að koma við almennum leik-
reglum hvað línuívilnunina varðar
en þessi mál eiga öll eftir að skoðast
nánar í sjávarútvegsráðuneytinu.
Þá skal þess getið að í stjórnarsátt-
málanum er fjallað um að sett verði
ákvæði þess efnis í stjórnarskrá að
auðlindir hafsins séu sameign þjóð-
arinnar. Þetta ákvæði hefur raunar
um árabil verið upphafssetning
fyrstu greinar fiskveiðistjórnunar-
laganna. Hvort sem slíkt ákvæði er í
stjórnarskrá eða ekki liggur fyrir að
miðin innan lögsögunnar eru sam-
eign íslensku þjóðarinnar þótt ein-
stakir aðilar fari með handhöfn skil-
greindra réttinda.“
Um veiðar á úthafskarfa á
Reykjaneshrygg sagði Árni Mathie-
sen: „Ólöglegar veiðar erlendra
skipa á úthafinu eru vandamál sem
sífellt ágerist og hefur nú skotið upp
kollinum hér á Norður-Atlantshaf-
inu í meira mæli en áður. Þannig
virðast skip sem ekki hafa til þess
heimildir hafa veitt um þriðjung
þess sem ráðlagt var að veitt væri af
úthafskarfa á síðasta ári.
Ljóst er að bregðast þarf við
þessum vanda af krafti þannig að
unnt sé að sporna við þessari þróun
og munum við Íslendingar leggja
meiri áherslu á þetta atriði í alþjóð-
legu tilliti.“
Ræða Árna M. Mathiesen sjávarútvegsráðherra á sjómannadag
Auðveldara að koma við
línuívilnun en byggðakvóta
Morgunblaðið/Helgi Garðarsson
Ölver Guðnason, gamalreyndur sjómaður, var heiðraður á sjómannadaginn á Eskifirði. Dagný Jónsdóttir, nýr al-
þingismaður frá Eskifirði, flutti hátíðarræðu. Athöfnin fór fram við minnismerki um drukknaða sjómenn.