Vísir - 07.11.1980, Blaðsíða 13

Föstudagur 7. nóvember 1980
13
Lögtræðin og fjölskyldan
PERSðNURETTINDI
Persónuréttindi eru þau réttindi manna kölluð, sem eru svo persónuleg
og nátengd andlegu og líkamlegu lifi þeirra, að þau verða ekki skilin frá
þvi. Má þar nefna sem dæmi réttur manna á likama sinum og lifi, frelsi,
æru og fleiru.
Rétthæfi er hæfi til að eiga réttindi og bera skyldur og samkvæmt
islenskum rétti getur hver maður verið réttaraðili — er rétthæfur. Hins
vegar eru oft sett sérstök skilyrði i iögum fyrir þvi, að menn geti orðið
aðilar að tilteknum réttindum, til dæmis skilyrði um aldur, þekkingu, rikis-
borgararéttog fieira. Rétthæfi manna hefst við fæðingu og lýkur við dauða
(þó hefur fóstur takmarkað rétthæfi).
Gerhæfi
Gerhæfi er hæfi til aö ráða sér
og réttindum sinum sjdlfur, svo
að gilt sé að lögum, það er hæfi
til að ráöstafa réttindum sinum
sjáifur og skapa sér skyldur upp
á eigin spýtur. Til verndar
hagsmunum réttaraðila sjálfs
svo og þjóðfélagshagsmunum,
verður þó að setja það skilyröi
fyrir gerhæfi, að viðkomandi
hafi náð nægilegum andlegum
þroska, þannig að hann hafi
skilning á i hverju sú ráðstöfun,
sem um er að ræða, er fólgin og
hver réttaráhrif hennar eru.
Oftast er miðað við ákveðinn
aldur, þannig er barn rétthæft,
og getur til dæmis dtt eignir, en
er algjörlega ófært og óhæft til
að ráðstafa þeim — það hefur
ekki gerhæfi.
Ennfremur má benda á, að
geðveikir menn og fávitar eru
rétthæfir, en heimilt er að
svipta þá gerhæfi, ef þörf kref-
ur.
Lögræði
Lögræði er sú grein gerhæfis,
sem mestu máli skiptir. Sam-
kvæmt lögræðislögum <nr.
95/1947) er lögræði tvenns
konar: sjálfræðiog fjárræði. Sá,
sem er bæöi sjálfráða og fjár-
ráða er fullráða (1. gr.)
Sjálfráða verða menn, karlar og
konur 16 ára (nema sviptir séu
sjálfstæði áður). 1 þvi felst, að
þeir ráöa sjálfir öðru en fé sinu,
nema lög mæli sérstaklega fyrir
um annað. Sjálfráða maður
ræður þvi sjálfur yfir persónu-
legum réttindum sinum,
persónulegum högum sinum,
svo sem dvalarstað sinum og
vinnu. Foreldrar eða þeir sem
koma i foreldra stað ráöa
persónulegum högum barna
yngri en 16 ára. Samkvæmt
eldri lögum var foreldrum skylt
að framfæra börn sin til 16 ára
aldurs, en um nokkurt skeið hef-
ur meðlagsskylda miðast við 17
ára aldur.
Samkvæmt frumvarpi þvi til
barnalaga, er nú liggur fyrir
Alþingi, lýkur framfærslu-
skyldu foreldra er barn veröur
18 ára. Er þvi gert ráð fyrir nú
að sjálfráða menn sjdi fyrir sér
sjdlfir, nema sérstaklega standi
á. (Ef frumvarp til barnalaga
nær fram, þá verður að sjálf-
sögðu miðað við 18 ár að þvi er
þetta siöasta varðar).
Fjárráða 20 ára
Fjárráða verða menn 20 dra
og ennfremur þeir, sem ganga i
hjónaband áður en þeir ná þeim
aldri, nema þeir séu dður sviptir
lögræöi. Fjárrdða maður ræöur
einn fé sinu en lögráöamaöur
(til dæmis foreldrar) ófjárráða
manns fyrir fé hans. Fjdrráða
maður getur þvi rdðstafað fjár-
munum sinum og réttindum
með samningum, hann getur
tekið á sig almennar fjárskuld-
bindingar og ræður að öllu leyti
sjálfur notkun og meðferð eigna
sinna.
Meginregla lögræðislaganna
er sú, að maöur verður að vera
fjárráða til að geta ráðstafað
fjármunum sinum. Frá þvi eru
þó nokkrar undantekningar, er
varöa sjálfsaflafé og gjafafé.
l- Þannig ræður ófjárráða maður
yfir þvi fé, sem hann hefur unn-
ið til sjálfur meö likamlegri eða
andiegri vinnu sinni og er það
nefnt sjálfsaflafé hans. Maður
þarf ekki að vera sjáifráða — 16
ára — til að ráða sjálfsaflafé
sinu, heldur geta yngri menn
það einnig. Rétt er þó að benda
á að ófjárraða manni er ekki
heimilt að stofna til skuldar út á
sjálfsaflafé sitt.
Um gjafafé gilda nokkuð likar
reglur, þannig að ófjárráða
maður ræður sjálfur þvi fé er
hann fær að gjöf, nema gefandi
hafi mælt fyrir d annan veg, eða
lög kveða sérstaklega á um
annað.
Sjá heimildarrit:
Þóröur Ey jólfsson: Persónu-
réttur.
HVAÐ
KOSTAR
1 LÍTRI AF
! RJÓMA
! GKR.2.529.00
KÝKR. 25.30
HAGDEILD
EIMILIS NS
Fjá r má la ráðg jöf
fyrir fólk
Af þeim breytingum sem hafa
verið gerðar undanfarið I pen-
ingamálum og ýmsum fjármála-
legum þáttum þjóðlifsins, ber
hæst verðtryggingu inn- og útlána
og ný gjörbreytt lög um tekju- og
eignaskatt. Fyrir marga eru
þessi mál orðin svo flókin að erfitt
reynist aö fylgjast með og skilja
útreikninga.
Lánskjaravísitala — veröbóta-
þáttur vaxta — vaxtaaukareikn-
ingar — verötryggðir sparireikn-
ingar — allt eru þetta nýjar upp-
finningar, en snerta þó daglegt llf
hvers einstaklings i þessu landi. í
aðsigi eru breytingar sem gera
enn frekar nauðsynlegt fyrir
landsmenn að taka fjármál sin
föstum tökum, en þaö er gjald-
miðilsbreytingin um áramótin.
Möguleíkar sparif járeig-
enda
Möguleikar sparifjáreigenda
eru nú fleiri en áður og betri til
ávöxtunar en nokkru sinni. Þó að
lágir vextir á sparifé séu alltaf
betri en engir, er það fyrst nú, i
langan tima, að lánastofnanir
geta hvatt til sparnaðar og boðiþ
fram þjónustu sina með góöri
samvisku.' Auk hinna óbundnu
sparisjóösbóka eru möguleikar á
3ja eða 12 mánaða vaxtaauka-
reikningum og verötryggöum
sparireikningum, en raunveruleg
ávöxtun þeirra er alltaf hin sama
hversu mikil sem verðbólgan er.
Frá Verslunarbanka tslands
Mikilvægi sparnaðar
Sparnaður, þaö er sá hluti
tekna sem er umfram eyðslu,
gegnir mikilvægu hlutverki bæði
fyrir einstaklinginn og einnig
þjóðarbúiö i heild. Astæður þess
sem sparar geta verið ýmsar svo
sem: frestun á eyðslu nú, til þess
að geta eytt meiru síðar, öryggi
vegna óvæntra útgjalda eöa
tekjurýrnunar og von eöa vissa
um hagnað.
Fyrir þjóðarbúið er sparnaður-
inn mikilvægur vegna þess að án
hans er fjármunamyndun
óhugsandi. Lántökur eru mögu-
legar vegna sparnaðar lánveit-
enda og forsenda fjárfestingar er
samansafnaður sparnaður ein-
staklinga.
An nýrra fjárfestinga er hag-
vöxtur ekki mögulegur.
Sparnaður er þvi einn af horn-
steinum hagvaxtarins.
Niðsterku
EXQUISIT
þríhjólin
fást i
he/stu
/eikfanga-
verslunum
um land a//t
Heildsölubirgðir:
Ingvar Helgason
Vonarlandi v/ Sogaveg, Simi 33560
DDDDDDDDODDDDDODDDDDDDDnDDDDDDDDDDDriflOODDDDD
g n
□
D
□
□
□
D
D
D
D
D
D
D
D
Því ekki spara
verulega?
Nýjar skíðavörur —
notaðar skíðavörur
Allt eftir þínum óskum.
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
D
g Opið virka daga kl. 10—12 og
D 1—6.
D
D
Tökum allar
umboðssölu.
skiðavörur
laugardaga kl. 10—12.

aRKADURINN
°°°°'GRENSASVEGI50 108 REYKJA VÍK SÍMI: 31290iuuau
I

Smurbrauðstofan
BJORIMirSJN
Njálsgötu 49 — Simi 15105
Vissir þú að
cjo ep?o!-» öl I i
býður mesta

úrva/ ung/inga-
húsgagna
á lægsta verði
og á hagkvæm-
ustu afborgunar
kjörunum ?
w»sejc»cjj->Gi
!->öl!ir»
^vV/
Bildshöfða 20, Reykjavik
Simar: 81410 og 81199