Morgunblaðið - 01.02.2004, Page 46

HUGVEKJA
46 SUNNUDAGUR 1. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Áður fyrr tóku íslenskirsjófarendur ofan ogbáðust fyrir, áður enhaldið skyldi frálandi. Þótt hugur
væri djarfur og til í flest, var bát-
urinn nefnilega lítill, en hafið
stórt, og ferðin þar af leiðandi
mjög svo óviss. En hönd almætt-
isins þótti traust. „Guð í hjarta,
Guð í stafni, gefur fararheill,“ var
sannfæring þeirrar tíðar. Og í
þeirri bjargföstu trú ýttu menn úr
vör. En svo komu nýir tímar með
stærri og traustari fleytum, og
þörfin fyrir að senda bæn í him-
ininn minnkaði í réttu hlutfalli við
það. Já, það er dapurleg stað-
reynd.
Eins var þessu farið með hina
andlegu sjóferð, lífsgönguna. Það
kemur vel fram í orðum Jónasar
Jónssonar frá Hrafnagili, prests
og þjóðfræðings, í bókinni Ís-
lenzkir þjóðhættir, sem fjallar um
hætti og menningu á Íslandi á 18.
og 19. öld, en þar segir m.a.:
Bænræknir voru menn mjög, að minnsta
kosti fjöldinn af fólki, lærði fjölda af bænum
og las það með sjálfu sér bæði kvöld og
morgna. Voru margir, bæði karlar og konur,
sem byrjuðu bæna og versalesturinn, þegar
þeir voru að byrja að hátta, og héldu svo
áfram, svo lengi sem þeim þótti við eiga.
Sömuleiðis byrjaði fólkið á morgnana, þegar
það fór að klæða sig, og hélt áfram, þangað
til því verki var lokið … Fjöldi manna kunni
og las morgun- og kvöldbæn ung-
menna … og margir enduðu bænir sínar
með þessari bæn: „Guð komi til með mér og
varðveiti mig frá öllu illu til lífs og sálar
þessa nótt (þennan dag) og alla tíma í Jesú
nafni; amen.“ Margir enduðu og á faðirvor-
inu og blessunarorðunum, aðrir aftur byrj-
uðu á faðirvori, – allt eftir því sem börnin
voru vanin við í æsku. Þeim voru kenndar
bænir og vers, undireins og þau voru altal-
andi, og þau látin þylja það, áður en þau
sofnuðu á kvöldin. Hélzt svo þessi vani lengi
frameftir aldri og alla ævina, svo að gamalt
fólk las barnabænir í elli sinni í einfaldleik
hjarta síns … Þegar menn ferðuðust eitt-
hvað langt eða fóru til kirkju, tóku menn of-
an og lásu bæn, oftast faðirvor … Sagt er,
að ekki hafi menn lagt svo út í á, ef hún var
mikil, eða aðra hættu, að þeir tækju ekki
fyrst ofan og gerðu bæn sína …
En svo varð lífið „bærilegra“,
með tilkomu öryggis og þæginda
hverskonar, og hinn gamli bjarg-
vættur varð utanveltu í því ferli
öllu. Úreltur.
Og í augum margra er þetta
framandi heimur núna, eða a.m.k.
hálfgert vafaatriði, að eitthvað
geti verið til í þessu með að ná
sambandi við Guð um farveg bæn-
arinnar. Í raun ætti það að vera
algjörlega á hinn kantinn, þ.e.a.s.
að við ættum ekki að þurfa að
efast um slíkt í byrjun 21. aldar,
þar sem hver múrinn af öðrum,
sem löngum var talinn óvinnandi
vígi, er að hrynja fyrir tilstilli vís-
indanna. En með bænina virðist
gegna öðru máli á þeim bæ.
Mönnum hættir til að merkja
hana forneskjunni, þeim tíma, er
myrkur grúfði yfir heimi þekking-
arinnar. „Nútíminn burstar í sér
tennurnar í staðinn fyrir að fara
með kvöldbæn,“ er séra Jón Prím-
us látinn segja í Kristnihaldi undir
Jökli, bók Halldórs Laxness. Það
er í stíl við áðurnefnt.
Á fimmtudagskvöldið var sat ég
og íhugaði þetta allt, fór í hug-
anum í gegnum málið og velti fyr-
ir mér stöðunni, og fannst hún
eiginlega ekkert of björt hvað
þetta varðaði, fyrir hönd kristn-
innar. Með öðru auganu fylgdist
ég með kvikmyndinni „Draugar á
Mars“, vísindatrylli frá árinu
2001, sem á að gerast á reiki-
stjörnunni Mars árið 2076. Mann-
skepnan er komin þangað, íbúar
um 640 þúsund og aðalat-
vinnuvegurinn vinnsla góðmálma,
sem fara þverrandi á jörðinni.
Dag einn rekast námuvinnumenn-
irnir á torkennilega hluti og þá
losna öfl úr dróma, sem betur
hefðu verið áfram neðan moldu;
þetta eru draugar, sem er ekkert
um aðkomuhyskið gefið.
Í lokahluta myndarinnar, þar
sem aðalhetjurnar, herlög-
reglukona og karlkyns fangi
hennar, eru á undanhaldi, með ill-
skeytta vomana á hælum sér, ger-
ist hið óvænta, sem líka kom
hjartanu til að slá aukaslag eða
tvö, og fékk roðann til að skjótast
fram í kinnarnar, því Melanie
Ballard (lögreglukonan), leikin af
Natöshu Henstridge, segir allt í
einu við James „Desolation“ Will-
iams (fangann), sem leikinn er af
O’Shea „Ice Cube“ Jackson:
„Farðu með bænirnar.“ Það var
síðasta hálmstráið.
Þetta var mjög svo ánægjuleg
upplifun, þessi eina, litla setning.
Því jafnframt varð mér ljóst, að
hvert sem mannkynið kann að
brölta í þekkingarleit sinni, á téða
reikistjörnu – eins og áform eru
reyndar uppi um á næstu árum,
eftir því sem Bandaríkjamenn
fullyrða – eða eitthvað annað út í
geiminn, mun trúin alltaf fylgja
með, hún er bara þess eðlis, og um
leið þá fylgifiskur hennar, bænin,
undraþráðurinn, sem er lífæð
hennar og fjörgjafi.
Það eru góð tíðindi.
Mig langar til að enda þetta á
setningu úr áðurnefndri bók Jón-
asar Jónassonar frá Hrafnagili, en
í kaflanum um trúarlífið, þar sem
er að ljúka frásögnum af bænaat-
ferli manna, segir hann þetta:
Þessi bænalestur er nú víða að mestu
horfinn í þessari gömlu mynd, þótt
hann haldist reyndar sumsstaðar við,
enda er þetta fagur siður og ætti ekki
að hverfa.
Mættu þessi síðustu níu orð
hans festa rætur með þjóð okkar
og vaxa síðan og dafna um
ókomna framtíð.
Draugar
á Mars
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Samkvæmt almanakinu er nú runninn upp
bænadagur að vetri, sem fram eftir öldum var
mikilvægur þáttur í lífi fólks í þessu landi.
Sigurður Ægisson leiðir hugann að tengslum
hinnar mjög svo fornu iðju við nútímann og
framtíðina.
MINNINGAR
Afi var 14. jóla-
sveinninn í mínum
huga, fyrstu minningar
mínar um afa eru þegar
hann kom á aðfangadag
með pakkana utan af Rangárvöllum.
Maður beið spenntur allan daginn
eftir að afi kæmi svo maður gæti farið
að skoða pakkana. Ég held að afi hafi
haft jafn gaman, ef ekki meira, af
þessum heimsóknum heldur en ég.
Hann hafði svo gaman af því að gleðja
börn og fá þau til að hlæja. Oft lék
hann sér að því að kalla börnin röng-
um nöfnum og fékk þau þannig til að
þræta við sig, svo eftir smástund fór
hann að hlæja með sínum smitandi
hlátri og þá hlógu börnin líka. Ég á
margar góðar minningar um afa í
Hjarðabrekku og gæti ég haldið
endalaust áfram, en ég á líka góðar
minningar um afa á Selfossi því að
þegar ég varð eldri og þroskaðri
kynntist ég honum á annan hátt. Ég
sá það alltaf betur og betur hvað ég
er líkur honum, hann unni fjöllunum
og smalamennsku og öllu sem því
fylgir. Við afi töluðum oft um smala-
mennskur og hesta og skiptumst á
sögum þegar ég kom í heimsókn.
Ég veit að afa leiðist ekki þar sem
hann er núna, en hann sagði eitt sinn
við mig: „fólk lætur sér leiðast“. Ég
held að það sé mikið til í þessu hjá afa
og ætla að reyna að hafa þetta hug-
fast. Hann var aldrei aðgerðalaus og
er það eflaust ekki enn. Nú er ég tek-
inn við hlutverki jólasveinsins og von-
andi tekst mér, síðar meir, að vera
jafn góður afi og hann var.
Ólafur Rúnarsson.
Elsku afi, mér finnst svo skrítið að
næst þegar ég fer til ömmu þá sért þú
ekki þar. Ég hugsa um allar góðu
stundirnar sem við áttum saman og
allar stóru stundirnar sem ég á eftir
að eiga þar sem þú verður ekki við-
staddur. Ég man eftir því þegar þú og
amma áttuð heima í sveitinni og ég
kom í heimsókn og við fórum saman í
kartöflugarðinn eða að skoða litlu
lömbin á vorin. Eftir að þið fluttuð á
Selfoss fannst mér alltaf gaman að
fara með þér í hesthúsið þó að ég sé
ekki mikill hestamaður og hálf
hræddur við hestana, þá fékk ég bara
að sópa ganginn og allir voru sáttir.
Elsku afi, ég á eftir að sakna þín
mjög mikið en ég veit að núna líður
þér betur og ert hjá Guði og ert búinn
að hitta stóra bróður minn. Ég skal
hugga ömmu þegar hún á bágt og
saknar þín.
Bless elsku afi minn, ég elska þig.
Þinn
Styrmir.
Fregnin um fráfall Óla bónda, eins
og hann var alltaf kallaður á okkar
heimili, kom ekki á óvart. Hann hafði
lokið ævistarfi sínu með sóma í sátt
við guð og menn. Honum var því ekk-
ert að vanbúnaði að skipta um veru-
stað. Kynni okkar bræðra af Óla
bónda og hans fólki á Hjarðarbrekku
hófust fyrir rúmum 40 árum þegar
við fórum að vera í sveit hjá þeim á
ÓLAFUR
GÍSLASON
✝ Ólafur Gíslasonfæddist í Lamb-
haga á Rangárvöll-
um 10. maí 1919.
Hann andaðist á
Heilbrigðisstofnun
Suðurlands á Sel-
fossi 22. janúar síð-
astliðinn og var útför
hans gerð frá Odda-
kirkju 31. janúar.
sumrin. Á þessum árum
var fjölmennt á Hjarð-
arbrekku. Auk Óla og
Siggu voru í heimili
þrjú af börnunum
þeirra sem voru á svip-
uðu reki og við bræður.
Þá var á heimilinu Vil-
mundur heitinn,
tengdafaðir Óla, en
hann var fæddur
nokkru fyrir þar síð-
ustu aldamót. Vilmund-
ur stundaði silungsveið-
ar í vatninu á
Hjarðarbrekku og
mátti glöggt greina
aflabrögð á göngulagi gamla manns-
ins þegar hann kom frá veiðum. Sam-
ferða okkur bræðrum í kaupa-
mennskunni var Óli bróðursonur
Siggu og oft fleiri.
Það var mikill gestagangur á
Hjarðarbrekku. Þar komu bæði ná-
grannar og aðrir lengra að komnir og
gistu sumir í nokkra daga. Allir voru
velkomnir og aldrei urðum við varir
við að tíma skorti til að sinna öllu
þessu fólki. Sigga sá um að hlaða á
eldhúsboðið, mat eða bakkelsi, en Óli
sat við eystri enda borðsins og ræddi
við gestina um þjóðmálin. Hann sló
gjarnan á létta strengi og gat brugðið
fyrir sig góðlátlegri stríðni ef því var
að skipta. Það var oft helgið dátt við
eldhúsborðið á Hjarðarbrekku.
Sem ungur maður stundaði Óli sjó-
mennsku á vertíðarbátum. Honum
líkaði vel á sjónum og hefði, að eigin
sögn, vel getað hugsað sér að leggja
sjómennskuna fyrir sig. Óli hlýddi þó
kalli átthaganna og reisti sér bú í tún-
fæti foreldra sinna og fetaði þar með í
fótspor forfeðra sinna og gerðist
bóndi. Á þeim tíma sem við dvöldum
á Hjarðarbrekku var Ingólfur Jóns-
son á Hellu landbúnaðarráðherra.
Ingólfur var hans maður.
Á þessum tímamótum koma upp í
hugann myndir löngu liðinna atburða
frá dvöl okkar á Hjarðarbrekku.
Sumar af Óla bónda akandi um á
grænum og hvítum Land Rover ár-
gerð 1955. Í þeim bíl var tankurinn
undir bílstjórasætinu og því var oft
ilmandi bensínlykt inni í bílnum.
Land Roverinn var fyrsti bíllinn sem
við ókum og það sama átti við um
marga aðra. Eins og margir bændur
á þessum árum átti Óli gráa Massey
Ferguson dráttarvél. Þetta var mikill
kostagripur og margar minningar
eigum við um Óla þar sem hann var
að vinna á þeirri vél við heyskap.
Hjónin á Hjarðarbrekku höfðu
ákveðna verkaskiptingu sín á milli.
Sigga sá m. a. um matseld og mjaltir
en Óli einbeitti sér að útiverkum. Við
vorum stoltir af þeim verkum sem
hann trúði okkur fyrir og fundum að
framlag okkar skipti máli.
Óli bóndi var góður hestamaður.
Hann naut þess að fara í útreiðatúra
og umgangast hestana sína. Nöfn
þeirra, litir og fas renna í gegnum
hugann í endurminningunni. Á haust-
in fór Óli í göngur með þrjá til reiðar.
Hann hafði gaman af því að segja frá
þeim ferðum og nefndi við okkur fjöl-
mörg örnefni og kennileiti af Rang-
árvallarafrétti. Áratugum síðar átt-
um við þess kost að fara ríðandi um
afréttarlönd Rangæinga. Þegar við
heyrðum um kennileiti og heiti
gangnamannakofa á þessum slóðum
rifjuðust upp frásagnir Óla bónda úr
gangnaferðum hans. Þau hjón
brugðu búi fyrir nokkrum árum og
komu sér upp fallegu heimili á Sel-
fossi. Óli stundaði hestamennsku af
kappi á Selfossi svo lengi sem hann
hafði hafði þrótt til.
Óli var trygglyndur maður. Góð
vinátta tókst með foreldrum okkar og
hjónunum á Hjarðarbrekku. Fyrir þá
góðu vináttu viljum við þakka. Við
þökkum Óla bónda fyrir samfylgdina
og vottum Siggu og fjölskyldunni
samúð okkar.
Það er stormur og frelsi í faxins hvin,
sem fellir af brjóstinu dægursins ok.
Jörðin, hún hlakkar af hófadyn.
Sem hverfandi sorg er jóreyksins fok.
Lognmóðan verður að fallandi fljóti;
allt flýr að baki í hrapandi róti.
Hvert spor er sem flug gegnum foss eða rok,
sem slær funa í hjartað og neista úr grjóti.
(Einar Benediktsson.)
Guðjón og Kristján.
Það er komið að kveðjustund, í ör-
fáum orðum langar mig að þakka
Ólafi góðar samverustundir, það var
ómetanlegt að fá að kynnast þeim Óla
og Sigríði að Grenigrund 14 og oft var
slegið á létta strengi við eldhúsborð-
ið, mikið spjallað um heima og geima
og ekki síst um andleg mál. Það var
líka gaman að heyra sögurnar úr
sveitinni og frá sjómennskuárum Óla.
Lífið var ekki alltaf dans á rósum en
þarna fór sterkur karl. Óli minn.
Ég sendi þér kæra kveðju,
nú komin er lífsins nótt.
Þig umvefji blessun og bænir,
ég bið að þú sofir rótt.
Þó svíði sorg mitt hjarta
þá sælt er að vita af því
þú laus ert úr veikinda viðjum,
þín veröld er björt á ný.
Ég þakka þau ár sem ég átti,
þá auðnu að hafa þig hér.
Og það er svo margs að minnast,
svo margt sem um hug minn fer.
Þó þú sért horfinn úr heimi,
ég hitti þig ekki um hríð.
Þín minning er ljós sem lifir
og lýsir um ókomna tíð.
(Þórunn Sigurðardóttir.)
Sigríður mín, innilegustu samúðar-
kveðjur til þín og fjölskyldu ykkar og
bið ég góðan guð að vera með ykkur
um alla framtíð.
Guðbjörg.
Mósa á folald í sumar, Neisti,
hann er hjá þér. Blesi étur ei
humar og verður kyrr hjá mér.
Ég passa þau vel fyrir þig, það
er víst best fyrir mig, Mósa og
Blesi hjá mér en Neisti hann er
hjá þér.
Elsku afi, minning þín lifir.
Kveðja,
Brynja.
HINSTA KVEÐJA
HRAFNHILDUR
TÓMASDÓTTIR
✝ HrafnhildurTómasdóttir
fæddist í Reykjavík
27. júní 1930. Hún
lést á Landspítalan-
um í Fossvogi 30.
desember síðastlið-
inn og var útför
hennar gerð frá Bú-
staðakirkju 13. jan-
úar.
Elsku amma Hadda,
nú ertu farin. Nú verð-
ur ekki hægt að fara í
Kríuhólana og fá mjólk
í járnmálið og kremkex
úr boxinu þínu sem ég hef fengið hjá
þér síðan ég man eftir mér. Og engin
amma að horfa á fót-
bolta með en það var
mjög gaman að vera
með þér og horfa á fót-
bolta, þú vissir svo
mikið um fótboltann.
Alltaf varstu svo góð
við mig elsku amma og
ég mun sakna þín mik-
ið. Við hittumst svo oft
síðustu dagana þína og
mun ég geyma þær
minningar vel og vand-
lega.
Elsku amma Hadda
ég þakka þér fyrir
samveruna og allar
góðu stundirnar hjá þér.
Ingi Hrafn.
Afmælis- og minningargreinum má skila í tölvupósti (netfangið er minning@mbl.is, svar er
sent sjálfkrafa um leið og grein hefur borist) eða á disklingi. Ef greinin er á disklingi þarf út-
prentun að fylgja. Nauðsynlegt er að tilgreina símanúmer höfundar og/eða sendanda (vinnu-
síma og heimasíma). Þar sem pláss er takmarkað getur þurft að fresta birtingu greina, enda
þótt þær berist innan hins tiltekna frests. Nánari upplýsingar eru á mbl.is. Um hvern látinn
einstakling birtist formáli og ein aðalgrein af hæfilegri lengd á útfarardegi, en aðrar greinar
skulu ekki vera lengri en 300 orð, u.þ.b. 1.500 slög (með bilum) eða um 50 línur í blaðinu (17
dálksentimetrar). Tilvitnanir í sálma eða ljóð takmarkast við eitt til þrjú erindi.