Morgunblaðið - 29.02.2004, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 29. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ég hlaut þar á margan hátt á við há-
skólagráðu. Aðrar ástæður komu þó
til – fyrir utan löngun mína til að
geta helgað mig ritstörfum þá áttaði
ég mig á að ég var að missa af strák-
unum mínum. Konan mín hafði verið
meira heima við þegar þeir voru litlir
og svo höfðu þeir vaxið og þroskast
meðan ég vann og vann í Þjóðleik-
húsinu. Þeir voru þó allir enn heima
þegar ég tók skrefið og hætti í leik-
húsinu og gerðist heimavinnandi.
Það brá svo við að ekki aðeins synir
mínir undu þá vel heima við heldur
vinir þeirra líka. Ekki það að þeir
væru að abbast mikið upp á mig, en
þeir vissu af návist minni og vildu
kannski þess vegna heldur vera hér
en í tómu húsi heima hjá sér. Þetta
var góður tími, en nú eru synirnir all-
ir fluttir að heiman, búnir að eignast
sínar konur og sá elsti, Kári, er gift-
ur og á dreng.
Kári hefur frá barnæsku séð og
skynjað fleira en aðrir og oft sótti
hann litla bróður sinn til að sofa inni
hjá sér þegar hann var smeykur á
nóttunni. En hann er hreint ekki
einn um að sjá hér fjölmenni sem
aðrir ekki sjá.
Erla Stefánsdóttir kom hingað
með Messíönu Tómasdóttur, vin-
konu minni. Erla er skyggn sem
kunnugt er, hefur m.a. kortlagt álfa-
byggðir í Hafnarfirði, hún ætlaði
varla að komast inn í húsið hérna
fyrir „þröng“, öllu því fólki sem hér
var fyrir og sá það þó enginn nema
hún. Þegar liðið var töluvert á heim-
sóknina sagði hún allt í einu: „Já, það
er svona mikið af trjám í garðinum,
ég sá þau ekki fyrir ungum manni
sem sat fyrir glugganum. Og svo
lýsti hún bróður Hildar.“
Þess ber að geta að við Hildur höf-
um aldrei upplifað neitt þessu líkt
fyrr en í þessu húsi. En Kári sonur
okkar hefur verið skyggn frá barn-
æsku. Það endaði með því að hann
varð hræddur hér og kvartaði og
áleit ráðlegt að tala við Símon Jón
Jóhannsson, kennara sinn, sem er
formaður Sálarrannsóknarfélagsins
í Hafnarfirði. Daginn eftir var Kári
við vinnu sína og stóð úti í dyrum, þá
kom Símon Jón til hans og sagði:
„Vildir þú tala við mig?“ Ekki kann
ég skýringu á hvernig Símon fann
þetta út.
Símon Jón kom honum í samband
við Maríu Sigurðardóttur, sem ég
nefndi hér fyrr til sögu. Hún kenndi
honum að beita ákveðnum aðferðum
til þess að hafa stjórn á þessu.
Umrædd reynsla hefur hins vegar
orðið til þess að Hildur, kona mín, er
gengin í Sálarrannsóknarfélag
Hafnarfjarðar og ég sæki þar stund-
um fundi.“
Eitthvað einkennilegt á
einum stað í Þjóðleikhúsinu
Að lokum spyr ég Árna hvort hið
óvenjulega ástand í húsinu hafi orðið
honum að söguefni.
„Ekki beint, en ég hef notað
drauma sem útgangspunkt t.d. í leik-
rit. En að vísu skrifaði ég þátt í Ár-
bók Akurnesinga sem tengist þessu
örlítið.
Ég var ekki myrkfælinn sem barn.
Oft bað amma mig að „skreppa ofan“
(niður í kjallara) til að sækja í búrið
sultukrukku eða kartöflur. Aldrei
varð ég þó hræddur í þeim ferðum
þótt dimmt væri niðri.
Ég varð þó einu sinni löngu síðar
mjög skelkaður vegna yfirnáttúr-
legra og óvinsamlegra áhrifa. Ég
hafði vinnuaðstöðu norðanmegin í
Þjóðleikhúsinu. Til að komast þang-
að þurfti að fara um pall framan við
inngang að norðanverðu sem mikið
var notaður meðan skrifstofan var í
húsinu. Eitt sinn var ég að vinna
síðla kvölds, einn í húsinu. Þegar ég
kom niður á stigapallinn þyrmdi yfir
mig ákaflega skrítin tilfinning. Ég
var lengi niður stigann og þorði ekki
að líta til baka. Seinna fannst mér ég
ekki komast þarna niður og fór held-
ur yfir dimmt sviðið og gegnum allt
húsið. Ég hafði orð á þessu og í ljós
kom að margir höfðu sömu sögu að
segja. Einn leikarinn sagði: „Er
þetta ekki þar sem hálfi maðurinn
er?“ Einn starfsmaður elti mann-
veru um allt hús sem hvarf svo. Ég
tel að þessi slæðingur eigi rætur að
rekja til þess hlutverks hússins að
vera fangelsi og jafnvel aftökustaður
hersins á stríðsárunum. Þess ber þó
að geta að sum gömul leikhús hafa
orð á sér fyrir að vera full af draug-
um. Um þetta eru til margar sögur,
einkum erlendar.
Því er ekki að neita að reynslan af
„umganginum“ hér á heimilinu hefur
breytt dálítið lífi og áhugamálum
fjölskyldunnar. Einnig hefur þetta
orðið til þess að ég hef velt meira fyr-
ir mér hugmyndum manna um fram-
haldslíf. Sem og hefur þetta einnig
orðið til þess að við höfum frétt
meira af dulrænum málefnum en ella
hefði verið. Hingað kom t.d. formað-
ur sænska Leikskáldafélagsins, Rolf
Börjelund, sem er m.a. ábyrgur fyrir
sjónvarpsgerðum af sögum Henning
Mankell. Hann hafði mikinn áhuga á
„umganginum“ sem við köllum svo.
Hann fékk að sitja inni í „fiskaher-
berginu“ dágóða stund og var afar
þakklátur. Margir útlendingar hafa
gist í þessu herbergi og þeir hafa
flestir haft orð á að þeir hafi hvílst
þar óvenjulega vel.
Ég læt mig ekki dreyma um að við
komumst nokkurn tíma að því hvað
hér er á ferð en ég legg eyrun við ef
menn eru að tjá sig um þessa hluti.“
gudrung@mbl.is
Morgunblaðið/Eggert
Stekkjarkinn 19 í Hafnarfirði. Eiríkur Smith listmálari byggði þetta hús ásamt
konu sinni Bryndísi Sigurðardóttur, þau seldu Hildi, systurdóttur Bryndísar, og
Árna Ibsen húsið 1990, er þau fluttu í stærra hús.
Þ
egar ég var barn var oft
mikið af fólki í kringum
mig. En ekki var neitt
meira um slíkt en endra-
nær þegar ég var í heimsókn í hús-
inu þar sem foreldrar mínir búa nú,“
segir Kári Árnason.
„Ég var þar í gæslu þegar ég var
sex ára og kom síðar oft þangað í
heimsókn, einkum á árunum áður en
ég fermdist. Frændi minn sem þá bjó
þarna hjá foreldrum sínum átti
trommusett og ég fékk að æfa mig
á það. Seinna notaði ég bílskúrinn
sem æfingastað þegar ég eignaðist
sjálfur trommusett og var fluttur í
húsið og æfi mig þar enn stundum.
Í heimsóknunum á æskuárunum
kom ég mér gjarnan fyrir í horninu á
vinnustofunni hans Eiríks Smith, þar
sem mér þótti mjög gott að leggja
mig. Mikil kyrrð ríkti þá í húsinu, –
Eríkur var að mála og oft var ég
sofnaður þegar hann leit upp frá
verki sínu.
Þegar foreldrar mínir keyptu húsið
og hólfuðu sundur vinnustofuna
hans Eiríks lagði ég á það mikla
áherslu að fá herbergi í horninu þar
sem ég hafði svo oft hvílst vel sem
barn.
Í fyrstu fann ég ekki annað en allt
væri nokkurn veginn með felldu, að
vísu heyrði ég umgang og ýmis hljóð
af og til, en ekkert sem ég hræddist.
Sá í glerinu andlit
ókunnugs manns
En eina nóttina vaknaði ég við að
eitthvað lagðist þungt ofan á mig,
svo ég gat varla andað. Ég varð
hræddur og leið mjög illa. Ég hafði
að vísu áður orðið fyrir líkri reynslu í
öðru húsi, en þetta var miklu öfl-
ugra. Ég var um tvítugt þegar þarna
var komið sögu.
Ég fann að ég átti mjög erfitt með
að reisa mig upp úr rúminu. Mér
varð litið í glerramma sem var fyrir
ofan rúmið mitt. Venjulega sá ég
speglast í glerinu andlit mitt en nú
sá ég allt annað andlit – andlit
ókunnugs manns. Ég gerði mér jafn-
framt grein fyrir að allt var á fleygi-
ferð í herberginu, húsgögn hreyfðust
til og gluggatjöldin sveifluðust, þótt
glugginn væri harðlokaður og dyrnar
líka. Það var engu líkara en mér væri
haldið niðri og jafnframt var eins og
mér væri gefið rafstuð, – líkt og ég
hefði gripið um kló á rafmagnstæki
sem leiddi út. Það tók mig langan
tíma að komast úr rúminu og skríða
út úr herberginu, svo fast var sótt
að mér. En um leið og ég komst út
úr herberginu linnti ásókninni.
Ég svaf ekki mikið þessa nótt. Ég
vakti pabba og við ræddum saman.
Ég sagði honum að ég væri hvekkt-
ur á ásóknum. Ég vildi ekki láta
koma mér þannig að óvörum. Ég
vildi láta loka fyrir þetta.
Ég hafði svo sem lengi fundið fyrir
ýmsu undarlegu, þegar ég var strák-
ur sat t.d. oft einhver á rúm-
stokknum hjá mér og mér líkaði ekki
að finna fyrir slíkri návist. Ég hafði
smám saman áttað mig á að þarna
væri á ferðinni eitthvað óskilgreint
og nú fannst mér komið nóg. Þarna
um nóttina ákvað ég að tala við
Símon Jón Jóhannsson kennara
minn, sem ég vissi að væri formaður
sálarrannsóknarfélags.
Daginn eftir þegar ég opnaði búð-
ina sem ég vann í kom Símon gang-
andi á móti mér, það var undarleg
tilviljun. Hann kom mér strax í sam-
band við Maríu Sigurðardóttur miðil
og þá fóru hlutirnir að skýrast. Hún
svaraði spurningum sem ég ekki
orðaði en hafði lengi verið að velta
fyrir mér. Hún vildi meina að mjög
auðveld leið væri að mér og jafn-
framt að í herberginu mínu væri
„hurð“ inn í húsið okkar. Svo virðist
vera sem ýmsir að handan hafi not-
fært sér þetta. Ég sagði Maríu að ég
vildi vera laus við ásókn og hún
lagði mér ráð svo það gæti orðið. Ég
get ekki lýst beinlínis hvernig ég fer
að.
Eftir þetta hélt ég að vísu eftir
sem áður áfram að heyra umgang í
húsinu heima og vaknaði oft við
slíkt, en ég var ekki hræddur og leið
bara notalega.
Það var eins og stólar væru
hreyfðir til, skrjáfaði í blöðum og
ræskingar heyrðust, líkt og einhver
væri að vinna í vinnuherberginu,
þótt engum væri til að dreifa og fað-
ir minn væri jafnvel erlendis. Ég fór
iðulega til að athuga hvað væri á
seyði en um leið og ég kom inn í
herbergið þá datt allt í dúnalogn, –
ljósið var slökkt og ekkert að sjá.
Stundum fannst megn reykjarlykt í
húsinu.
Ýmsir velta fyrir sér hvað þarna
geti verið á ferð. Ég tel að í svona
tilvikum sé um að ræða einhvern
sem fylgir manni eða þá að einhver
„kíki í heimsókn“, frekar en að það
sé eitthvað viðloðandi í húsum,
þetta er í kringum alla, hvort sem
fólk kýs að trúa því eða ekki. Stund-
um er þetta þægilegt og stundum
ekki.
Það fylgir eitt og annað fólki.
Mamma veit t.d. allaf þegar ég er að
koma. Það heyrist þramm og dyr
opnaðar. Svo verður þögn en svona
tíu mínútum síðar kem ég þramm-
andi og opna dyrnar. Það er ástæðu-
laust að óttast svona nokkuð.
Framliðnir leita í ljósið
sem fylgir hinum lifandi
Ég hef tilfinningu fyrir því að lif-
andi fólk sendi frá sér ljós sem hinir
framliðnu leita í, einkum þeir sem
eru nýfarnir og eru enn nálægir
þeim sem þeir hafa haft mikið sam-
band við. Stundum finn ég að illt
fylgir fólki, þá er eins og eitthvað
hvíli á öxlum þess og slíkt truflar
mig. Ekki síst finn ég þetta á sam-
komum þar sem verið er að drekka,
og það þarf ekki mikinn drykkjuskap
til. Það er nokkuð ljóst að það sækir
ýmislegt að drukknu fólki og sumt
ekki gott. Þetta er ekki óeðlilegt,
þegar fólk hefur ekki lengur stjórn á
hinu líkamlega hefur það ekki stjórn
á hinu andlega heldur.
Ég reyni annars að hugsa sem
minnst um ásókn og því um líkt. Ég
er að sinna allt öðru, – fjölskyldunni,
starfi mínu, djasstónlist og öðrum
áhugamálum.
Ég hef áttað mig á að ef maður
fer að hugsa of mikið um málefni af
þessu tagi þá er það eins og að
opna dyr. Annaðhvort stígur fólk inn
um þær dyr eða lætur það vera. Ég
hef „kíkt á skráargatið“ – og líkaði
það ekki.
Eitthvað þungt lagðist ofan á mig!
Morgunblaðið/Eggert
Kári, elsti sonur Árna Ibsen og Hildar, hefur verið skyggn frá barnsaldri, hann situr hér í gamla herberginu sínu, þar sem
mest hefur borið á hinum svokallaða „umgangi“. Miðill vill meina að „dyr“ fyrir framliðna séu á herberginu.
Eiríkur Smith listmálari í vinnustofu sinni, 42 fermetra viðbyggingu sem hann
reisti við hús sitt í Stekkjarkinn 19, fjórum árum eftir að hann flutti í húsið nýtt
um 1955. Hann teiknaði húsið sjálfur. Í bókinni Steinar og sterkir litir frá 1965
spyr Gísli Sigurðsson Eirík um húsið: „Það er mitt verk og þótti á sínum tíma
svo ljótt, að það var bæði almennt og vinsælt hneyksli hér í Firðinum. Ég hlóð
það úr steini, múraði það og málaði, eða öllu heldur gerðum við það saman,
hjónin. Þetta hús er sameiginlegt átak,“ svarar Eiríkur. Í einu horni þessarar
vinnustofu hvíldist Kári Árnason vel í æsku, síðar fékk hann herbergi í þessu
horni en varð þar fyrir erfiðri ásókn um tvítugt.