Morgunblaðið - 29.02.2004, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 29. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
au Kristinn, Guð-
björg Linda og
Hólmfríður, sem öll
starfa á rannsókna-
og heilbrigðisdeild
Vinnueftirlitsins og
gerðu þessa rann-
sókn, telja að þetta
hafi verið fyrsta tilraunin hérlendis
til að gera heildarúttekt á heilsufari,
líðan og vinnuumhverfi starfsfólks í
öldrunarþjónustu. Rannsóknin gefi
því mikilvægar upplýsingar um mat
starfsfólksins á þessum þáttum og
bendir Kristinn sérstaklega á að ríf-
lega 1% af vinnuafli þjóðarinnar sé
bundið í öldrunarþjónustu og 2–3%
allra kvenna á vinnumarkaði. Þetta
sé því töluvert stór hópur af heild-
inni sem þarna hafi verið rannsak-
aður.
Kristinn segir að þegar ákveðið er
að fara út í rannsókn sem þessa séu
hópar valdir sem takmarkaðar upp-
lýsingar eru um annars staðar.
Starfsmenn í öldrunarþjónustu hafi
þannig verið lítt skoðaðir í vinnu-
verndarrannsóknum. Viðfangsefnið
hafi verið áhugavert þar sem álagið
sé mikið í starfinu. „Það má segja að
þetta sé slítandi og þögult starf, sem
ekki er mikið fjallað um. Það er
kannski ekki gefandi með sama
hætti og til dæmis að vinna í leik-
skóla og geta fylgst með börnunum
vaxa og dafna. Umhverfið er allt
annað á öldrunarstofnunum,“ segir
Kristinn.
Margvísleg rannsóknarverkefni bíða
Guðbjörg Linda bendir einnig á
að meðalaldur þjóðarinnar sé að
hækka. Á næstu árum muni því hlut-
fallslega fleiri starfa við öldrunar-
þjónustu en í dag. Þá liggi það fyrir
að margir erlendir starfsmenn vinni
á elliheimilum og því hafi einnig ver-
ið lagðir fram spurningalistar á
ensku til að ná til sem flestra. Ekki
hafi verið ráðlegt að hafa lista á fleiri
tungumálum því þá hafi verið nokk-
ur hætta á að könnunin væri per-
sónugreinanleg.
Hólmfríður segir ennfremur að
rannsóknir á vinnutengdri líðan og
heilsu hafi lengst af verið fátíðari
meðal kvenna en karla. Áður hafi
konur heldur ekki verið svo mikið
úti á vinnumarkaðnum og einnig
taldar vinna „hættulaus störf“.
Breytingarnar séu hraðar á vinnu-
markaðnum og fleiri þættir séu
rannsakaðir nú en áður fyrr. Þannig
megi vænta þess á næstu árum að
kulnun í starfi og fjarvistir frá vinnu
verði meira rannsökuð. Slík ein-
kenni séu t.d. vel kunn í heilbrigð-
isþjónustunni. Nú sé einnig farið að
huga að einelti á vinnustöðum, sem
Guðbjörg Linda og fleiri hafi haft af-
skipti af. Bendir Hólmfríður einnig á
að nú sé verið að rannsaka fleiri
hópa þar sem konur eru í miklum
meirihluta. Hún sé t.d. í samstarfi
við Rannsóknastofnun í hjúkrunar-
fræði að rannsaka heilsu og líðan
hjúkrunarfræðinga, kennara og
flugfreyja og bera þessa hópa sam-
an. Þar nýtist rannsóknin í öldrunar-
þjónustunni sem bakgrunnur.
Guðbjörg Linda bendir jafnframt
á að rannsóknir á vinnuverndarsviði
séu skammt á veg komnar hér á
landi miðað við nágrannalöndin, sem
hafi stórar stofnanir til að vinna
slíkt. Hér sé fámenn deild hjá
Vinnueftirlitinu að störfum og fjöl-
mörg áhugaverð viðfangsefni bíði
skoðunar, en á rannsókna- og heil-
brigðisdeild eru fjórir fastir starfs-
menn auk eins sem er á sérstökum
rannsóknastyrk.
Þau eru hins vegar öll sammála
um það að vinnuveitendur hafi sýnt
vinnuverndinni aukinn áhuga á síð-
ustu árum. Vakning sé að eiga sér
stað og loks farið að huga að öllum
þáttum í vinnuumhverfi starfs-
manna. Hið sama eigi við um stjórn-
völd þar sem lögum um vinnuvernd
hafi nýlega verið breytt. Breyting-
arnar fólu m.a. í sér að nú er gerð
krafa til Vinnueftirlitsins um að
stunda rannsóknir í vinnuvernd og
nú eru atvinnurekendur skyldaðir til
að framkvæma svonefnt áhættumat
á vinnustað.
Konur 96% starfsfólks
En víkjum þá að rannsókn Vinnu-
eftirlitsins meðal starfsfólks í öldr-
unarþjónustu. Rannsóknin fór fram
með þeim hætti að spurningalisti var
lagður fyrir 1.886 starfsmenn sem
voru í vinnu sólarhringinn frá
morgni 1. nóvember til morguns 2.
nóvember árið 2000 á 62 öldrunar-
stofnunum eða öldrunardeildum
sjúkrahúsa um allt land. Voru list-
arnir bæði á íslensku og ensku til að
ná til sem flestra starfsmanna. Í alls
84 efnisatriðum var m.a. spurt um
lýðfræðileg atriði, líkamlegt álag og
líkamsbeitingu, félagslega og and-
lega álagsþætti, almenn atriði í
vinnuumhverfinu, lífsstíl og heilsu-
far. Starfsmenn Vinnueftirlitsins
sóttu spurningalistana að lokinni
svörun, með aðstoð ábyrgðarmanns
á hverjum vinnustað, og alls fengust
1.515 svör eða frá um 80% úrtaksins.
Karlar voru 4% þeirra sem svöruðu
en 96% konur á aldrinum 14 til 79
ára. Flestir starfsmenn voru ófag-
lærðir í umönnun, eða 44%, 20%
sjúkraliðar, 16% hjúkrunarfræðing-
ar, 8% ræstitæknar og 11% aðrir
starfsmenn, t.d. úr mötuneyti eða
sjúkraþjálfarar.
Annar hluti þessarar rannsóknar
fór svo fram í lok mars árið 2001
þegar eftirlitsmenn í öllum umdæm-
um Vinnueftirlitsins heimsóttu öldr-
unarstofnanir með fleiri en 10
starfsmenn og enduðu þeir með því
að heimsækja 61 deild á 52 stofn-
unum. Markmið heimsóknanna var
að skoða vinnuumhverfi starfs-
manna, með tilliti til vinnuaðstæðna
og líkamlegs álags.
Úrvinda í lok vinnudags
Meðal þess sem rannsóknin leiddi
í ljós var að 74% svarenda sögðu
starfið líkamlega erfitt. Niðurstöð-
urnar sýndu sterk tengsl á milli til-
tekinna vinnuskipulagsþátta og þess
að vera andlega úrvinda í lok vinnu-
dags, þess að finnast starfið andlega
erfitt og lítillar starfsánægju. Þeir
vinnuskipulagsþættir sem hér um
ræðir voru t.d. tímaálag, óánægja
með valdaskipulagið á vinnustaðn-
um, óánægja með samskipti við yf-
irmenn, lélegt upplýsingaflæði og
erfiðleikar við að samræma kröfur
og væntingar vistmanna, starfs-
manna og/eða yfirmanna.
Meira en helmingur starfsmanna
sagðist oft eða stundum vera líkam-
lega og andlega úrvinda eftir vinnu-
vaktina. Sjúkraliðar eða ófaglærðir í
umönnun eru þeir hópar sem töldu
starfið einna erfiðast og voru helst
úrvinda eftir vinnu. Meirihluti
starfsfólksins í öldrunarþjónustu
taldi starf sitt líkamlega fjölbreytt
en ræstitæknar voru þeir einu þar
sem meirihlutinn sagði starfið lík-
amlega einhæft. Þeir starfsmenn
sem voru oftast andlega úrvinda í
lok vinnudags og fannst starfið and-
lega erfitt voru líklegri en aðrir til að
hafa þurft að leita læknis vegna
vöðvabólgu, bakverkja, þunglyndis
og svefnerfiðleika.
Í rannsókninni segir m.a. að
umönnunarstörf á öldrunarstofnun-
um séu almennt talin líkamlega erf-
ið. Oft sé verið að lyfta einstakling-
um, snúa og hlúa að þeim í rúmi,
baða þá, aðstoða við flutning á milli
stóls og rúms eða baðkars. Algengt
virðist vera að unnið sé í óæskileg-
um líkamsstellingum vegna
þrengsla eða skorts á hjálpartækj-
um.
Um 12% starfsfólks höfðu orðið
Undir miklu líkamlegu
og andlegu álagi
Greinar byggðar á rannsókn Vinnueftirlits ríkisins
meðal starfsfólks í öldrunarþjónustu hafa verið að
birtast í erlendum fagtímaritum. Greinarnar eru
eftir þau Kristin Tómasson yfirlækni, Hólmfríði K.
Gunnarsdóttur sérfræðing og Guðbjörgu Lindu
Rafnsdóttur félagsfræðing. Björn Jóhann Björns-
son hitti þau að máli og kynnti sér rannsóknirnar.
Morgunblaðið/Ásdís
Rannsókn Vinnueftirlitsins leiddi meðal annars í ljós að 74% starfsfólks á öldrunarstofnunum sögðu starfið líkamlega
erfitt. Oft er verið að lyfta einstaklingum, snúa og hlúa að þeim í rúmi, baða þá og aðstoða á annan hátt. Myndin er tekin
á Dvalar- og hjúkrunarheimilinu Grund.
Þeir starfsmenn sem
voru oftast andlega
úrvinda í lok vinnu-
dags og fannst starf-
ið andlega erfitt voru
líklegri en aðrir til að
hafa þurft að leita
læknis vegna vöðva-
bólgu, bakverkja,
þunglyndis og svefn-
erfiðleika.
Í FEBRÚARHEFTI Scandinavian
Journal of Public Health er rann-
sóknin um öldrunarþjónustuna
kynnt og birt grein um áfengis-
misnotkun meðal starfsfólks í öldr-
unarstofnunum. Auk Kristins, Hólm-
fríðar og Guðbjargar Lindu vann
Berglind Helgadóttir einnig að þeirri
grein.
Eins og kemur fram hér á síðunni
sögðust tæp 5% starfsmanna í öldr-
unarþjónustu, sem svöruðu spurn-
ingalistum Vinnueftirlitsins, misnota
áfengi, annaðhvort að eigin dómi
eða annarra. Frá sjónarmiði starfs-
manna heilsuverndar telja þau sem
gerðu rannsóknina mikilvægt að
horfa til þess að þrátt fyrir að mis-
notkunin hafi ekki verið mikil voru
þessir starfsmenn frekar en aðrir
með astma, vöðvabólgu, síþreytu,
verki og vægar geðraskanir. Þessir
einstaklingar höfðu einnig frekar lent
í vinnuslysum en aðrir starfsmenn.
Þá var það mat þessara starfs-
manna, sem eru um 80 talsins mið-
að við ríflega 1.500 svarendur, að
þeir byggju frekar við erfitt sálfélags-
legt vinnuumhverfi. Þeir ættu al-
mennt erfitt uppdráttar á vinnustað
sínum. Þrátt fyrir þetta var ekki
munur á veikindafjarvistum milli
þeirra og annarra starfsmanna. Er
það talið skýrast af því hvernig tekið
er á áfengistengdum fjarvistum á
öldrunarstofnunum.
Kristinn Tómasson bendir einnig á
að almennt hafi verið talið að áfeng-
ismisnotkun meðal kvenna sé óveru-
leg og þá alls ótengd vinnu viðkom-
andi. Var þessi rannsókn t.d. kynnt á
ráðstefnu í Bandaríkjunum á vegum
John Hopkins-spítalans í Baltimore.
Kristinn segir það sérlega áhugavert
hversu lítil áfengisneysla getur haft
mikil áhrif í vinnunni. Einnig sé tíðni
vinnuslysa athyglisverð meðal þessa
hóps þó að engin dæmi hafi verið
um að starfsfólkið hafi verið ölvað í
vinnunni.
Tíðari neysla hjá yfirmönnum
Á meðfylgjandi súluriti sést að
áfengisneysla starfsfólks í öldr-
unarþjónustu er tíðari hjá deild-
arstjórum og öðrum yfirmönnum en
er mestu hófi hjá ófaglærðum. Þann-
ig sögðust 63% ófaglærðra neyta
áfengis einu sinni til tíu sinnum á ári,
55% faglærðra og 42% yfirmanna.
Hins vegar sögðust 18% yfirmanna
neyta áfengis vikulega eða oftar á
meðan hlutfallið hjá faglærðum var
8% og 4% hjá ófaglærðum.

 

    
  







  
   


 



 



 
  
 







Áfengismisnotkun
leiddi til fleiri kvilla