Morgunblaðið - 06.04.2004, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 6. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
É
G hváði, þegar afgeiðslumað-
urinn í Japís sagði: Alkan – þú
verður að hlusta á hann – þessi
píanisti er líka algjörlega geggj-
aður! Alkan hvað? Og hver er
þessi píanisti? Jú, Alkan reyndist
vera franskt tónskáld, sem ég
hafði aldrei heyrt minnst á, og pí-
anóleikarinn var „Marc-André
Hamelin, sem var sagður vera súper-virtúós“, og það var
einhvern veginn nóg til þess að ég varð skeptísk – full
efasemda. Nóg er til af tækniundrum sem hafa enga al-
vöru músík í sér. Nenni ekki að hlusta á enn einn þannig
píanista. Ég lét þó til leiðast fyrir forvitni sakir, þó ekki
væri nema til að heyra óþekkta píanótónlist; hafði svo-
sem engar sérstakar væntingar til píanóleikarans. En
undur og stórmerki – þvílík upplifun!
Þeir eru ekki margir konsertpíanistarnir sem hafa
fengið jafnhástemmda dóma fyrir leik sinn og Marc-
André Hamelin, sem verður gestur Listahátíðar í vor.
Hamelin er óspart lofaður fyrir gríðargóða leiktækni, en
þó ekki síður fyrir músíkalskt innsæi og tilfinningaþung-
inn leik. Þá hefur verkefnaval hans þótt einstakt; hann
sinnir ekki einungis því allra hefðbundnasta á því sviði,
eins og allt of margir flinkir músíkantar láta sér duga –
heldur hefur hann ómældan áhuga á að leita að fjár-
sjóðum í tónlist minna þekktra tónskálda. Hamelin er á
samningi við plötuútgáfuna Hyperion og á vegum henn-
ar hefur komið út á þriðja tug geisladiska með leik hans
á tónlist minna þekktra tónskálda. Þau eru ófá verðlaun-
in sem honum hafa hlotnast og tilnefningar til slíka við-
urkenninga eru enn fleiri. Hér ætlar hann einmitt að
leika sumt af þeirri músík sem hann hefur fengið mest
lof fyrir á geisladiskum sínum, verk franska 19. aldar
tónskáldsins Charles-Valentins Alkan, en að auki leikur
hann verk eftir Liszt og Albeniz.
Marc-André Hamelin fæddist í Montréal í Kanada.
Hann nam píanóleik í Vincent d’Indy tónlistarskólanum
og í Temple University í Fíladelfíu. Aðalkennarar hans
voru Yvonne Hubert, Harvey Wedeen og Russell
Sherman. Hann vann hin eftirsóttu Carnegie Hall-
verðlaun fyrir leik sinn í samnefndri píanókeppni árið
1985, og eftir það hefur stjarna hans skinið bjartar með
hverju ári. Í dag er hann einn eftirsóttasti konsertpían-
isti heims.
Vitnað um möguleika mannsandans
Í upphafi samtals okkar segir Hamelin, að hann spili
hvergi annars staðar það prógramm sem hann leikur
fyrir Íslendinga. Það hafi verið ósk Listahátíðar sem hafi
ráðið för, en að hann hafi glaður samþykkt þá ósk. „Þessi
tónskáld fara vel hvert með öðru, og ég hlakka mjög til
að spila verk þeirr fyrir Íslendinga. Ég hlakka reyndar
mjög til að koma til Íslands, ég hef ekki komið þangað
áður,“ segir Hamelin.
Þau hástemmdu orð sem notuð hafa verið um leik
þessa tiltölulega unga meistara eru stórbrotin: „Töfrar
hans storka náttúrulögmálunum,“ var skrifað í Financial
Times, og í National Post í Toronto var skrifað eftir tón-
leika hans þar í borg: „Óviðjafnanleg leiktækni hans
vitnaði ekki aðeins um færni hans sjálfs, heldur um
möguleika mannsandans.“ Hamelin hlustar þögull með-
an ég rifja upp þessi ummæli í samtali okkar, en þegar
ég nefni enn stærri orð sem hafa verið viðhöfð, eins og
„súper-virtúósó“, tekur hann af mér orðið:
„Æ, þetta var nú bara sagt einu sinni, og það er langt
síðan,“ segir hann. „Þetta var sagt um einn af mínum
fyrstu geisladiskum fyrir Musica Viva-útgáfuna, þar
sem ég spilaði verk eftir Leopold Godowsky. Satt að
segja er þetta nú ekki ímyndin sem ég vil halda á lofti af
sjálfum mér, að vera einhver súper-virtúós. Að minnsta
kosti ekki lengur. Það er mér ekki svo mikilvægt að vera
tæknilega fullkominn. Það er annað sem skiptir mig
miklu meira í tónlistinni. Það sem ég set of-
ar, er að deila góðri tónlist með þeim sem
vilja hlusta á mig. Það krefst músíkalskrar
dýptar í túlkun, hvort sem ég er að spila
þekkt verk þekktra tónskálda, eða verk
eftir lítið sem ekkert þekkt tónskáld, sem
mér finnst verðug þess að komast til áheyr-
enda. Því miður er það alltaf einhver hluti
tónlistarunnenda sem þráir hreina snilli,
tæknilega fullkomnun. Ef það er eingöngu
þetta sem fólk sækist eftir, þá er það í lagi, það gerir tón-
listinni þó það gagn að mæta á tónleika. En þótt þessi
hópur komi á tónleika með væntingar um flugeldasýn-
ingar, vil ég svo gjarnan geta snúið þeim á mitt band
með því að upplifa með mér þá músíkölsku nautn sem ég
finn í því sem ég spila.“
Ég segi sem svo að varla gæti hann hafa fengið alla þá
viðurkenningu sem honum hefur hlotnast, hefði leikur
hans verið tækniundrið eitt saman, það hljóti að hafa
verið mikil músík í tækninni. Og hann hlær:
„Já, ég ætla bara rétt að vona það. Ég reyni eins og ég
get að vera trúr anda tónlistarinnar sjálfrar. Það er mik-
ilvægt. Það er ekkert varið í nóturnar einar og sér, þær
eru bara beinagrind. Ég tek bara dæmi af þeim verkum
sem ég leik, og eru lítið sem ekkert þekkt. Ég gæ
flutt þau nema vegna þess að ég hef trú á því að
eitthvað mjög músíkalskt til að bera, sem er þes
að ég beri þau á borð fyrir áheyrendur mína.“
Geisladiskar eitt, tónleikar annað
Ég spyr Hamelin um einlægan áhuga hans á
draga fram í dagsljósið góð tónverk eftir tónská
einhverra hluta vegna hafa fallið í skuggann af s
tímamönnum sínum. Hann segir mér að faðir ha
átt stóran þátt í því að kveikja þann áhuga, þótt
stakan og óbeinan hátt væri. „Pabbi var mjög fl
anóleikari, þótt hann hefði aldrei atvinnu af því
aði við annað alla tíð. Ég var mjög ungur, þegar
þekkti öll þekktustu verk píanóbókmenntanna g
leik hans. Hann átti mikið nótnasafn, og ég hafð
bara gaman af því að hlusta á hann spila, mér fa
gaman að skoða nóturnar og prófa sjálfur. Þega
komst á unglingsárin og fór að e
vasapening var ég eins og grár k
nótna- og plötubúðum, því mig la
að heyra eitthvað nýtt. Það sem
mig mest var ný músík og mig la
leita á önnur mið en hann. Það v
mörgum, mörgum árum seinna,
fór líka að grúska í verkum tóns
sem voru uppi á seinni hluta nítj
aldar og í byrjun þeirrar tuttugu
kann vel við mig í tónlist þess tíma, þótt ég kunn
að meta tónlist barokktímans og þess klassíska
list samtímans. En það er eitt sem mér finnst þó
mikilvægt að fólk viti, ekki síst á stað eins og í R
vík, þar sem ég hef aldrei spilað áður. Geisladisk
eru eitt, og þar er ég langoftast að spila þá tónlis
minna þekkt. Það geri ég vegna þess að ég er sa
bundinn við Hyperion-útgáfuna, og þeim hefur
mjög vel að koma þeirri tónlist á framfæri. En þ
ég spila á tónleikum er allt annað. Þar spila ég a
um meirihluta verk sem eru vel þekkt. Í fyrra lé
dæmis Fantasiestücke Schumanns á nánast hve
einustu tónleikum sem ég hélt. Á tíunda áratugn
ég líka að hafa spilað B-dúr sónötu Scuberts mö
Mér er trey
ekkert nema
15. og 16. maí leikur Marc-
Listahátíð. Hamelin er ein
Bergþóra Jónsdóttir hring
snilligáfu, óþekkt tónskáld
listina og áheyrandann.
Marc-André Hamelin: „Ég verð að valda þér
mikið á klassíska tónlist sjálfur.“
Það var sagt um
mig nýlega, að ég
væri áhugasamari
um tónskáldin og
verk þeirra en
píanóið í sjálfu sér.
SÓTT AÐ ÓBYGGÐUNUM
Nú er sótt að óbyggðum Íslandsúr mörgum áttum. Miklar deil-ur hafa staðið í mörg undanfar-
in ár um virkjanaframkvæmdir á há-
lendinu, bæði norðan Vatnajökuls og
einnig í Þjórsárverum. Ákveðin niður-
staða er komin í þær deilur sem þýðir
verulega röskun á svæði norðan Vatna-
jökuls.
Nú vilja átta þingmenn undir forystu
Halldórs Blöndals, forseta Alþingis,
halda áfram að þrengja að óbyggðunum
með vegalagningu milli Eyjafjarðar og
höfuðborgarsvæðisins um Arnarvatns-
heiði og Stórasand. Þeir líta á þetta sem
fyrsta áfanga en að næsta skref verði að
leggja uppbyggðan veg um Kaldadal.
Það er orðið óhjákvæmilegt að Ís-
lendingar geri upp við sig, hvort þeir
telji eftirsóknarvert að halda óbyggð-
um landsins ósnortnum að einhverju
marki. Það er hægt að færa endalaus
rök fyrir því að hagkvæmt sé frá
þröngu fjárhagslegu sjónarmiði að
leggja vegi út um allt hálendið og virkja
hvar sem kostur er. En hverju fórnum
við? Við fórnum einstakri náttúru sem
að mati sumra sérfræðinga er sterkari
þáttur í þjóðarvitund okkar nú orðið en
bæði tungan og menningararfleifðin.
Er það raunverulegur vilji þjóðarinnar
að byggja upp vegakerfi um allt hálend-
ið þar sem rísa benzínstöðvar og sjopp-
ur til þess að þjóna vegfarendum? Er
það hin mikla hugsjón Íslendinga í upp-
hafi 21. aldarinnar? Því er erfitt að
trúa, ekki sízt á tímum þegar tilfinn-
ingin fyrir umhverfi okkar og náttúru
virðist vera margfalt sterkari og dýpri
en fyrir hálfri öld.
Það er ljóst að við höfum gengið svo
nærri óbyggðunum að lengra verður
ekki gengið og tími til kominn að snúast
til varnar af meira krafti en gert hefur
verið til þessa.
En það er líka önnur hlið á þessu máli
sem hefur ekkert með óbyggðirnar að
gera en hlýtur að verða þingmönnum
nokkurt umhugsunarefni þegar þeir
skoða kortið sem birtist með grein hins
mæta alþingisforseta hér í Morgun-
blaðinu í gær. Norðurvegur, sem þing-
mennirnir átta vilja leggja, mundi
stækka stórlega þann hluta landsins
sem nú er utan alfaraleiða. Með nokkr-
um rétti má segja að Vestfjarðakjálk-
inn sé ekki í alfaraleið og að það sé eitt
helzta vandamál byggðanna á Vest-
fjörðum. Einangrunin er þeim erfið.
Norðurvegur um Arnarvatnsheiði og
Stórasand mundi skilja fjölmenn
byggðarlög eftir í vaxandi einangrun og
er þá sérstaklega átt við Norðvestur-
land. Byggðarlögin þar njóta nú góðs af
því með margvíslegum hætti að umferð
norður og austur fer um þau. Þeirri um-
ferð fylgja viðskipti og samskipti.
Norðurvegur mundi leiða til þess að
ávinningur þessara byggðarlaga af um-
ferðinni hyrfi eins og dögg fyrir sólu.
Umræður af þessu tagi um áhrif
vegalagningar hafa farið fram áður. Á
Viðreisnarárunum var tekin ákvörðun
um að leggja svonefndan Þrengslaveg.
Rök fyrir því voru m.a. þau að Hellis-
heiðin var gjarnan ófær á þeim árum.
Þá sáu menn fyrir sér vegalagningu um
Þrengslin og áfram í beinni línu til Sel-
foss sem síðar varð að veruleika. Þá
risu þingmenn Suðurlandskjördæmis
upp undir forystu Ingólfs Jónssonar á
Hellu, sem þá var ráðherra samgöngu-
mála og kröfðust þess að vegurinn yfir
Hellisheiði yrði byggður upp. Aðrir
þingmenn þáverandi stjórnarflokka
töldu sig hafa samið um að yrði
Þrengslavegur lagður yrði Hellisheið-
arvegur ekki byggður upp. Hvers
vegna reis Ingólfur á Hellu upp af svo
miklum krafti? Vegna hagsmuna Hver-
gerðinga sem hann taldi ella að mundu
lenda utan alfaraleiðar. Uppbygging
Hellisheiðarvegar leiddi til þess að um-
ferðin austur fyrir fjall hefur haldist
fyrst og fremst þar.
Það er erfitt að trúa því að þingmenn
Norðvesturkjördæmis sjái ekki þær
hættur sem af Norðurvegi mundu leiða
fyrir byggðarlögin á Norðvesturlandi.
Þegar saman fara þeir hagsmunir og
þeir miklu hagsmunir sem eru tengdir
því að ganga ekki nær hálendinu en orð-
ið er er erfitt að sjá rökin fyrir því að
hefja lokasóknina fyrir eyðileggingu
hálendisins með lagningu Norðurveg-
ar.
ÓSANNFÆRANDI SVÖR
Viðbrögð talsmanna lyfjafyrirtækjavið skýrslu Ríkisendurskoðunar
um lyfjamarkaðinn hér eru ósannfær-
andi svo að vægt sé að orði kveðið. Eins
og fram hefur komið í Morgunblaðinu
kemur fram í skýrslunni að lyf sem
nefnist simvastatin er selt á 13 þúsund
krónur hér en 1.500–1.600 krónur sami
skammtur í Danmörku og Svíþjóð.
Þetta er auðvitað óheyrilegur verð-
munur.
Hörður Þórhallsson, framkvæmda-
stjóri Delta, sem framleiðir þetta lyf og
selur m.a. í Danmörku, gefur eftirfar-
andi svör aðspurður um þennan verð-
mun: „Markaðurinn er í fullkomnu
uppnámi í Danmörku. Hins vegar má
benda á að þótt danski markaðurinn sé
lítill á alþjóðavísu þá er hann margfalt
stærri en hér heima. Við erum 280 þús-
und manna markaður en á móti búa 5–6
milljónir í Danmörku. Það er deginum
ljósara að svona samanburður brenglar
afskaplega raunveruleikann.“ Og fram-
kvæmdastjóri Delta bætir við: „Ég get
nefnt sem dæmi að hjá Delta er stærð
gæðasviðs á við meðalstórt fyrirtæki á
Íslandi í rekstri. Í Danmörku er ná-
kvæmlega sami fjöldi fólks á gæðasviði
nema hvað það er að vinna við miklu
stærri framleiðslu. Annað sem ég get
nefnt er að framleiðslumagn til útflutn-
ings er að meðaltali 49,9 sinnum meira
en fyrir Íslandsmarkað og menn geta
rétt ímyndað sér hvað þar munar.“
Þetta eru auðvitað ekki rök sem
skýra þann gífurlega verðmun, sem er
á þessu tiltekna lyfi á milli landa. Hin
hefðbundnu rök um smæð markaðarins
hér geta átt við um verðmyndun flestra
vörutegunda en engum hefur dottið í
hug að selja vörur hér með svona mikl-
um verðmun með tilvísun í þessar rök-
semdir. Uppnámið á markaðnum í Dan-
mörku skýrir þá ekki heldur verðið í
Svíþjóð.
Í þessu tilviki er augljóslega ekkert
vit í að kaupa þetta lyf af framleiðanda
hér og óskiljanlegt að stærsti lyfja-
kaupandi landsins, íslenzka ríkið, skuli
ekki fyrir löngu hafa gert ráðstafanir
til þess að kaupa það annars staðar frá.
Þessi verðmunur á þessu eina lyfi, sem
nefnt er sérstaklega í skýrslu Ríkis-
endurskoðunar vekur líka upp spurn-
ingu um hvort verðmunur af þessu tagi
sé á fleiri lyfjum hér, sem ástæða sé þá
til að kaupa inn annars staðar frá.