Vísir - 14.11.1981, Síða 21

Laugardagur 14. nóvember 1981
VÍSIR
21
Aðalsteinn Ingólfsson listfræðingur í Helgarviðtali
Þeim var talin trú um aöReykjavik væri full af kommúnistum....
þetta einkennilega samfélag sem
þarna er.
Svo feröu burt af Suöurnesjum
tii að komast i Menntaskdlann á
Laugarv^tni og veröur stúdent
1967. Var listaáhuginn þá þegar
kominn upp?
— Ég veit ekki hvemig stendur
á listhneigðum kannski er hér um
aö ræða erfðir, pabbi teiknaði
mikið og málaði og átti margt
góðra bóka, það hefur haft sin
áhrif. Ég var alltaf að teikna og
lita, man eftir að ég kóperaðir
listaverk upp úr bdkum. Einu
sinni líktiég eftir Kandinsky. Svo
kom einhver i heimsdkn sem varð
óskaplega hrifinn af teikningun-
um og mér þótt feykilega mikið
varið i það hrós. Þorði þó ekki að
viðurkenna að þetta væri eftir-
mynd. Nú, svo var maður síles-
andi, mérer sagt að ég hafiverið
læs 3 ára — en bækur hafa alla
vega átt mikið i mér. Svo var
þetta venjulega, skrif i skólablað-
ið o.s.frv.
Þó vissi ég ekki alveg hvað ég
átti að gera að loknu stúdents-
prófi esi afréð að fara til Skot-
lands aö lesa enskar bókmenntir.
I Skotlandi var ég i St. Andrews,
fæðingarstað golfsins. Siðan hef-
urmérávalltfundist fyndið aö sjá
golfspilarana skeiða út á Sel-
tjarnames i norðangarranum,
klæddir tartanbuxum og golfhúf-
um með 25 kylfur i poka til að
berjast viö veðurguðina.
En ég var sem sagt 4 ár i St.
Andrews og lauk M A prófi þaðan.
Þar var þá býsna stór íslendinga-
nýlenda. 1 miðju námi vildi svo til
að þarna var stofnuö deild i lista-
sögu og aö gamni minu sótti ég
fyrirlestra i henni. Ég held það
hafi alltaf blundað i mér forvitni
um eðli sköpunar og skynjunar.
Hvað liggur að baki myndlistar-
verki og hvað er það sem gerir
það virkt. Mig dauðlangaði svo til
að steypa mér Ut í þetta af fullum
krafti en fannst þó púkalegt aö
hætta i bókmenntunum i miðju
kafi og lauk þvi námi 1971. — Og
hafði gott af.
Þá var ég bUinn að lofa sjálfum
mérþvi', að fara á suðurslóðir til
að hvíla mig á akademiunni, hvað
ég og gerði. Fór til Flórens á
Italiu, lærði itölsku, skoðaði söfn,
vann á bókasafni og kenndi it-
ölskum liðsforingjum ensku, sem
varbrandariútaffyrirsig. Já,og
svo kynntist ég Janet, konunni
minni, á Italiu. Ég lit alltaf á
þetta sem besta ár lifs mins. Og
þarna var ég i 10 mánuði og sneri
aftur til London. Var þá svo lUs-
heppinn að komast inn á Court-
auld Institute i framhaldsnám i
listasöguogþarvarég frá 1972-74
hjá þeim voðalega manni Blunt.
Þá fluttum við til tslands. Er
þetta ekki nóg af kronologiunni?
Jú!
Þú sagöir áöan, Aöaisteinn, aö
þér hefði þótt forvitnilegt að
reyna að komast aö þvi hvaö
valdi sköpunarþránni. Hefuröu
komist nokkru nærri svörum viö
því?
— Engum endanlegum svörum.
E.t.v. er sköpunarárátta lista-
manns tilraun til að finna sér fót-
festu i' tilverunni, finna reglu i ó-
reglunni, — þetta hljómar nU
skelfing háfleygt! Sjáðu, þetta er
eflaust árátta sem allir eru
haldnir, bara mismunandi sterkri
og á mismunandi sviðum. Að
safna frimerkjum, það getur ver-
iðvottur um slika sköpunarþörf.
Þar ersafnarinn að raða sfnu eig-
in kerfi og i samræmi við vissa
sjónvitund. Finnst þér goðgá að
tala um listamanninn og fóndrar-
ann i sömu andrá? Sko — trúir
nokkur á gömlu goðsögnina um
listamanninn lengur, að hann sé
af guði sendur eða eins og Shelley
orðaði það: sendiboði guðanna til
að vera löggjöf fyrir samkynið?
— Ég held fæstir geri það,
a.m.k. ekki listamennirnir sjálfir.
Þeir eru farnir að lita d sig sem
nýta þjóðfélagsþegna og þeirra
framlag er þjóðfélaginu eins
nauðsynlegt og það sem bregða
má mælikvarða hagsýninnar á.
Þeirra hlutverk er að halda þjóð-
félaginu menningarlega heil-
brigðu.
Við erum að nálgast hlut gagn-
rýnandans.
— Já,ætli það ekki. Við erum aö
tala um þessa hvöt til að skapa og
túlka sem er i sjálfu sér af hinu
góða og svo aftur um þá list sem
sköpuð er, sem er jú allt annar
handleggur.A Islandi finnst mér
stundum sem gagngert sé verið
að draga i efa, að hugtakið gæði
sétil—jafnvelaf fólkisem gegnir
ábyrgðarmiklum stöðum i þjóðfé-
laginu. Að reynt sé jafnvel að
gera þá sem sliku hugtaki halda
fram, tortryggilega i augum al-
mennings. Min skoðun er alveg
eins gjaldgeng og þin er viðkvæð-
ið. Enskoðanireru alls ekki allar
jafn gjaldgengar. Gildi þeirra
hlýtur að byggjast á þeirri þekk-
ingu og reynslu sem að baki búa.
En það er erfitt að segja hvernig
áþessu viðhorfi stendur, e.t.v. er
hér á ferðinni gamla góða ein-
staklingshyggjan íslenska — is-
lenskur annmarki?
— Sá sem leggur mat á mynd-
list hlýtur að gefa sér sögulegar
og persónulegar forsendur. Hann
verður t.d. að geta séð sögulegt
mikilvægi, jafnvel þótt hann
myndi ekki endilega vilja hafa
viðkomandi verk hangandi inni i
stofu hjá sér.
— Annars ferég alltaf hjá mér
þegar ég er spurður háfleygra
spurninga um gildi gagnrýni. Ég
er yfirleitt að reyna að skýra
hlutina fyrir sjálfum mér fyrst og
fremst. Hafieinhver annar gagn
eða gaman af þeim hugleiðing-
um, gott og vel.
Viö vorum áöan aö tala um þró-
un og sögu.. — hver er skýringin á
þeim krafti sem er i islenskri
myndiist, hún sem á sér svo
stutta sögu aö baki. Og hún er svo
fjölbreytt og alþjóöleg.
— Það errétt, að islensk mynd-
list sem slik á sér tiltölulega
stutta hefð ef við erum að ræða
evrópska meginstrauma og i
rauninni makalaust hvað hún hef-
ur náð miklum þroska. En hún
hefur ætið verið i tengslum við
umheiminn, sjáðu, Asgrim til
dæmis, hann er i upphafi ferilsins
kominn i'bein tengsl við þýska ex-
pressjónismann. Einar Jónsson
gekk beint inn i symbolisma sem
_ var efst á baugi er hann hóf Bst-
nám... Ég hef oft velt fyrir mér
þessari grósku imyndlistinni, það
liggur eiginlega nærri núna að
tala um að íslendingar séu mynd-
listarþjóð fremur en bókmennta-
þjóð.
Mér finnst fróðlegt að tala við
framámenn i norrænni myndlist
þvi i þeirra augum er Island bók-
staflega nafli Noröur-Evrópu,
hvaö nútimamyndlist snertir —
alla vega Norðurlandanna.
Ef þetta er satt, hvernig stend-
ur á því? Er þetta einstaklings-
hyggjan?
— E.t.v. höfum við sterkari
þjóðarvitund en Norðurlöndin,
e.t.v. ýtir forn frægð undir þvi —
þó heldur Magnús vinur minn
Tómasson þvi fram að þessi
glæsta fortið hafi staðið okkur
fyrir þrifum i myndlist! Nú, en
svo hafa Islendingar löngum ver-
ið haldnir óstjórnlegri forvitni,
þeir hafa ferðast mikið, skoðað
allt mögulegt, eru alltaf að leita
að nýjungum — allt ýtir þetta
undir frumlega sköpun.
En ráðamenn virðast ekki enn
átta sig hversumikil landkynning
myndlist getur orðið. Ég hitti um
daginn Jugóslava, sem kunni tvö
orð i islensku: Suðurgata sjö.
Sem er nú fyrir bi, þvi miður.
En mér finnst viö ættum að
steypa okkur út i það að kynna
okkar myndlist og þar með land-
ið. T.d. ættum við hiklaust að fá
okkur bás á næsta biennal i Fen-
eyjum. Það yröi þá I fyrsta sinn
sem viö tslendingar veröur þar
með fullum stuðningi islenska
rikisinsfráþvi 1972: Við ættum að
tefla fram okkar fólki, myndlist
með alþjóölegu yfirbragði fyrir
alla muni. Flest lönd hafa vitá að
gera slikt.
Islensk myndlist er eftirsókn-
arverð — það er verið að bjóða
okkur til sýninga hér og þar I
Evrópu og það er grátlegt að slik
boð skuli ekki vera nýtt að fullu.
Vikjum aftur aö þér sjálfum.
Um hvað ætlaröu að skrifa dokt-
orsritgerðina?
1 fyrstu ætlaði ég að skrifa um
islenska myndlist siðustu 20 árin.
Enþaö erauðvitað gifurlega yfir-
gripsmikið og þegar ég fór að
ræða þetta við prófessorinn minn
kom okkur saman um að best
væri að afmarka sviðiö betur, og
ég reyndi þá frekar að gera bók
úr þessum tveim áratugum. Svo
ég ákvað að skrifa um það sem
kallað er „artists books”, það
hefur varla fengið-gott nafn á is-
lensku — bókverk er ein tillagan.
En sem sagt, bækur sem mynd-
verk, þar sem bókformið er notað
án þess úr veröi bók í heföbundn-
um skilningi.
Það skemmúlega við þetta er,
að þetta nýja lifsform, bókformið,
á sér rætur hér á Islandi, Dieter
Roth byrjar á þessu hér og hann,
ásamt með Ed Ruscha, telst til
frumkvöðla á þessu sviði. Það
mætti svosem skoða bækur
myndlistarmanna allt frá dögum
Williams Blake, en þetta sér-
staka hugtak, artists books,
verður ekki til fyrr en um 1960. Ég
skoða það frá og með Dieter.
Þetta hefur verið mjög i' tisku sið-
astliðinn áratug, hins vegar hefur
engin úttekt verið gerð á þessu
fyrirbæri. Mr finnst ég vera
staddur i einskismannslandi hvað
það snertir.
Mörgum hefur þótt þaö kostu-
legt uppátæki að búa til bökverk
— ég er alls ekki viss um aö allir
sjái I þvi tilgang!
— Bókverk hefur ýmsa ágæta
kosti. Það höfðar ekki aðeins til
sjónskynjunar eins og hefðbundið
myndverk — heldur lika til
snertiskynjunar. Bókverk verður
heldur ekki skoðað i einni svipan,
það tekur sinn tima aö fletta siö-
um og menn hafa einmitt notað
sér þann eiginleika. Bókverkið
getur einnig verið afar ódýrt og
lýðræðislegt listform og þarf alls
ekki á gallerium eða safnastofn-
unum að halda. A Islandi má
e.t.v. segja að virðing fyrir bók-
inni sem hlut, hafi ýtt undir gerð
svona verka. Héreru flestar bæk-
ur bundnar inn, hlutgeröar, þótt
innihaldið sé vita ómerkilegt.
Sjálfur vissi ég ósköp litiö um
þetta listform þangað til fyrir
svona 3-4 árum. Mér finnst þetta
afskaplega spennandi, kannski
vegna þess lika aö ég hef alltaf
verið veikur fyrir bókum og bók-
menntum. Þetta sameinar þætti
sem togast á i mér.
Ég hef það á tilfinningunni, aö
nýlist, t.d. btíkverk, séu meira i
hávegum höfð erlendis en hérna
heima?
— Æ, blessað nýlistarhugtakið,
þaö fer i taugarnar á mörgum.
Sjálfur nota ég það svona svipað
og menn nota hugtakið „modem-
ismi’ ’.Nýlist er handhægt orð yfir
nýja strauma, s.l. 20 ár eða svo.
En i hávegum höfð? Ég veit
ekki. Það tekur ætið talsverðan
tima fyrirný viðhorf að siast inn i
vitund fólks. Það tók likasttii ein
15 ár fyrir septembermennina að
fá þann hljómgrunn meðal fólks
sem þeir hafa nú.
Annars sakna ég þess örlitið
hversu li'tið nýlistamenn virðast
gera sér far um að skirskota til
humaniskra eða siðferðislegra
gilda i verkum sinum, að vega
upp á móti þvi sem er ómann-
eskjulegt i heiminum. Tökum
sem dæmi þann fræga þýska
listamann, Beuys. Um hann má
endalaust deila, en hann er þó að
höfða til manneskjulegra viö-
horfa. Nýlistamenn eru dálitið of
mikið fyrir það aö dútla i sinum
eigin hugarheimi — það vottar
fyrir þvi hugarfari að listin sé
bara fyrir Kstina. Allt sé að fara
tilfjandanshvorteöerog taki þvi
varla að nefna hugsjónir.
Reynum enn aö halda okkur viö
þig sjálfan! Legguröu mikið upp
úr þvi að verða doktor?
— Nei. En upp úr þvi að læra
meira, já. Annars er það senni-
lega rétt, sem sagt er, að skóli
lifsins kennir mest og best. An
reynslunnar lokast menn inni i
eigin hugarheimi. Til allrar ham-
ingju eru Islendingar þó það heil-
brigöir aö þora aö rifast um list —
utanlands er það oft þannig að
fæstir þora að opna munninn um
það sem þeir hafa ekkilært i skól-
. um. Hér er það öfugt — og oft eins
og þörf sé á að minna fólk á að
upplýst skoöun sé e.t.v. æskilegri.
Ef þú leggur ekki metnaö í
gráöuna, hvar liggur þinn mesti
metna ður?
Persónulega vildi ég geta oröið
dætrum minum góður faöir. Pró-
fessjónelt vildi ég koma islenskri
myndlist á blaö þannig aö eftir
henni verði tekið. Og gera skil i
bókum listamönnum okkar, sem
enn liggja óbættir hjá garöi.
Stundum er sagt aö gagnrýn-
endur séu ftílk, sem ekki treystir
sér eöa getur skapaö sjálft? A
þetta við um þig?
Nei, þaö held ég ekki. Og þó. Ég
myndi þá notfæra mér eina hand-
verkiö sem ég hef lært, logsuðu.
Logsuöu!?
— Já, ég lærði að logsjóða i
sumarvinnunni i' gamla daga. Ef
ég færiað skapa eitthvaö.ætli þaö
yröu ekki einhverjar þriviðar
uppákomur. En ég geri siður ráð
fyrir þvi. Persónuleg kynni og
sköpun hafa innprentaö mér virð-
ingu fyrir listinni. Ég er að vona
að ég hafi ekki þótt alvondur
gagnrýnandi og ég geri ráð fyrir
að halda þvi' og blaðamennskunni
áfram seinna. Það er ekki svo
langt á miili málefnalegrar um-
fjöllunar á list og listarinrir
sjálfrar —ogþetta þarfnast hvors
annars. Ms