Pressan - 22.02.1990, Blaðsíða 12

12
Fimmtudagur 22. febr. 1990

Það var ekki fyrr en hæglátasti
maðurinn hóf upp raust sína að allir
þögnuðu. Kanadamaðurinn, John
Hasek, sem er formaður félags
Tékka í Kanada, sem í eru yfir
200.000 Tékkar, hlustaði með and-
akt á manninn, horfði síðan á hann
stórum augum og sagði: ,,Ég trúi
ekki að þetta sért ÞÚ!“
„ÞÚ“ var enginn annar en Ján
Budaj, _ leiðtogi samtakanna
Verejnost proti násiliu í Slóvakíu,
en nafn þeirra má þýða sem Al-
menningur gegn ofbeldi. John
Hasek sagði okkur að Ján Budaj
væri í raun Havel þeirra Slóvakíu-
manna og þótt þeir væru báðir í
fylgdarliði forsetans höfðu þeir ekki
verið kynntir en gafst þarna óvænt
tækifæri til að skiptast á skoðunum
næstu tvær klukkustundirnar.
Hinir Slóvakíumennirnir voru
Jozef Kucerák, hagfræðingur og
þingmaður, og Martin Bútora, fé-
lagsfræðingur og rithöfundur, sem
skrifað hefur tíu bækur, flestar í
samvinnu við konu sína. Hann
færði okkur að gjöf nýjustu bók sína
sem fjallar um alkóhólisma. Þetta er
hin veglegasta bók sem mikil vinna
hefur greinilega verið lögð í eftir því
sem sjá mátti á heimildaskránni, en
kostar aðeins 39 krónur í Tékkóslóv-
akíu, sem myndi samsvara 63 ís-
lenskum krónum. Fyrir mörg
hundruð blaðsíðna, innbundna bók.
í neðanjarðar-
hreyfingunni
Það kom fljótlega fram í samræð-
um okkar að þeir Martin Bútora og
Ján Budaj hefðu staðið að útgáfu
blaða andófsmanna í Slóvakíu.
Martin segir þá hafa þekkst lengi en
samtökin hafi verið formlega stofn-
uð 19. nóvember, sama dag og Obc-
anské fórum, flokkur Havels (Borg-
aravettvangur), var formlega settur
á stofn í Prag. „Við vissum ekki hver
af öðrum og að þessi tvenn samtök
skyldu stofnuð nánast á sömu mín-
útunni var tilviljun ein,“ sagði Mart-
in.
Hann segist ekki hafa skrifað sjálf-
ur undir Charta 77, en hafi hins veg-
ar verið annar af tveimur kennurum
við háskóla í Bratislava, sem neit-
uðu að taka þátt í andmælum gegn
Charta 77: „Og slík neitun hafði
sömu merkingu og að rita nafn sitt
Þeir voru að leita að sundlaug. Voru
komnir niður i kjallara ó Hótel Sögu en
sáu engin merki þess að þar væri hægt
að komast i sund. Þeir stöðvuðu unga
konu sem þeir sáu og spurðu hana hvort
hún vissi hvar sundlaugin væri. Þegar
hún uppgötvaði að þeir voru frá Tékkó-
slóvakiu og þeir uppgötvuðu að hún var
hálfur Tékki gleymdist sundlaugin.
TEXTI OG MVNDIR: ANNA KRISTINE MAGNÚSDÓTTIR
Ján Budaj, leiðtogisamtakanna ,,AI-
menningur gegn ofbeidi", og Martin
Bútora, rithöfundur og andófsmaður,
ísamtaii við PRESSUNA.
Ján Budaj: „Nú vita þeir í örygg-
islögreglunni allt um mig, en ég
ekkert um þá ..."
ur talað við okkur á ensku, biður
John Hasek að túlka samræður okk-
ar: „Ég vil heldur svara á mínu
máli,“ segir hann og brosir ljúflega.
„Það þarf svo lítið til að hlutirnir
misskiljist."
Ján Budaj er 38 ára Slóvaki, sem
alla tíð hefur barist gegn yfirráðum
kommúnista. Þótt hann gerði sér
grein fyrir hættunni sem því fylgdi
að segja skoðanir sínar lét hann
ekkert kúga sig. Vegna skoðananna
var honum meinað að taka próf í
eðlisfræði og stærðfræði, sem hann
hafði numið í fjögur ár við háskól-
ann í Bratislava:
„Ég var sendur í hegningarvinnu,
sem var þeirra leið til að þagga nið-
ur i mér,“ segir Ján. „Það varð til
þess að styrkja mig enn frekar. Þetta
var nefnilega sú leið sem ég hafði
fundið til að koma skoðunum mín-
um á framfæri. Hegningarvinna var
versta hegningin sem þeir beittu á
þessum tíma. Því neðar sem þeir
settu mig, því hærra talaði ég. Ég
náði eyrum félaga minna og benti
þeim á að þetta væri sú leið sem við
gætum valið. Við þyrftum að vísu að
leggja á okkur erfiðisvinnu, en með-
an við þyldum hana gætum við sagt
hug okkar. Þegar ég var kominn í
starf kyndara var ekki hægt að færa
mig neðar.“
Alltaf hólfu skrefi
áundan
öryggislögreglunni
Hann skipulagði útgáfu blaða
Nokkrum mínútum síðar voru
þeir sestir inn á íslenskt heimili þar
sem þeir gæddu sér á íslenskum
pönnukökum, íslensku ís-kóla, kaffi
og Tuborg-bjór frá Danmörku. Þetta
var svolítið sérkennilegur hópur
þarna í stofunni. Þrír Slóvakar, einn
Tékki með kanadískt vegabréf, þrír
hálfir Tékkar og þrír íslendingar.
Umræðuefnið skorti ekki: Tékkó-
slóvakía á leið til lýðræðis og þær
breytingar sem því eiga eftir að
fylgja.
Hovel
Slóvakíumanna
á Charta 77,“ segir hann. „Pólitískar
hræringar voru aldrei jafnmiklar í
Bratislava og í Prag, en í Slóvakíu
voru alltaf starfandi nokkrar neðan-
jarðarhreyfingar. Sú öflugasta og
sem hafði mestu áhrifin var hreyf-
ingin sem Ján Budaj hefur leitt og er
kjarninn á bak viðsamtök okkar, Al-
menning gegn ofbeldi."
Almenningur
gegn ofbeldi
Þegar Martin Bútora lítur til hins
örlagaríka dags, 17. nóvember, og
fannst vanta enn meira. Við ákváð-
um á þessum fundi að láta meira
heyrast frá okkur innan háskólanna
og á götum úti. Lítt óraði okkur fyrir
því þegar við samþykktum þetta að
á sömu stundu væru mótmælin í
Prag að ná hámarki."
Spurnir af þeim mótmælum
höfðu þeir um kvöldið og laugar-
daginn 18. nóvember fóru nokkrir
úr hreyfingu Jáns Budaj í miðborg
Bratislava með kerti og nellikur: „A
sunnudeginum boðuðum við til
stofnfundar „Almennings gegn of-
beldi" og þangað mættu hundruð
manna. A mánudeginum skiptu fé-
lagsmenn þúsundum."
Meðan samræður okkar fara fram
er glatt á hjalla í stofunni. Þar dans-
ar slóvaskur þingmaður tékkneskan
Meöan gestir frá Tékkóslóvakíu
sátu í Þjóðleikhúsinu og reyndu
aö skilja íslensku sátu þessir
heiðursmenn í félagsskap ís-
lensk/tékkneskra kvenna og
gæddu sér á íslenskum pönnu-
kökum meö rjóma! Frá vinstri:
Jozef Kucerák, þingmaður Sló-
vaka, Elísabet Magnúsdóttir
snyrtifræöingur, John Hasek,
formaður Félags tékkneskra i
Kanada, Ján Budaj, leiötogi sam-
takanna „Almenningur gegn of-
beldi", og Ingunn Magnúsdóttir
danskennari.
er beðinn að rifja hann upp segir
hann brosandi: „Þeim degi gleymi
ég aldrei. Við vorum tuttugu félag-
arnir sem sátum á kaffihúsi og
ræddum um hvað hægt væri að
gera. í þessum hópi var Ján Budaj,
leiðtogi okkar, og niðurstaða fund-
arins var sú að við yrðum að færa út
kvíarnar og koma boðskap okkar
víðar. Við höfðum gefið út bók árið
1987 sem fól boðskapinn i sér og
hún hafði náð til margra, en okkur
Martin Bútora: „Tilviljun ein aö samtökin „Almenningur gegn of-
beldi" og „Borgaravettvangur" skyldu stofnuö á sömu mínútunni."
polka við íslenskéui danskennara og
Ján Budaj nýtur þess að drekka ís-
lenskt Braga-kaffi innan um íslenskt
kvenfólk í þessu samkvæmi: „Það
er erfitt að dansa polka," segir Mart-
in en ákveður að prófa og það næsta
sem sést er rithöfundurinn í léttri
sveiflu!
í hegningarvinnu
Ján Budaj, sem fram að þessu hef-