Pressan - 22.02.1990, Blaðsíða 26

— tilfinningaleg og félag;
„í minu tilviki var enga hjálp að fá við
þessu. Bara löðrunga og annað i þeim
dúr. Þetta var ekki talin heimska fyrir
það að i öðrum fögum stóð ég mig alltaf
vel. Ég fór lika á fætur fyrir allar aldir til
þess að læra námsgreinar eins og landa-
fræði og sögu. En einmitt þess vegna var
alltaf talið að þetta væri striðni eða
prakkaraskapur. Það þótti skrýtið að ég
gæti lært allt nema lestur.##
EFTIR: ÖNNU KRISTINE MAGNÚSDÓTTUR
Ofangreindur kafli er tekinn úr
bók séra Sigurðar Hauks Guð-
jónssonar „Guö almáttugur hjálpi
þér" og þarna er séra Siguröur að
tala um lesblindu sem háði honum
sem barni. Hann segir að í þá daga
hafi menn ekki skilið að þetta var
raunverulegt vandamál, hann hafi
ætlaö sér að gera vel en ekki getað:
„Þeir voru líka ófáir löðrungarnir
sem ég fékk út á þetta," segir séra
Siguröur Haukur þegar hann minn-
ist þess aö hann gat ekki munaö
hvort stafurinn m var með tveimur
eöa þremur leggjum eða hvernig
stafirnir b og d sneru.
Þurfum stöðugt að
treysta á ritað mál
En skyldu þeir sem aldrei hafa átt
viö lesblindu aö stríða geta sett sig
í spor þeirra sem hún háir? Frá því
viö vöknum á morgnana til þess
tíma aö við leggjumst til hvíldar á ný
erum við háð hinu ritaöa máli. „Við
þurfum stöðugt að treysta á ritað
mál, hvort sem við erum að líta á
götuskilti, fletta upp í símaskrá eða
panta okkur á veitingahúsi," segir
Charlotte Griffiths hjá samtökum
lesblindra á Bretlandi, sem um þess-
ar mundir standa fyrir átaki til að
vekja eftirtekt á vanda þeirra sem
eiga við lesblindu að stríöa.
Lesblinda, eða dyslexia, fékk
formlegt nafn sitt fyrir rúmri öld, ár-
ið 1886, þegar skólalæknir á Bret-
landi uppgötvaöi aö nemandi skól-
ans var haldinn blindu gagnvart
orðum. En þótt svo langt sé liöiö var
það ekki fyrr en eítir 1960 að sett
var upp sérstök stofnun í Bretlandi
til aðstoðar lesblindum.
En hvernig er lesblinda útskýrð?
Oví svarar Arthur Morthens, sér-
kennslufulltrúi viö Fræðsluskrif-
stofu Keykjavíkurumdæmis:
„Þrátt fyrir miklar rannsóknir veit
enginn með öruggri vissu hvers
vegna sumir einstaklingar eiga í
miklum lestraröröugleikum, þótt
þeir sýni eðlilegan þroska á öðrum
sviöum," segir Arthur. „Menn hafa
reynt að skoða málið útfrá tveimur
meginsjónarhornum; í fyrsta lagi út
frá læknisfræöilegu sjónarhorni,
þar sem vandamálið er skilgreint út
frá taugafræðilegum þáttum. Tauga-
boð við úrvinnslu frá auga til heila
eru ekki sem skyldi. Uppeldis- og
kennslufraeðilegir þættir eru hér
víkjandi. I öðru lagi hefur veriö
reynt að útskýra dyslexiu frá upp-
eldis-, kennslufræðilegum og lestr-
arfræðilegum vanda sem lýsir sér í
samspili margra þátta. Þar skipta
mestu áhrif uppeldis, seinn mál-
þroski og lítill orðaforði ásamt
kennsluaðferðum."
Arthur segir að til séu margar mis-
munandi útgáfur af lesblindu. „Al-
gengast er að stafagerö, heildarorð
og línur detta í sundur og umsnún-
ingur stafa og stafavíxl eru einnig al-
geng og nemandinn á þar af leið-
andi mjög erfitt með heildarlestur.
Nátengdir þessum lestrarörðugleik-
um verða síðan í flestum tilvikum
skriftarörðugleikar, þannig að mikl-
ir umsnúningar verða í skrift, nem-
endursleppa úr orðum, annaöhvort
að framan eða aftan og þeir snúa
við stöfum eins og f og v, b og g og
fleirum."
Kóngafólk lesblint?
Á Norðurlöndunum hefur löng-
um verið sagt að kóngafólkiö sé les-
blint og í því sambandi bent á kon-
ung einn sem ávallt skrifar orðið
kóngur þannig að hann víxlar sam-
an öðrum og þriðja staf. Samkvæmt
þeim kenningum er lesblinda ætt-
geng:
„Sumir vilja halda því íram að
dyslexia sé ættgeng," segir Arthur.
„Eg tel þó að rannsóknir séu ekki
enn nægilega sterkar til að hægt sé
að sanna að svo sé. Hins vegar vit-
um við að foreldrar sumra barna
með dyslexiu hafa sjálfir átt við
lestraröröugleika að stríða og viö
sem störfum að þessum málum hér
þekkjum að við höfum fengiö börn
úr ættum og frá foreldrum þar sem
lestrarörðugleikar hafa þekkst. Slíkt
er þó langt frá því aö vera algilt."
En hvenær er hægt að sjá hvort
Séra Sigurður Haukur Guðjóns-
son var lesblindur sem barn.
„Þetta var ekki talin heimska fyr-
ir það að í öðrum fögum stóð ég
mig vel," segir hann meðal ann-
ars í endurminningum sínum.
barn er lesblint? Arthur svarar því
til að slíkt komi mjög snemma í ljós:
„Lesblinda kemur fljótt fram,"
segir hann. „Núna eru til dæmis
lögð greinandi lestrarpróf fyrir
nemendur strax í sjö ára bekk og þá
kemur fram í flestum tilfellum hvort
einhverju er ábótavant. Ef úrvinnsla
hvað varðar formskynjun og annaö
er ekki eölileg kemur þaö snemma
fram."
4% af grunnskóla-
nemum eiga við
alvarlega lesörðug-
leika að stríða
Lestraröröugleikar eru ekki eins
sjaldgæfir hér á landi og margir
kynnu að ætla. Aö sögn Arthurs
eiga um 1.100 nemendur í grunn-
skólum Reykjavíkur viö lestrarörö-
ugleika að etja: „Það er nálægt 8%
nemenda í grunnskólum en þeir
sem eiga viö alvarlega lestrarörðug-
leika að stríða, það sem kallast dys-
lexia, eru 400 nemendur, eða um
4% af heildarfjölda grunnskóla-
nema í Reykjavík. Sá hópur þarf
mikla aðstoð til að ná upp lestri og
börn meö slíka sértæka lestrarörð-
ugleika eiga oft við aðra erfiðleika
að stríða jafnframt. Það er nefnilega
ekki aðeins að þessi börn eigi í erfið-
leikum meö lestur, heldur einnig
skrift, og þau eiga erfitt með að
komast í gegnum lesgreinarnar.
Þetta veldur því aö sjálfsímynd þess-
ara krakka veröur neikvæð og þaö
kemur upp minnimáttarkennd hjá
þeim. Alvarlegir lestrarörðugleikar
hafa því oft í för meö sér margvís-
lega aðra erfiðleika."
Að sögn Arthurs eru ekki tengsl
milli þess aö ganga illa í lestri og
reikningi: „Við höfum auðvitað
kynnst nemendum sem eiga við
mikla stærðfræðiörðugleika að
stríöa, sem þá í raun er systir dys-
lexiunnar, nema hvað að þar eru
þaö tölur sem brenglast. Hins vegar
er sannleikurinn sá að texti í náms-
bókum er tyrfinn fyrir þann hóp
sem á við lestrarörðugleika að
stríöa.
Námsbækur eru á þungu máli og
þessir nemendur eiga i miklum erf-
iðleikum meö að lesa námsbækur,
til dæmis mannkynssögu og landa-
fræði."
Lært af hljóð-
snældum eða eftir
upplestri
Leiö úr þeim ógöngum er til dæm-
is sú að foreldrar lesa upphátt úr
skólabókunum fyrir börn sín: „Oftar
en ekki aðstoða foreldrar börn sín
með þessum hætti og nemendur
læra þá námsefnið utan að og
standa sig ágætlega í tímum. Vanda-
málið hefur veriö það aö skólarnir
koma ekki nægilega til móts við að
prófa þessa nemendur munnlega.
Þeir kunna oft á tíðum námsefniö
ágætlega en í prófi lenda þeir í erfið-
leikum meö að lesa próffyrirmæli
SÁ EKKI HVAD
ÉG SKRIFAÐI
Ein þeirra sem þekkja vel þá tilfinn-
ingu að rugla saman stöfum er Guðrún
Halldórsdóttir, skólastjóri Námsflokk-
anna:
„Lesblinda er bæöi til í lestri og
skrift og mín lesblinda fólst í staf-
blindu í skrift. Eg átti í miklum erf-
iöleikum meö aö sjá hvaö ég hafði
skrifaö,” segir Guðrún og nefnir að
hún hafi til dæmis skrifað „ap" i
staðinn fyrir „pa" eða eitthvaö í
þeim dúr:
„Það var mikil barátta á minum
yngri árum að sjá hvort ég hefði
skrifaö rétt eða ekki. Ég gat alltaf
lesið Dg þótt ég teldi mig ekki vera
vel læsa komst ég upp í 9,8 í hljóð-
lestri. Auðvitað háði skrifblindan
mér í prófum og ég gerði villur, en
þó ekki svo alvarlegar að ég fengi
rangt fyrir svörin. Á þessum tíma
var málið afgreitt á þann hátt aö
ég væri léleg í stafsetningu."
Stafblindan varð Guðrúnu þó til
nokkurs góðs, þótt síðar yrði. Það
er í raun hennar vegna sem Guð-
rún á afar auðvelt með að tala
blaðlaust:
„Ég var léleg að lesa upphátt,
las vitlaust og svo framvegis, og
það leiddi snemma til þess að þeg-
ar ég þurfti að koma einhvers stað-
ar fram talaöi ég fremur en að
lesa. í fyrsta skipti sem ég gerði
þetta var ég við nám í kennara-
skólanum. Þá var ég komin í gegn-
um allt kerfið án þess nokkurn
tíma að þurfa að standa frammi
fyrir hópi fólks. Þarna átti aö
skrifa grein og lesa hana upp, en
ég tók ákvörðun um að læra grein-
ina utan að og flytja hana blað-
laust."
Guðrún segist auðvitað skilja
betur en aðrir þá sem eiga við
lestrar- eða skriftarörðugleika að
stríöa: ,,en á hinn bóginn þá skilja
kennararnir mínir þetta mjög vel.
Hérna áður fyrr var maður ekki
aö halda þessu á loft og þetta var
vel dulið. Ég sagði frá þessari staf-
blindu minni á fundi hjá Lands-
samtökum foreldra barna með les-
erfiðleika fyrir ekki mjög löngu.
Ein bekkjarsystir mín úr gagn-
fræðaskóla frétti af þessu og full-
yrti að ég væri ekki að segja satt.
Svona vel faldi ég þetta".
Þegar Guðrún er spurð hvort
stafblindan hafi háð henni veru-
Guðrún Halldórsdóttir, skólastjóri hjá Námsflokkunum: „Hélt bara
að ég væri svona léleg t stafsetningu og var ekkert að tala um það
upp úr þurru!"
lega í skólanámi svarar hún: „Já
eins og gefur að skilja féll ég í
enskum stíl og íslenskri stafsetn-
ingu í MR — en náði mér upp í rit-
gerðareinkunn. Núna tala ég og
skrifa ensku og íslensku nokkurn
veginn rétt. Þegar ég var komin í
dönskunám við háskólann spurði
ég kennarann minn hvort ég ætti
að fara í próf, en hún ráðlagði mér
að gera það ekki. Ég ákvað samt
að taka prófið, sat dögum saman
við að skrifa upp stílana aftur og
aftur og þrælaðist á sjálfri mér
þangað til ég náði þessu rétt. Þá
var enga hjálp að fá og þótt aðstoð
sé veitt í miklu ríkara mæli í dag
heyrði ég nýlega í stúlku sem er í
menntaskóla og á við lesblindu að
stríða, og stendur nú höllum fæti.
Það hefur aldrei verið tekið á
vandamáli hennar og hún hefur
komist í gegnum allt kerfið á
greindinni, þrátt fyrir lélega lestr-
arkunnáttu. Ég held það sé lífs-
nauðsynlegt að taka á vandamáli
af þessu tagi fljótt, því það fer illa
með fólk."
Og hvort hún hafi viljandi ekki
rætt um stafblinduna fyrr en á síð-
ustu árum svarar Guðrún: ,,Ég
gerði mér ekki grein fyrir að það
væri eitthvað annað að mér en
það að ég væri léleg í þessum
námsgreinum! Og maður talar
auðvitað ekki um þær hliðar upp
úr þurru. ..!“