Pressan - 15.11.1990, Blaðsíða 22

22
FIMMTUDAGUR PRESSAN 15. NÓVEMBER
Voru engir hommar í skápnum allt frá því Lárentíus Kálfsson hvarf inn í hann um 1200
og þar til Hörður Torfason kom út úr honum árið 1975?
I nýrri bók um íslenskt kynlíf fjall-
ar Ottar Gudmundsson lœknir um
flesta þœtti kynlífsins, þar á medal
um samkynhneigd. Þar greinir hann
frá nokkrum fornköppum sem lágu
undir ámœli fyrir að vera hommar.
Sá síðasti sem sögur fara af í forn-
^ sögum okkar var Lárentíus Kálfsson
sem var biskup á Hólum seint á
tólftu öld.
Eftir þaö virðast hommar hafa
horfið af spjöldum sögunnar, allt
þar til Hörður Torfason birtist á for-
síðu Samúels um 700 árum síðar og
lýsti því yfir að hann vœri hommi.
Það er von að spurt sé: Voru
hommarnir í skápnum í heil 700 ár
eða var þar bara enginn einasti
hommi?
Þetta brotthvarf hommanna úr
sögunni er um margt einkennilegt.
Öfugt við aðrar þjóðir eru engar
sögur til um að Islendingar hafi
murkað lífið úr mönnum fyrir sód-
ómískt líferni á miðöldum.
En lítum fyrst á samkynhneigða
fornkappa:
VAR NJÁLL HOMMI - EÐA
FLOSI?
í bók sinni rekur Óttar dálítið sögu
kynlífs í gegnum mannkynssöguna
og þar með íslandssöguna.
I kaflanum um samkynhneigð
kemur fram að hér á landi þótti
skömm að því að vera samkyn-
hneigður löngu áður en kristnin
kom til. Þegar menn jusu hver ann-
an svívirðingum voru brigsl um
samkynhneigð því algeng.
Óttar tekur dæmi af einni slíkri
sennu:
,,I Njálssögu eru fræg orðaskipti
þeirra Flosa og Skarphéðins á þingi,
þegar reynt var að ná sáttum vegna
vígs Höskulds Hvítanesgoða. Njáll
tekur silkislæður og leggur á bóta-
féð. Flosi sér slæðurnar og spyr,
hver gefið hafi. Enginn svarar því,
en Skarphéðinn spyr, hver hann
haldi að hafi gefið. Flosi svarar:
„Það ætla eg að til hafi gefið faðir
þinn, karl hinn skegglausi, því að
margir vita eigi, er hann sjá, hvort
hann er heldur kona eða karlmað-
ur.“ Milli þeirra Flosa og Skarphéð-
ins verða nokkuð snörp orðaskipti
og að lokum segir Skarphéðinn:
„Því þá ef þú ert brúður Svinfellsáss,
sem sagt er, hverja hina níundu nótt
geri þig að konu.“ Þetta orðaskak er
undanfari Njálsbrennu."
Þarna vænir Flosi Njál um kven-
leika og Skarphéðinn sakar hann á
móti um að láta Svínfellsásinn hafa
reglulega mök við sig.
GUÐMUNDUR HOMMI
EYJÓLFSSON
Einn er sá fornkappi sem næsta
örugglega var hommi. Það var Guð-
mundur Eyjólfsson. í bók Óttars er
meðal annars þessi tilvitnun í Öl-
kofra þátt þar sem Broddi Bjarna-
son segir við Guðmund:
„...ætlar þú Guðmundur að verja
mér skarðið? Allmjög eru þér þá
mislagðar hendur ef þú varðar mér
Ljósavatnsskarð svo að eg megi þar
eigi fara með förunautum mínum en
þú varðar það eigi hið litla skarðið
sem er á milli þjóa þér svo að ámæl-
islaust sé.“
Óttar tekur annað dæmi af Guð-
mundi:
„Þessi sami Guðmundur kemur
við sögu í Ljósvetningasögu, þegar
hann sækir að Þorkatli hák með
vopnum. í atganginum verst Þorkell
ákaflega en verður fljótt mjög sár.
Guðmundur hopar undan í bardag-
anum og dettur í mjólkurketil. Þor-
kell hlær þá við, þó að iðrin liggi úti,
og segir: „Nú kveð ég rassinn þinn
hafi áður leitað flestra lækja ann-
arra, en mjólkina hygg eg hann eigi
fyrr drukkið hafa.“ Þorkell gefur hér
í skyn að ýmsir vökvar aðrir en
mjólk hafi runnið í rass Guðmund-
ar.“
LÁRENTÍUS KÁLFSSON,
ENDAÞARMUR PÉTURS
Lítið fer fyrir því í fornsögum að
konum sé brigslað um samkyn-
hneigð. Þó segir Þórður Ingunnar-
son það um Auði konu sína í Lax-
dælu að hún „skarst í setgeirsbræk-
ur sem karlkonur". Líklega má túlka
þessi ummæli svo að Þórður hafi
verið að ýja að því að kona hans hafi
verið samkynhneigð.
Síðustu rituðu heimildirnar sem
Óttar vitnar til í kafla sínum um
samkynhneigð er áletrun á bogsúlu
í biskupsgarðinum í Niðarósi sem
hljóðar svo; „Lavrentius:Calvii:An-
us:Peþri“. Óttar segir að leiddar hafi
verið líkur að því að þessi Lavrenti-
us Celvii, sem vændur er um að vera
anus (endaþarmur) Péturs, sé Láren-
tíus Kálfsson sem síðar varð biskup
á Hólum.
Síðan segir fátt af samkynhneigð
í íslandssögunni og reyndar má
flokka sumt af því sem að ofan
greinir sem háð og svívirðingar
frekar en heimildir um kynlífshegð-
an viðkomandi.
Seinni tíma hommar skrifa auk
þess ekki upp á að sódómískar sam-
farir séu nóg til þess að þeir sem
þær stundi séu hommar. En meira
um það síðar.
EINN MIÐALDASÓMUR UM
SAMKYNHNEIGÐ
Þegar fór að líða á miðaldir gerð-
ust ástarsögur hefðbundnari. Þær
fjalla nær eingöngu um stráka sem
verða hrifnir af miðaldra kellingum.
Ástin var orðin stöðluð og það sem
er enn verra fyrir lesendur sagn-
anna, ævintýrið líka.
En þrátt fyrir einhæfa rómana
lágu margir undir ámæli fyrir að
vera samkynhneigðir í Evrópu á
miðöldum. Menn voru tilbúnir að
gera nánast hvað sem var til að
komast hjá því þar sem dauðasök lá
við sódómíu. Einlífi þótti grunsam-
legt og það var meira að segja illa
séð með lútherska presta ef þeir
voru ekkjumenn.
En þetta á ekki við um ísland. Már
Jónsson sagnfræðingur, sem skrifar
og kennir um ástalíf Islendinga, seg-
ist aðeins hafa rekist á einn dóm þar
sem sódómía kemur fyrir og er sá
frá lokum sextándu aldar. Þar var
karl einn dæmdur til hýðingar fyrir
áreitni gagnvart unglingi, eitthvað
sem kallað yrði „kynferðisleg
áreitni" í dag.
Þetta er í raun ótrúlega fátæklegt
þar sem á sama tíma voru samkyn-
hneigðir menn leitaðir uppi og
brenndir í flestum löndum í kring-
um okkur.
í ævisögu séra Jóns Steingríms-
sonar segir reyndar frá tveimur
körlum sem bjuggu saman í Skafta-
fellssýslu fyrir gosið árið 1783. Það
eru nánast einu skriflegu heimild-
irnar (allt fram á seinni hluta aldar-
innar sem leið) um eitthvað sem gat
verið samkynhneigð.
EINAR BEN., ÓSKAR VILLI-
MAÐUR OG GRÍSKA SYNDIN
Það var ekki fyrr en á síðustu öld
að sagnir um samkynhneigð kom-
ust á prent. Sú fyrsta er líklega um
umrenninginn Óla pramma. I end-
urminningabók nokkurri minnist
strákur þess að hafa verið látinn
sofa í rúmi með Óla, en þá lágu allir
heimilismenn í einni kös. Alla nótt-
ina voru eilíf áflog. Daginn eftir var
hlegið að stráknum þegar hann
neitaði algjörlega að eiga fleiri næt-
ur hjá karli.
Líklega er þetta sami Ólafur og
kemur fyrir í bók Málfríðar Einars-
dóttur, Samastað í tilverunni. Þar
kallast hann Ólafur gossari og fór
það orð af honum að enginn piltur
vildi deila með honum rúmi oftar en
einu sinni.
Sjálfsagt er Óskar Wilde einn
frægasti hommi allra tíma. Hann
var svo frægur að Einar Benedikts-
son skáld skrifaði um hann í Dag-
skrá þegar hann var staddur úti í
London. Þar segir Einar að um fátt
annað sé meira talað í heimsborg-
inni en Óskar villimann sem framdi
grísku syndina.
Það er ljóst að upplýstir samtíðar-
menn Einars áttu að vita hvað átt
væri við með því.
ALMENNILEGIR HOMMAR
KOMA FRAM Á SJÓNARSVIÐIÐ
Upp úr 1930 fara hins vegar að
koma fram á sjónarsviðið almenni-
legir hommar á Islandi.
Þorvaldur Kristinsson bók-
menntafræðingur vinnur að bók
um homma, sjálfsvitund þeirra og
listsköpun. Hann leitar heimilda
meðal annars í viðtölum við gamla
íslenska homma þar sem skriflegar
heimildir er afskaplega fáar og stop-
ular. Þorvaldur er hommi og hann
leggur mjög ákveðinn skilning í
hugtakið:
„Þetta hugtak verður ekki til í
læknisfræði og afbrotafræði fyrr en
um miðja nítjándu öld. Það tengist
þeirri brennandi þörf sem kom með
iðnvæðingu og kapítalisma að kort-
leggja öll skúmaskot mannlegs lífs.
Hneigð manna hefur hins vegar allt-
af verið til. En það að menn skynji
sig öðruvísi en aðra er mjög á huldu
og þekkist varla fyrr en um miðja
síðustu öld.“
Samkvæmt þessum skilningi eru
fornkapparnir, sem sagt var frá fyrr,
ekki hommar, né umrenningurinn
Óli gossari og fleiri, þó að þeir hafi
stundað sódómísk kynmök.
Það þarf nefnilega meira til að
vera almennilegur hommi sam-
kvæmt nútímaskilningi.
„Eitt er að eiga „samkynhneigð"
kynmök og það er bara læknis-
fræðilegt hugtak,“ segir Þorvaldur.
„En fólk fær ekki þennan sjálfskiln-
ing fyrr en í borgarsamfélaginu,
sem varð ekki til hér á landi fyrr en
á fyrri hluta aldarinnar."
„HVERJU ÆTLI ÚRHRAKIÐ í
AMERÍKU RÍÐI?“
Það er því ekki fyrr en um og upp
úr stríðinu sem hommar fara að
verða sýnilegir að einhverju marki
á íslandi. Eins og fram kemur í end-
urminningabók Árna og Lenu Berg-
mann fór Þórður Sigtryggsson,
kennari og fóstri Elíasar Mar, aldrei
leynt með að hann væri hommi.
„Svona vitnisburðir og reynsla
eru út um allt. Hommar eru sýnileg-
ir hér og þeir eiga sinn „súbkúltúr"
alveg frá því í stríðinu," segir Þor-
valdur.
Meðal annars er það þekkt að off-
iserar héldu stráka hér í stríðinu, þó
það hafi ekki farið ýkja hátt. Strákar
voru því ekki síður í ástandinu en
stelpur.
Það sýnir ágætlega hvað samkyn-
hneigð hefur verið mikið tabú að
jafnvel þótt dagblöð í Reykjavík hafi
skrifað um animalisma hermann-
anna minnast þau ekki einu orði á
stráka í ástandinu.
Stuttu eftir að landgönguliðið
bandaríska kom til landsins komust
sögur á kreik um að hermennirnir
legðust nánast á hvað sem var,
meira að segja kýr. Þá varð þessi
vísa til um úrvalslið Bandaríkjahers:
Úr því þetta úrvalslið
iðkar kálfasmíði.
Hverju ætli úrhrakið
í Ameríku ríði?
HOMMAR Á LAUGAVEGI 11
Auk Þórðar Sigtryggssonar voru
nokkrir hommar sem fóru ekkert
leynt með hneigðir sínar upp úr
stríðinu, þótt þeir hafi ekki hrópað
um það á torgum. Þannig gekk
Maggi í Bristol um beina með litaðar
varir á Heitt og kalt í Hafnarstræti
sem unglingspiltur.
Jafnvel fyrr voru menn hér í bæn-
um sem allir töldu víst að væru
hommar. Einn var virðulegur stjórn-
arráðsfulltrúi, annar sonur kjöt-
kaupmanns og svo framvegis. Sonur
kjötkaupmannsins setti svip á bæ-
inn; gekk um með refaskott um axl-
irnar og sveiflaði montpriki eins og
sannur „Dandy-maður".
Á sjötta áratugnum hittust homm-
ar á Laugavegi 11, þeim fræga sama-
stað skálda. Á Laugavegi 11 er nú
rekið veitingahúsið Ítalía. Um þetta
segir í viðtali við Þorstein skáld frá
Hamri í bókinni Stríð og söngur eftir
Matthías Viðar Sæmundsson:
„Lifið á Laugavegi 11 hafði ein-
kennilegt orð á sér meðal þeirra
sem við kölluðum smáborgara.
Þeim komu helst í hug hommar sem
þá voru náttúrlega allt að því dauða-
sekir menn og héldu að staðurinn
væri þeirra bæli, þar færi iðja þeirra
helst fram. Við glottum oft við tönn
þegar þeir voru að koma til að gá,
skoða. Svo komu aðrir af sama
sauðahúsi, sáu hina og hugsuðu
upphátt: Hann er þá svona!"
HOMMABARIRNIR HÁBÆR,
HÓTEL BORG OG
LAUGAVEGUR 22
Frá því að hommar hittust á
Laugavegi 11 hafa hommarnir kom-
ið saman og fundið hver annan á þó
nokkrum veitingastöðum. Um 1970
var það sá sögufrægi Hábær við
Skólavörðuholt, þar sem jafnan
sunginn var ómstríðufullur söngur,
samkvæmt texta Megasar.
I ferðabæklingum homma, sem
gefnir voru út víða um heim, hafði
áður og reyndar einnig síðar verið
tilgreint að á barnum á Hótel Borg
mætti ganga að hommum vísum.
Nú eiga hommar og lesbíur sinn