Pressan - 14.03.1991, Blaðsíða 20

20
FIMMTUDAGUR PRESSAN 14. MARS 1991
DíljjlU*
íolcitohnr
{ijóðéögnr
„Undir sjö tíundu íslands
er olía sem ég og pabbi eig-
um. Það er fjöldi skipa í
stanslausum ferðum með
olíu sem við seljum víða
um heim." Þannig sagðist
manni frá sem stóð í þeirri
trú aö hann væri ótrúlega
vel settur fjárhagslega.
Maðurinn trúði því statt
og stöðugt að hann væri
auðkýfingur mikill. Eigi að
síður starfaði hann sem
matsveinn á rúmlega 100
tonna vertíðarbáti. Þegar
hann var spurður hvers
vegna hann væri á vetrar-
vertíð í stað þess að stjórna
sínum stóru og sterku fyrir-
tækjum svaraði hann alltaf
meö þessum orðum:
„Ég er að jafna mig eftir
fótþrot."
Manninum var tíðrætt
um auð sinn og áhrif. Hér á
eftir fer samtal við þrjá af
skipsfélögum hans.
„Bjössi minn. Ég þarf að
ræða við þig aðeins vinur
minn. Ég vil endilega
tryggja þér glæsta framtíð.
Því bið ég þig að sjá um úti-
X
bú Landsbankans á góðum
stað úti á landi fyrir mig. Ég
tryggi þér góð laun Bjössi
minn ef þú vilt taka þetta
að þér."
Bjössi, sem vissi fullvel
af alvöru málsins, játti
þessu góða tilboði.
Áfram hélt kokkurinn:
„Aggi minn. Ég vil endi-
lega gefa þér Kassagerð-
ina. En ég geri það ekki án
skilyrða, Aggi minn. Þannig
er að ég hef átt í miklum
vanda með annað fyrir-
tæki. Þú mátt eiga Kassa-
gerðina ef þú tekur að þér
að reka fyrir mig Áburðar-
verksmiðjuna."
Aggi þáði gjöfina. Mað-
urinn skrifaði því afsal þar
sem hann setti inn skilyrðið
um að Aggi hafi tekið að sér
að sjá um rekstur Áburðar-
verksmiðjunnar næstu tíu
árin.
„Siggi minn, ég vil endi-
lega að þú farir í Stýri-
mannaskólann. Það hafa
engir átt þangað annað
eins erindi og þú. Sjómaður
eins og þú verður hreinlega
að mennta þig. Ég skal
kosta námið og greiða þér
skipstjóralaun meðan þú
ert í skólanum."
Siggi sagðist glaður
þiggja þennan vinargreiða.
„Þegar þú kemur úr skól-
anum verður tvö þúsund
tonna japanskur verk-
smiðjutogari í Reykjavíkur-
höfn. Hann á að heita í höf-
uðið á þér Siggi minn. Þú
átt að eiga hann og ég veit
að þér mun takast að gera
hann út með sóma. Hvern-
ig viltu hafa hann á litinn,
vinur minn?"
„Bláan," svaraði Siggi.
(Úr einfeldningasögum)
ÉG ER HREINT AFBRAGÐ
— segir Stefán Jónsson myndlistarmaður, ísienskumadur, tónlistarmadur og framúrskarandi verkmaður.
Stefán Jónsson lista-
maður er mörgum að góðu
kunnur enda selur hann
grimmt málverk eins og
hann orðar það sjálfur.
„Ég er alitaf að vinna við
að mála og ramma inn,
enda sel ég svo mikið að
enginn málari hefur selst
annað eins nema Ásgrím-
ur Jónsson. Mamma mín
kenndi okkur báðum að
teikna, mér og Ásgrími, og
ég hef verið að fást við
þetta frá blautu barns-
beini. Hún var stórgáfuð
kona hún mamma mín og
afar listfeng. Mamma mín
var kona sem var svo fram-
úrskarandi að hún var
langhæst á öllum prófum í
Kvennaskólanum.“
Stefán er með málverk af
mömmu sinni sem hann mál-
aði sjálfur hangandi uppi í
stofunni.
„Mér þótti svo óskaplega
vænt um hana mömmu.
Veistu það að mamma mín
var afbragðs tónskáld og það
var hann pabbi minn líka. Ég
er framúrskarandi vel virkur
og það var Ásgrímur líka.
Það þýðir ekkert að kasta til
höndunum. Þolinmæði og
þrautseigja voru einkunnar-
orð mömmu minnar og ég
gerði þau að mínum. Það
verður enginn stórkall eins
og ég nema að hafa það í
huga. Hann afi minn keypti
vélar þegar ég var fimm ára
tjl að ramma inn myndir fyrir
Ásgrím. Þá kynntist ég Ás-
grími og byrjaði að mála fyrir
alvöru. Ég gaf honum síðan
ekkert eftir með afköstin.
Föðurbróðir minn tók síðar
eitthvert besta próf í andlits-
málun sem hægt er að taka í
Listaháskóla í Chicago. Hann
kenndi mér síðan vinnu-
brögðin þegar hann kom
heim.“
Stefán sýnir mér hlutföllin í
andlitinu með því að bregða
þumalfingri undir hökuna og
vísifingri upp á nefið.
„Þetta svæði er þriðjungur
af andlitinu. Að vísu er lítið
að marka andlitið á mér því
nefið á mér stækkaði svo
mikið þegar ég byrjaði að
troða upp í það neftóbaki." t
Stefán gengur alltaf með
gríðarstóra einkennishúfu. Á
gylltri plötu framan á húfunni
er letrað listamannsnafnið
Stórval.
„Það álíta nú margir að ég
sé að herma eftir Kjarval.
Nafnið er þannig til komið að
St stendur fyrir Stefán Ó
stendur fyrir Jónsson, V fyrir
Vilhjálm vegna þess að ég
heiti Stefán Vilhjálmur og al
fyrir Möðrudal. Síðan er R
bara með til að það hljómi
betur. Þetta er óskaplega fal-
leg húfa. Hrein listasmíði
enda er ég ákaflega listfeng-
ur.“
Stefán flutti til Reykjavíkur
árið 1950.
„Þú ert búin að skrifa alveg
óskaplega mikið,“ segir Stef-
án ánægður. „Finnst þér ég
ekki skýrmæltur? Ég er einn
besti íslenskumaður á land-
inu svo hef ég líka frá svo
mörgu skemmtilegu að segja.
Þegar ég varð 80 ára seldi ég
150 myndir. Þá var nú haldin
gríðarlega stór veisla og
borgarstjórinn gaf allt vínið í
hana. Það komu meira að
segja útlendingar sem voru
að kaupa fínar peysur í
Rammagerðinni. Þeir fengu
vín líka. Ákaflega kurteisir
menn sem fóru mjög fljót-
lega,“ segir Stefán hugsi. „Ég
sel alveg gríðarlega mikið.
Veistu af hverju? Lengi vel
var álitið að einhverjir karlar
væru góðir málarar af því að
þeir gátu selt myndir svo
dýru verði. Þeir seldu nú
samt aldrei nema eina eða
tvær myndir og það var lítið
gagn í því. Ég var bara svo
langtum betri en þessir
menn. Enda hafði ég alveg af-
bragðs kennara. Ég greiddi
síðan með mínum fræga
dugnaði allan minn framúr-
skarandi lærdóm sjálfur.
Bráðum verður stór sýning á
verkum mínum á Korpúlfs-
stöðum og þá fæ ég tvær
stærstu og bestu stofurnar
þar. Mér verður hreinlega
valið allt það besta sem til er.
Ég ætla svo að halda áfram
að mála meðan deigur dropi
er enn eftir í mér enda er mín
fjölskylda annáluð fyrir
dugnað," segir Stefán og
teymir mig inn í eldhús þar
sem hann spilar fyrir mig; Þú
guð sem stýrir stjarna her.
„Svona spila ég áttraddað
fyrir borgarstjórann og þjóð-
ina,“ segir Stefán alvarlegur
með höndina á hjartastað og
hneigir sig.
SJÚKDÓMAR OG FÓLK
Islenskumaðurinn og fótarsárið
Einn skólabróðir minn hét
Skírnir Válason Okkur
strákunum í Laugarnesskóla
þótti nafnið ávallt furðulegt.
Faðir hans, Váli, (Váli=bróð-
ir Óðins) var mikill unnandi
norrænnar goðafræði. Hann
hafði gefið öllum sínum
börnum rammíslensk nöfn,
systurnar voru tvær og hét
önnur Gná en hin Gunnlöð.
Bróðir Skírnis hét Hjálm-
beri. Þessum krökkum var
öllum strítt í skóla enda
þóttu nöfnin óþjál og hinir
verstu tungubrjótar. Skírnir
var besti piltur en sérlundað-
ur. Hann talaði ákaflega fal-
legt mál og varaðist allar
slettur og slangur enda hafði
Váli faðir hans nánar gætur
á tungutaki barna sinna. Að
loknu stúdentsprófi fór
Skírnir í Háskólann og lagði
stund á íslensku og sagn-
fræði. Við hittumst stöku
sinnum á göngum skólans
og köstuðum kveðju á hvor
annan. Skírnir gerðist fljótt
forn í háttum. Hann lifði á
skyrhræringi sem hann
blandaði fjallagrösum og
hafði með sér á dálítilli plast-
ikdollu í skólann. Hann gekk
um í lopapeysu og lopasokk-
um og einkennilegum bux-
um sem gárungarnir sögðu
að móðir hans hefði saum-
að. Skírnir fór snemma að
skrifa greinar um túlkun ís-
lendingasagna í Tímarit ís-
lenskumanna og lesbók
Morgunblaðsins birti eftir
hann nokkur dýrt kveðin,
hefðbundin kvæði. Sumir
gagnrýnendur kölluðu hann
nýjan Sigurð Breidfjörð en
aðrir töldu hann þræl forms-
ins gjörsneyddan allri frjálsri
hugsun. Sjálfur sagðist
Skírnir vilja hafa í heiðri
menningararfleifð Islend-
inga.
GUNNLAUGUR
ORMSTUNGA
Ég varð steinhissa þegar
hann birtist einn daginn á
stofunni hjá mér. — Komdu
sæll, Skírnir, sagði ég.
— Kom þú sæll og blessaður,
Óttar minn Guðmundsson,
sagði hann, — eg á við þig
örindi. Ég tók eftir því að
Skírnir var farinn að bregða
fyrir sig fornmáli. — Ég hefi
fengið fótasár nokkvurt,
bætti hann við, — og það
rekur mig á þinn fund.
— Farðu úr skóm og brók og
sýndu mér, sagði ég. Skírnir
fór úr brúnleitum fótlaga
skónum og buxunum. Hann
var í grágulleitu föðurlandi
undir utanyfirbuxunum
vandlega girtu ofan í lopa-
sokkana. — Þú verður líka
að fara úr sokkunum, sagði
ég óþolinmóður. Skírnir
gerði það með mikilli hægð.
Þá sá ég sárið á fætinum.
Hann hafði rekið ristina í
einhvern hvassan hlut og
fengið af opið fleiður. Illt
hafði hlaupið í sárið og kom-
in var ígerð í ristina og rauð-
ir taumar sogæðabólgu lágu
upp legginn. — Þetta lítur
ekki nógu vel út, sagði ég.
Það er farið að grafa í þessu.
Ég verð að skera í þetta. En
helvíti berðu þig vel, bætti
ég við, þú er bara eins og
Gunnlaugur ormstunga,
en hann hafði svona sár á
ristinni og vall úr því bæði
blóð og vökvi. Hann sagðist
ekki vilja haltur ganga með-
an báður fætur væru jafn-
langir. Skírnir hvessti á mig
augun. — Ég þoli ekki þegar
leikmenn eru að túlka Is-
lendingasögur. Þær eru dýr-
mætasta eign þjóðarinnar
og það er ekki á færi nema
lærdómsmanna að skilja
þær eða skýra. Enda dreg-
urðu tómar vitlausar álykt-
anir. Gunnlaugur hafði að
vísu sull á ristinni. En þetta
var ekki sár eða ígerð eins
og þú áhugamaðurinn held-
ur. Þetta var fyrirboði þess
sem síðar átti að gerast í sög-
unni. Með sárinu hlutgerir
höfundurinn augu Helgu
fögru sem gráta blóði og tár-
um þegar hún og Gunnlaug-
ur ná ekki saman. Svar
Gunnlaugs;-,,eigi skal haltur
ganga . . .“, eru huggunarorð
hans til Helgu. Grát þú eigi,
og minnir á kristna siðfræði.
Auk þess má skilja kynferð-
islegan undirtón í þessari
frásögn. Fótur Gunnlaugs
gæti líka verið manndóms-
tákn og táknar þá sennilega
reistan lim. Samkvæmt því
segir Gunnlaugur: Mér mun
aldrei falla hold meðan ég er
uppistandandi. Gráttu ekki,
Helga, vertu kát!
PENICILLIN OG GRETTIR
Ég var dolfallinn undir
þessari orðræðu. Nú skildi
ég loks að það var ekki á
allra færi að lesa Gunnlaugs
sögu ormstungu. — Hvað
um það, sagði ég vandræða-
lega. Ég tók deyfisprautu og
deyfði húðina yfir sárinu og
brá síðan kuta á bólguna.
Gulur gröftur vall úr ígerð-
inni. Ég hreinsaði þetta eftir
bestu getu, tók strok í rækt-
un og bjó um. — Svo verð-
urðu að taka fúkkalyf við
þessu, sagði ég. Ég skrifaði
út penicillin-töflur og fékk
Skírni. — Það hefði verið
betra ef Grettir hefði fengið
penicillin í Drangey, þegar
hann var að fást við sitt fót-
armein, sagði ég hugsunar-
laust. Skírni var nú greini-
lega nóg boðið. — Sam-
kvæmt kenningum mínum
og annarra íslenskumanna
táknar fótarmein Grettis
eilífa baráttu góðs og ills,
baráttu kristni og heiðni og
heilagt stríð lítilmagnans
fyrir rétti sínum. Það eru
viss tengsl milli Grettis og
Víetnamstríðsins. Þú skilur
greinilega ekkert í íslend-
ingasögum. Þú ættir að lesa
ritgerð eftir mig sem birtist í
Hrungni Tímariti sagnfræð-
inga um þetta efni sem heit-
ir: Táknmál galdra og fjöl-
kynngi í Grettissögu í ljósi
bandarískrar heimsvalda-
stefnu fyrr og nú. Annars
held ég að þú skiljir ekki
svona grein. Ég andvarpaði
og sagði: — Ég ætti kannski
að hætta að lesa íslendinga-
sögurnar. — Já, það held ég,
sagði Skírnir, þú skilur þær
ekki hvort sem er. Enda
skilja þær engir lengur
nema ég og nokkrir aðrir
uppi í Háskóla. — Ég fer þá
bara að lesa Morgan Kane,
sagði ég. Já, gerðu það,
sagði Skírnir, þar hæfir kjafti
skel. Hann hysjaði upp um
sig föðurlandið, hrifsaði af
mér receptið og skundaði út.