Pressan - 09.01.1992, Side 23

FIMMTUDAGUR PRESSAN 9. JANÚAR 1992
23
STJÓRNMÁL
VIÐSKIPTI
Mál er að
ofbeldinu linni
...og við borgum
reikninginn
Áróðursmaskína landbúnaðar-
mafíunnar gerir nú harða hríð að
væntanlegri þátttöku íslendinga í
nýju GATT-samkomulagi um alþjóð-
legar viðskiptareglur. Þess er krafist
að ríkisstjórnin hafni samkomulaginu
fvrir fslands hönd eða að lágmarki að
Áœtlað hefur verið að
hindranir í verslun með
búvörur og styrkir til
landbúnaðarframleiðslu
kosti jarðarbúa 300
milljarða Bandaríkjadala
á ári að óþörfu.
Islendingar verði ekki bundnir af
þeim reglum sem um verður samið. í
þágu þjóðarinnar á ríkisstjórnin að
vísa þessum málflutningi á bug.
Núverandi GATTsamkomulag um
fríverslun með iðnvarning hefur átt
stóran þátt í bættum lífskjörum í vest-
rænum iðnríkjum á undanförnum
áratugum. Með nýju GATT-samkomu-
lagi er stefnt að því að innleiða frí-
verslun í viðskipti með þjónustu af
ýmsu tagi og draga úr þeim ógurlegu
hömlum sem eru á milliríkjaverslun
með landbúnaðarvörur. Það leikur
enginn vafi á því að þeir verða miklu
fleiri sem græða en tapa á nýju GATT-
samkomulagi verði það að veruleika.
Þetta á örugglega við um íslendinga
en ekki síður fátækar þjóðir í þriðja
heiminum.
Það er ægileg lífsreynsla að fara í
matvöruverslun á íslandi, raða nokkr-
um nauðsynjum á botninn í körfu og
vera síðan sviptur — eða öliu heldur
rændur — miklum fjármunum við
búðarkassann. Þettaþarf ekki að vera
svona en verður svona meðan land-
búnaðarmafían kemur sínu fram.
Auðvitað er hið nýja GATT-sam-
komulag tilræði við skipan landbún-
aðarmála á íslandi á sama hátt og það
er tilræði við skipan landbúnaðar-
mála í öllum heiminum og ekki að
ástæðulausu. Áætlað hefur verið að
hindranir í verslun með búvörur og
styrkir til landbúnaðarframleiðslu
kosti jarðarbúa 300 milljarða Banda-
ríkjadollara á ári að óþörfu. Óþarfa
álögur á aimenning á íslandi skipta án
efa milljörðum ef ekki tugum millj-
arða króna á ári.
Sá er þó hængur á að hið nýja
GATT-samkomulag er langt frá því að
vera bráðdrepandi því ekki er gert ráð
fyrir að þjóðir dragi úr stuðningi við
landbúnað um nema þriðjung frá því
sem nú er til aldamóta. Þegar haft er
í huga hversu gríðarlegur stuðningur-
inn er nú — t.d. sá sem felst í algjöru
innflutningsbanni á búvörum sem
framleiddar eru heima fyrir — er
þetta lítið skref en þó í rétta átt.
íslenskur landbúnaður býr við
vernd fyrir erlendri jafnt sem inn-
lendri samkeppni sem stenst ekki
skynsamlega skoðun. Þessi vernd er í
raun efnahagslegt ofbeldi lítillar sér-
hagsmunaklíku gegn stærstum hluta
þjóðarinnar. Mál er að þessu ofbeldi
linni.
Birgir er hagfræðingur hjá EFTA í Genf.
Rétt fyrir kosningar og á öðrum há-
tíðarstundum, þegar mörgum stjórn-
málamönnum þykir nauðsynlegt að
taia við kjósendur, verður þeim tíð-
rætt um einokun fyrirtækja og nauð-
syn þess að koma „lögum yfir rekstur
þeirra". Og fjölmiðlungar taka undir
og ráðast á fyrirtæki sem þeir segja
einokunarfyrirtæki. í flestum tilfell-
um eru báðir aðilar, stjórnmálamenn
og fjölmiðlungar, uppvísir að skrumi,
enda yfirleitt ráðist á fyrirtæki sem
eiga lítið eða ekkert skylt við einokun
en eru stórfyrirtæki á íslenskan mæli-
kvarða. (Það er eftirtektarvert að oft
eru þetta sömu menn og vörðu einok-
un Ríkisútvarpsins, með kjafti og
klóm, og telja nauðsynlegt að stjórn-
málamenn geti haldið skömmtunar-
valdi sínu á fjármagni í gegnum ríkis-
rekið bankakerfi.) Einokun í huga
þessara manna er ekki einokun Póstg
og síma, eða einokun Ríkisútvarpsins,
til skamms tíma, á öldum ljósvakans,
heldur svokölluð einokun einkafyrir-
tækja, sem þau hafa komist í vegna
þess að stjórnendur þeirra geta boðið
vöru og þjónustu ódýrar en aðrir
keppinautar.
Einokun fyrirtœkja, vegna
yfirburða í rekstri, er ekki
siðferðislega röng...
Einokun er í sjálfu sér ekki slæm,
heldur hindrun á samkeppni. Það er
mikill misskilningur að einokun og
hindrun á samkeppni sé eitt og hið
sama. Fyrirtæki sem kemst í einokun-
araðstöðu, vegna þess að það getur
boðið vöru og/eða þjónustu á lægra
verði en keppinautarnir, í krafti betri
rekstrar, hlýtur að vera af hinu góða,
jafnvel þó það njóti gífurlegs hagnað-
ar. Það er ekki með neinum réttmæt-
um rökum hægt að setja fram þá
kröfu að það lækki verð, frekar en
nokkrum manni dettur í hug að setja
listamönnum ákveðnar reglur um
það hvernig þeir verðleggja vinnu
sína og listaverk. En kannski ákveða
stjórnmálamenn að setja listmálurum
ákveðnar reglur og fella verðlagn-
ingu á verkum þeirra undir Verðlags-
stofnun. Og þá yrðu ekki margir til að
sinna listinni. Það sama gerist ef
stjórnmálamenn skipta sér af at-
vinnulífinu, umfram það að setja al-
mennar leikreglur.
Einokun fyrirtækja, vegna yfir-
burða í rekstri, er ekki siðferðislega
röng og krefst engra sérstakra að-
gerða frá opinberum aðilum eða laga-
setningar. Hindrun á samkeppni ætti
að vera áhyggjuefni stjórnmála-
manna og fjölmiðlunga, — hindrun
sem stjórnmálamenn hafa öðrum
fremur komið fyrir með vitlausum
lagasetningum og reglugerðum. Gott
dæmi um þetta er olíuverslunin sem
reynir nú að brjótast úr spennitreyju
hins opinbera. Þar var til skamms
tíma engin verðsamkeppni og með
opinberum reglum var komið í veg
fyrir að aðrir en hinir útvöldu gætu
stundað innflutning og verslun með
olíu og bensín. Annað dæmi er fram-
leiðsla landbúnaðarvara, sem er
vernduð af hinu opinbera, og reikn-
ingurinn, sem stjórnmálamenn
ákveða hversu hár skuíi vera, er send-
ur jafnt til þeirra sem neyta landbún-
aðarvara og til þeirra sem ekki vilja.
Á KOSTNAÐ NEYTENDA
Hættan af öllu tali um einokun og
hversu slæm hún er virðist mér vera
tvíþætt. Annars vegar sú að orð eru
ekki rétt notuð, þ.e ekki er verið að
ræða um raunverulega einokun held-
ur stórfyrirtæki eins og áður er getið,
og hins vegar að tækifæri skapast fyr-
ir ofstjórnarmenn til að binda at-
vinnulífið niður í fjötra hafta og reglu-
gerða (og það verður á kostnað neyt-
enda). Það verður ekki nægilega und-
irstrikað að einokunarfyrirtæki eða
stórfyrirtæki, sem lýtur opinberu eft-
irliti s.s. í verðlagningu, endar oftar en
ekki með því að njóta sérstakrar
verndar ríkisins sem kemur í veg fyrir
samkeppni frá keppinautum.
Við neytendur þurfum ekki að ótt-
ast svo mjög að stórfyrirtæki sem hef-
ur vaxið og dafnað vegna þess að það
er betur rekið én önnur fyrirtæki láti
okkur borga hærra verð en ella. Við
ættum fremur að hafa áhyggjur af því
þau verði það stór að ríkisvaldið, þ.e.
stjórnmálamenn, telji þau það mikil-
væg að ekki sé hægt að láta þau fara
á hausinn. Þannig er það áhættu-
minna að fjárfesta í hlutabréfum
stórra fyrirtækja en þeirra sem minni
eru, vegna afskipta stjórnmála-
manna. Og hvaða hagsmunum er þá
verið að þjóna?
Þegar stjórnmálamenn tala á tylli-
dögum um einokun íslenskra fyrir-
tækja og nauðsyn þess að koma á
opinberri umsjón með rekstri þeirra
ættu kjósendur að hafa í huga að þeir
fá reikninginn sem þeir verða neyddir
til að greiða.
FJÖLMIÐLAR
Eiga konur heima meðal landsfeðranna?
Kvennalistakonur hafa ákveðið
að klaga Stefán Jón Hafstein fyrir
útvarpsráði fyrir að hafa ekki rætt
við sig í áramótaþætti rásar 2 og
Ríkissjónvarpsins. Þær vilja fá úr því
skorið hvort hann hafi brotið hlut-
leysisreglur RíkisútVcU'psins með því
að ræða við formenn fjögurra
stjórnmálaflokka á þingi en sleppa
þeim fimmta.
Ég heyrði Stefán Jón þvo hendur
sínar af þessu um daginn með því að
segja að ekki væri nauðsynlegt að
draga alltaf fram fulltrúa allra flpkka
þótt einn þeirra fengi að taia. Ég er
alveg sammála Stefáni. Og í raun
held ég að öll þjóðin sé sammála
honum, nema ef vera skyldi ein-
staka meðiimir í þeim flokkum sem
eru skildir útundan hverju sinni.
Ég hafði það eftir Vilmundi Gylfa-
syni í pistli um daginn að það héti
„skandinavískt hommahlutleysi“
þegar teyma þyrfti fulltrúa frá hverj-
um flokknum á fætur öðrum til að
gefa yfirlýsingar um ómerkilegustu
mál. Flestir fjölmiðlar eru blessun-
arlega hættir þessu, — nema frétta-
stofur ríkisins og Mogginn. Mogginn
virðist hins vegar hálfskammast sín
fyrir þetta og felur svona spurninga-
vagna vanalega djúpt inni í blaðinu.
En þótt ég sé sammála Stefáni um
að ekki sé nauðsynlegt að tala við
alla hersinguna er ég líka sammála
kvennalistakonum um að fulltrúi
þeirra hefði átt heima í áramóta-
þætti ríkisins. Á hátíðisdögum er
ekki tilhlýðilegt að skilja neinn út-
undan. Þannig talar maður við Jóa
rakara í fjölskylduboðum um jól
þótt til séu skemmtilegri menn.
Og það verður að segjast eins og
er að það er til slcemmtilegra sjón-
varpsefni en þær kvennalistakonur.
En mér finnst hins vegar að Stefán
hefði átt að manna sig upp í að
bjóða þeim og treysta á Guð, lukk-
una og sjálfan sig um að þær eyði-
iegðu ekki þáttinn.
En ef til vill er það vegna þess að
mér er svo sjaldan boðið í veislur —
og er hættur að kippa mér upp við
það — að ég skil ekki hvað kvenna-
listakonurnar eru að klaga Stefán
fyrir útvarpsráði. Og í raun er þetta
dálítið lýsandi fyrir þær konur. I stað
þess að vera ánægðar með að Stef-
án skuli húðstrýktur í hverjum
þjóðarsálarþættinum á fætur öðr-
um vilja þær frekar að útvarpsráð
setji ofan í við hann, — eins og það
skipti einhverju máli. Þetta lýsir ein-
hverri óttalegri trú á kerfinu og
nefndum þess.
Ef Stefán missté sig þá er það
hlustenda og áhorfenda að skamma
hann. Skoðanir eða smekkur út-
varpsráðs skiptir engu í þessu máii
— fremur en öðrum.
Gunnar Smárí Egilsson
„Ingibjörg Sólrún
verður alltaf mjög
meyr og tilfinninga-
nœm á gamlárs-
kvöld og ég nota þá
tœkifœrið til að inn-
rœta henni eitthvað
af jafnaðarstefnu. “
Ö8«ur Skarphéðlnsson
alþlngismaður og svili
Út i óvissuna
„Mig grunar að sendiráðið
starfi fyrir Rússland en við
höfum ekki fengið nein fyrir-
mæli þar að lútandi."
Leonfd Vakhtim sendiráðsritari
Var þetta ekki
dýrt spaug?
„Þetta var mjög auðvelt ár til
að gera grín að.“
Ágúst Guðmundsson skaupstjóri
Landafræðin i dag
„Þá hrundi Berlínarmúrinn
og við snarstoppuðum og
biðum.“
Tryggvl Jakobsson
hjá Námsgagnastofnun
Til hamingju Davið!
„Komeini var líka kosinn
maður ársins.4*
Stelngrímur Hermannsson
alþingismaður
Samkvæmt kinverska
almanakinu?
„Árið 1991 hefurað mörgu
leyti verið ár Alþýðubanda-
lagsins."
Ólafur Ragnar Grfmsson
alþlnglsmaður
Hver ætlar að reyna
að taka hann?
„Þetta er slæmt mál fyrir mig
en ég gef heimsmeistaratitil-
inn aldrei frá mér.“
Hjaltl Úrsus Árnason kraftakarl
Það væri þá
litlu að glata
„Ég dáist oft að alþingis-
mönnum fyrir að glata ekki
algjörlega ró sinni.“
Ólafur Skúlason biskup