Pressan - 09.01.1992, Side 25

FIMMTUDAGUR PRESSAN 9. JANÚAR 1992
25
ERLENDAR FRÉTTIR
Rúblan einskis virði
Tíma-
skekkja á
sporbraut
um jörðu
Þegar Sergej Kríkaljov fór að
heiman var hann hetja Sovét-
ríkjanna. Þegar hann snýr
aftur er ekki á hreinu hvar
„heima" er og flestir telja inn-
anlandssamgöngur mikil-
vaegari en geimferðir.
A sama tíma og heimurinn
hefur staðið á öndinni yfir at-
burðum í Rússlandi og ná-
grenni hafa fáir leitt hugann
að geimfaranum Sergej Krík-
aljov. Fyrir sjö mánuðum yfir-
gaf hann móður jörð frá Baj-
konúr-geimskotstöðinni í
Kazakhstan og hefur síðan
verið á sporbraut um jörðu í
geimstöðinni Mír.
Þegar Kríkaljov fór að heim-
an lék allt í lyndi. Þrátt fyrir
að Austur-Evrópa væri Sovét-
ríkjunum glötuð og Eystra-
saltsríkin hefðu verið til
vandræða voru Sovétríkin
enn ein og óskipt, Gorbatsjov
var við völd og harðlínu-
menn voru að sækja í sig
veðrið. Nú er öldin önnur.
Þegar hann snýr heim eftir
u.þ.b. tvo mánuði mun geim-
far hans (vendilega merkt
Sovétríkjunum) lenda á
snævi þakinni hásléttu Kaz-
akhstans. Svo blessunarlega
vill. til, að samskipti Kaz-
akhstans og Rússlands^ eru
með ágætum, en formlega
séð gætu yfirvöld í Kazakhst-
an gert athugasemdir við
komu hans og óskað eftir
vegabréfi hans.
En það er að mörgu að
hyggja fyrir aumingja Krík-
aljov. Til dæmis væri ráðlegt
fyrir hann að setja flokksskír-
teini sitt í Kommúnistaflokki
Sovétríkjanna út í geiminn
áður en hann snýr aftur, því
það staðfestir veru hans í
Á síðasta ári jókst neysla á
ofskynjunarlyfinu LSD meðal
bandarískra unglinga í fyrsta
skipti í meira en tvo áratugi.
Á sama tíma hafa vinsældir
áfengis, marijúana og kóka-
íns dvínað. Könnun, sem
Michigan-háskóli stóð fyrir,
Geimfarinn Sergej Kríkaljov
missti af byltingunni.
ólöglegum glæpasamtökum.
Eins væri ekki vitlaust að fjar-
lægja kýrillísku skammstöf-
unina CCCP af hjálminum,
því Sovétríkin eru ekki leng-
ur til og vísanir til þess kynnu
að særa suma.
Til allrar hamingju hefur
Kríkaljov haft tíma til þess að
setja sig inn í breytta skipan
mála í heimalandi sínu, 500
km fyrir neðan hann. Geim-
farinn Alexander Volkov,
sem hefur verið honum til
samlætis í Mír frá í október
síðastliðnum, hefur líka get-
að sagt honum frá valdaráns-
tilrauninni í ágúst, falli Mík-
haíls Gorbatsjovs og klifri
Borís Jeltsíns upp valdastig-
ann.
Þeir félagarnir sendu á
dögunum áramótakveðju til
hins nýja samveldis með ósk
um að geimferðaáætluninni
yrði fram haldið- Litlar líkur
virðast hins vegar á því, því
ríki hinna gömlu Sovétríkja
hafa nóg annað við pening-
ana að gera og líta á geim-
ferðir sem botnlausa hít. Að-
aláhyggjuefni þeirra Krík-
aljovs og Orlovs virðist því
vera að komast niður til jarð-
ar heilu og höldnu og síðan
að komast frá lendingarstað
sínum heim til Rússlands.
nemenda höfðu neytt LSD á
síðastliðnu ári. Að hluta hafa
menn rakið hinar nýju vin-
sældir efnisins til vaxandi for-
tíðarhyggju, sem einkum hef-
ur lýst sér í afturhvarfi til
blómatímans svonefnda.
Rúblan, sem fyrir ári var
virði 90 ÍKR, fæst nú fyrir 30
aura og fellur enn í verði. Svo
er komið málum, að meira
fæst fyrir rúbluna í New York
en í Moskvu. í New York er
hún nefnilega safngripur.
Hin fræga setning George
Orwells „Sumir eru jafnari en
aðrir“ hefur fengið nýja
merkingu í Moskvuborg á
þessum vetri. Verðbólga leik-
ur Rússa grátt þessa dagana,
en þrátt fyrir að búðarhillur
svigni litlu meira en fyrr und-
an vörum er skortur ekki til-
finnanlegur svo framarlega
sem maður á Bandaríkjadali.
Málum er svo komið að í
Moskvu fæst meira fyrir
Bandaríkjadalinn en nokkurs
staðar í Bandaríkjunum og
meira fæst fyrir rúbluna í
New York heldur en nokkurs
staðar í Moskvu. Ósigur
kommúnismans er alger.
En í Moskvu eiga flestir
ekkert annað en rúblur og
þær hrökkva skammt. Tök-
um til dæmis eftirlaunaþeg-
ann Míkhaíl S. Gorbatsjov.
Þrátt fyrir að hann fái nú
4.000 rúblur á mánuði í eftir-
laun, sem jafngildir tíföldum
meðalárslaunum í Rússlandi,
pægir það ekki til að kaupa
flösku af sæmilegu frönsku
hvítvíni á vinsælasta veit-
ingastað Moskvu. Veitinga-
staðurinn, sem er í Hótel
Úkraínu, selur flöskuna af
hvítu Bordeaux frá 1990 á 54
Bandaríkjadali, sem jafngild-
ir um 3.000 íslenskum krón-
um. Það er reyndar svipað og
menn láta fyrir hvítvínið á ís-
lenskum veitingastöðum og
þykir víst flestum mikið, en
fyrir Rússa er verðið nær
óviðráðanlegt. í síðasta mán-
uði var dollarinn seldur fyrir
um 100 rúblur í Moskvu, svo
flaskan mundi. kosta aum-
ingja Gorba um 5.400 rúblur
eða 1.400 rúblum meira en
hann fær í eftirlaun fyrir
dygg störf í þágu alþýðunnar.
En Gorbatsjov er heppinn,
því vínið kostar tvöfalt meira
en fyrrverandi kennari fær
yfir árið í eftirlaun og er þó
sæmilega gert við þá. Aftur á
móti geta daglaun bílstjóra i
þjónustu vestræns fyrirtækis
eða sendiráðs numið allt að
300 íslenskum kronum. Það
þykir ekkr mikið hér vestra,
en á mánuði eru það ríflega
tvöföld laun Gorbatsjovs.
Ekki er þó allt dýrt austur í
Moskvu og martröð rúss-
nesks efnahagslífs felst ekki
síst í að ekkert samhengi
virðist vera að finna í því; allir
eiga peninga en þeir eru lítils
virði. Vegna þessa var lagt út
í að leyfa „frjálst verðlag" nú
um áramótin. Hins vegar
virðist margt benda til þess
að aðeins sé verið að setja
nýtt þak á vöruverð og slíkar
ráðstafanir munu ekki duga
til þess að auka vöruúrval
eða gera markaðnum kleift
að koma á samræmi, því
ósýnilega höndin fær ekki að
njóta sín.
Rúblan fellur stöðugt og
það mismikið. í Moskvu er
Bandaríkjadalurinn nú seld-
úr fyrir um 200 rúblur, en í
Eistlandi þarf að láta a.m.k.
Illræmdasti málsvari her-
stjórnar Jaruzelskis lætur
ekki deigan síga og heldur
uppi áróðri gegn Walesa,
Samstöðu og kaþólsku kirkj-
unni í blautlegu vikublaði.
Sumum reynist stutt leiðin
frá kommúnisma til kapítal-
isma. Þannig er því farið með
Jerzy Urban, fyrrum tals-
mann pólsku kommúnista-
stjórnarinnar. Hann hafði
lengi af því atvinnu að verja
stefnu og gerðir herforingja-
stjórnar Jaruzelskis og varð
fyrir vikið einn hataðasti
maður Póllands. Hann hefur
nú hafið útgáfu vikublaðsins
Nie (,,Nei“) sem er undarleg
300 rúblur fyrir dalinn. Mál-
um er svo komið að meira
fæst fyrir rúbluna í New York
en Moskvu, því í New York
hefur hún að minnsta kosti
söfnunargildi. I Moskvu veit
enginn hvers virði rúblan er
og enginn veit hvað neitt
kostar nema í Bandaríkjadöl-
um. Fyrir Bandaríkjamenn er
það vöruverð vitaskuld ger-
samlega út úr öllu korti.
Nokkur dæmi:
★ í Pizza Hut í Moskvu
kostar kaffibollinn um 110
krónur og þykir dýr. Það er
sama verð og menn borga
fyrir flugmiðann frá Moskvu
til Tallín í Eistlandi.
★ Tíu mínútna leigubíla-
akstur frá Kíevskíj-lestar--
stöðinni í Moskvu inn í mið-
borg kostar jafnmikið og lest-
blanda af klámblaði og póli-
tísku málgagni. Urban er enn
heitttrúaður kommúnisti og
notar blaðið til að berja á
hinni nýju valdastétt í land-
inu, samstöðumönnum og
kaþólsku kirkjunni.
„Rafvirkinn rnikli" Lech
Walesa er uppáhaldsskot-
mark Urbans, sem veigrar sér
ekki við að gera grófar per-
sónulegar árásir á forsetann
og fjölskyldu hans. Vegna
barnaláns þeirra hjóna kallar
Urban frú Walesa „frjósemis-
dróttninguna" og hefur boðið
henni leiðsögn í notkun getn-
aðarvarna. Forsetinn fær
ókeypis eintak af blaðinu
arklefi fyrir fjóra frá Kænu-
garði í Úkraínu til Moskvu.
★ Biðraðirnar fyrir utan
MacDonalds í Moskvu hurfu
á einum degi þegar BigMac
var hækkaður upp í 16 krón-
ur. Það kann að virðast gjaf-
verð á íslandi, en í Moskvu
eru það rífleg daglaun meðal-
jónsins.
★ Kvöldverður fyrir þrjá á
Hótel Metrópól kostar 30.000
krónur og þar er einungis
tekið við Bandaríkjadölum.
Á samvinnufélagskaffihúsi
fæst ágætur málsverður fyrir
þrjá á 160 krónur.
Efnahagsástandið gefur
vestrænum fyrirtækjum
vissulega mörg gullin tæki-
færi, en áhætturnar eru að
sama skapi miklar. Mafían,
sem einkum er skipuð göml-
um kommúnistum utan af
landi og afdönkuðum íþrótta-
hetjum, tekur sinn toll, og nú
þegar eru fyrstu rússnesku
bankarnir farnir að riða til
falls. Banki erlendra við-
skipta varð í síðasta mánuði
að neita viðskiptavinum sín-
um um úttektir í erlendum
gjaldeyri.
Eitt vestrænt fyrirtæki í
Moskvu, sem varð fyrir barð-
inu á þessum ráðstöfunum,
vantaði erlendan gjaldeyri í
snatri, svo brugðið var á það
ráð að senda sendilinn með
næstu flugvél til höfuðstöðv-
anna í Lundúnum eftir reiðu-
fé. Til allrar hamingju hafa
tollverðir á Moskvuflugvelli
slakað verulega á klónni, því
stúlkan gekk óáreitt í gegn-
um græna hliðið með
100.000 Bandaríkjadali í bak-
pokanum.
klám
sent á skrifstofu sína í hverri
viku, en endursendir það um-
svifalaust með einkabílstjóra
sínum.
Kaþólska kirkjan er annað
skotmark, bæði vegna áhrifa
hennar í oþinberu lífi og and-
stöðu hennar gegn fóstureyð-
ingum. Innan um endur-
prentaðar myndir úr Pent-
house er algengt myndefni í
blaðinu María mey og meint-
ur áhugi hennar á getnaðar-
limum. Kaþólskir prestar
hvetja fólk í stólræðum til að
kaupa ekki blaðið og efnt hef-
ur verið til mótmælafunda
gegn Urban. TVívegis hafa
andstæðingar hans gengið
örna sinna á tröppunum fyrir
utan ritstjórnarskrifstofur
blaðsins.
Urban er ákafur stuðnings-
maður frjálsra fóstureyðinga.
Efri deild pólska þingsins
samþykkti í fyrra bann gegn
fóstureyðingum að viðlögðu
tveggja ára fangelsi. Urban
bauð þá þreföld mánaðar-
laun hverri þeirri konu sem
gæti sannað að einhver þing-
mannanna hefði barnað
hana og samþykkt fóstureyð-
ingu. Ein kona gaf sig fram,
Urban sannreyndi söguna og
birti. Hann hélt að vísu nafni
þingmannsins leyndu, en
segist munu birta það ef við-
komandi greiðir aftur at-
kvæði gegn fóstureyðingum.
Enginn sem er vandur að
virðingu sinni viðurkennir
opinberlega að kaupa og lesa
Nie. Þó selst blaðið í 700.000
eintökum og hefur útbreiðsl-
an sjöfaldast á einu ári. Hið
nýfengna prentfrelsi hefur
því reynst kommúnistanum
Jerzy Urban ágætistekjulind.
Talið er að hann hafi sem
svarar þremur milljónum
króna í mánaðarlaun. Venju-
leg mánaðarlaun í PÖllandi
eru um tólf þúsund krónur.
ERLENDIR PENNAR
Ný valdahlutföll með nýrri heimsskipan
Hin nýja heimsskipan,
sem hrun Sovétríkjanna ber
með sér, hefur ekki einungis
áhrif í Moskvu, heldur ekki
síður í New York. Miðstjórn-
arvaldið, sem réð ekki eigin
örlögum í Sovétríkjunum,
getur augsýnilega ekki verið
áhrifamikið í störfum Sam-
einuðu þjóðanna.
Þetta kom best í ljós í des-
ember þegar allsherjarþing-
ið fjallaði um ályktun sem
samþykkt var árið 1975 og
setti jafnaðarmerki á milli sí-
onisma og kynþáttahaturs.
Þingið samþykkti með 111
atkvæðum gegn 25 að draga
ályktunina til baka.
Ályktunin naut á sínum
tíma vitanlega helst stuðn-
ings arabaríkja, en var í
reynd soðin saman í Moskvu
og ein af mörgum sem ætlað
var að renna stoðum undir
stuðning Sovétríkjanna við
svokallaðar „þjóðfrelsis-
hreyfingar".
Stofnsáttmáli Sameinuðu
þjóðanna kveður skýrt á um
að eitt ríki megi ekki beita
annað vopnavaldi. Þrátt fyr-
ir þetta höfðu Sovétríkin allt
frá því 1960 frumkvæði að
ályktunum þar sem lýst var
„réttmæti" beitingar vopna-
valds gegn nýlendustefnu,
heimsvaldastefnu og kyn-
þáttahatri. í þessum álykt-
unum var skorað á ríki
heims að styðja við bakið á
öllum „þjóðurn" sem ættu í
slíkri „þjóðfrelsisbaráttu".
Þessari kenningu var
ítrekað beitt og á ólíklegustu
stöðum, t.d. í Víetnam, E1
Salvador og Mósambik — og
í ísrael — til að réttlæta
vopnaða baráttu gegn ríkis-
stjórnum sem Sovétmenn
höfðu vanþóknun á. Að
kalla síonisma kynþáttahat-
ur og Frelsissamtök Palest-
ínu (PLO) þjóðfrelsishreyf-
ingu jafngilti því að segja að
ofbeldisverk PLO og ann-
arra gegn Ísraelsríki væru
réttmæt, en viðbrögð ísra-
elsmanna til sjálfsvarnar að
sama skapi óréttmæt.
Með því að lýsa ályktun-
ina ógilda hefur allsherjar-
þingið því unnið í þágu sögu-
legs réttlætis og leiðrétt
sögufalsanir, því að síonism-
inn, sem er grunnurinn að
tilveru Ísraelsríkis, byggist
ekki á neinn hátt á kynþátta-
hatri. Sameinuðu þjóðirnar
hafna einnig með þessu
réttilega hinni lenínsku
kenningu um „þjóðfrelsis-
hreyfingar".
Þá gefur þessi stefnubreyt-
ing til kynna hversu pólitísk
valdahlutföll í Sameinuðu
þjóðinum og reyndar heim-
inum öllum hafa breyst. Áð-
ur fyrr brást það ekki að
hinn „sjálfkrafa meirihluti",
sem samþykkti ályktunina á
sínum tíma, kæmi í veg fyrir
allar tilraunir til að ógilda
hana.
Þessi „sjálfkrafa meiri-
hluti“ samanstóð af sósíal-
ísku valdablokkinni, með
Sovétríkin og austur-evr-
ópsk leppríki þeirra í broddi
fylkingar, og Samtökum
hlutlausra ríkja. Nú eru ekki
nema fáein sósíalistaríki eft-
ir. Af þessari fyrrum valda-
miklu blokk greiddu nú ein-
ungis Afganistan, Kúba,
Norður-Kórea og Víetnam
atkvæði gegn ógildingu
ályktunarinnar.
Sovétríkin sjálf, Úkraína,
Hvíta-Rússland, hin nýju
lýðræðisríki Austur-Evrópu,
Níkaragúa, Seychelles-eyjar,
Indland, Júgóslavía og fleiri,
sem áður fylgdu Sovétríkj-
unum alltaf að málum,
greiddu atkvæði með ógild-
ingu. Þar sem forystu sósíal-
istaríkjanna naut ekki leng-
ur við klofnuðu Samtök hlut-
lausra ríkja í afstöðu sinni og
einungis harðsnúnustu ríki
araba og múhameðstrúar-
manna greiddu atkvæði
gegn ógildingu.
Urslit atkvæðagreiðslunn-
ar sýna og sanna að hið
gamla tveggja blokka kerfi
kalda stríðsins er ekki leng-
ur ráðandi í störfum Samein-
uðu þjóðcinna. Það endur-
speglar endalok hinnar
gömlu heimsskipunar.

U Jeane
Kirkpatrick
LSD vinsælla
leiddi í ljós að 5,4% 18 ára
Biöraðir fyrir utan Pizza Hut við götuna, sem þar til fyrir
skemmstu var nefnd Gorkístræti. Hætt er við að röðin hafi
styst eftir síðustu verðhækkanir, því nú kostar kaffibollinn
þar margföld meðaldaglaun.
Ur kommúnisma í