Pressan - 09.01.1992, Page 26

26
FIMMTUDAGUR PRCSSAN 9. JANÚAR 1992
ERLENDAR FRÉTTIR
Brakar í forsetastólnum
Geimrusl til
vandræða
Geimvísindastofnun
Bandaríkjanna hefur miklar
áhyggjur af geimrusli á spor-
braut um jörðu. Talið er að
um 7.000 stórir hlutir á borð
við ónýta gervihnetti eða
gamlar eldflaugar séu á spor-
braut um jörðu, en um 3,5
milljónir smærri brota. Drasl
þetta er orðið vegfarendum
um geiminn hættulegt og í
síðasta mánuði munaði
minnstu að geimferjan Atl-
antis yrði fyrir 16 ára gamalli
sovéskri eldflaug á 28.800
km hraða. NASA telur að
verði ekkert að gert verði
geimferðir úr sögunni eftir
um 20 ár. Er nú unnið kapp-
samlega að áætlunum um
hreingerningu umhverfis
móður jörð á næstu árum.
Dýrkeypt
byssa
Byssan, sem Jack Ruby not-
aði til þess að drepa Lee Har-
vey Oswald, meintan morð-
ingja Johns F. Kennedys
Bandaríkjaforseta, var á dög-
unum seld á 220.000 Banda-
ríkjadali, eða jafnvirði 12,4
miíljóna íslenskra króna.
Kaupandinn var ótilgreindur
byssusafnari í New Jersey, en
það var bróðir Jacks, Earl Ru-
by, sem seldi byssuna eftir að
dómstóll staðfesti síðastliðið
haust að hún væri eign dán-
arbúsins. Jack Ruby keypti
byssuna, sem er .38 kalíbera
Colt Cobra, upphaflega fyrir
62,50 dali eða jafnvirði 3.500
íslenskra króna.
Aldagamalt
krabbamein
Krabbamein virðist ekki
vera sá nútímasjúkdómur,
sem sumir hafa talið og rakið
til streitu, mengunar og
mataræðis, ef marka má nýja
fornleifafundi. Þrátt fyrir að
fornar ritaðar heimildir í Eg-
yptalandi og Kína geti um
krabbamein hafa hingað til
ekki fundist nein merki þess í
líkamsleifum. Nálægt Cam-
bridge á Englandi hafa nú
fundist beinagrindur 83
manna frá miðöldum og á
tveimur þeirra sjást greinileg
merki krabbameins. Annar
mannanna virðist hafa þjáðst
af lungna- eða skjaldkirtils-
krabba og látist um 45 ára
aldur, en hinn — 15 ára
drengur — var með krabba-
mein í blöðruhálskirtli, sem
er mjög sjaldgæft hjá svo
ungu fólki.
Kosningavertíðin er að
hefjast í Bandaríkjunum. í
nóvember rennur út kjör-
tímabil forsetans og samtímis
er kosið til þings. Ekki eru
miklar líkur á sviptivindum í
þingkosningunum, en for-
setakjör getur orðið mun tví-
sýnna en áður var ætlað.
Lengi framan af síðasta ári
leit út fyrir að ekkert gæti
orðið Bush forseta að falii.
Hann baðaði sig í ljóma sig-
urs í Persaflóastríðinu og naut
meiri vinsælda en dæmi eru
um í sögunni. Síðan hefur
ýmislegt breyst. Alvarlegast
er að efnahagskreppa, sem
flestir héldu að væri tíma-
bundin lægð, hefur reynst
viðvarandi og erfiðari við-
fangs en ætlað var. Og ef sag-
an er einhver mælikvarði er
sitjandi Bandaríkjaforseti
aldrei í meiri fallhættu en
þegar illa árar í efnahagslífi.
Ef eitthvað gæti komið
Bush til bjargar eru það and-
stæðingarnir. Frambjóðenda-
hópur demókrata er heldur
ógæfulegur nú sem endra-
nær. Sex menn sækjast eftir
tilnefningu flokksins og hefst
sá slagur formlega í byrjun
febrúar með forkosningum í
lowa og New Hampshire.
DVERGARNIR SEX
Tom Harkin er öldunga-
deildarþingmaður frá Iowa.
Hann er vinstrimaður á
bandarískan mælikvarða og
boðar pólitík sem Banda-
ríkjamenn hafa hafnað ítrek-
að í rúmlega áratug; aukin
ríkisafskipti, skattahækkanir
og verndarstefnu í utanríkis-
viðskiptum. Það er þetta síð-
astnefnda sem líklega reynist
honum best meðal kjósenda
nú. Það er í tísku að kenna
Japönum öðrum fremur um
erfiðleika í bandarísku at-
vinnulífi. Nærtækasta lausn-
in þykir mörgum að stemma
stigu við innflutningi iðn-
varnings frá Asíu og helst fara
í viðskiptastríð við Japani.
Harkin hefur töluverðan
stuðning flokksmanna, sem
eru vinstrisinnaðri en al-
menningur, og hann nýtur
þess að fyrstu forkosningarn-
ar eru í heimafylki hans, Io-
wa. Hann lendir í fyrsta sæti
þar, en dalar væntanlega
fljótlega eftir það.
Bob Kerrey er líka öldunga-
deildarþingmaður og fyrrum
fylkisstjóri í Nebraska. Hann
er miðjumaður og þekktur
fyrir flest annað en afdráttar-
lausar skoðanir. Styrkur hans
liggur í ímyndinni; hann er
ungur og myndarlegur og á
að baki afrekaferil í Víetnam.
Þar missti hann hægri fótlegg
og gengur síðan með staur-
fót. Að auki kitlar forvitni al-
mennings samband hans við
leikkonuna Debru Winger,
en þau eiga saman heilsu-
ræktarstöðvar í Nebraska.
Kerrey á í erfiðleikum með
að hnoða saman stefnu sem
er skiljanleg venjulegu fólki,
en kemst væntanlega langt á
persónutöfrunum. Ef að lík-
um lætur verður hann í ná-
munda við þriðja sæti í fyrstu
prófkjörunum og dregur sig í
hlé ef ekki kemst betri skrið-
ur á framboðið.
Annar ungur miðjumaður
er Bill Clinton, fylkisstjóri í
Arkansas og sá sem á nú
mesta möguleika á útnefn-
ingu. Stjarna hans reis mjög
hratt í bandarískum stjórn-
málum. Hann varð fylkis-
stjóri fyrst árið 1979, þá 32
ára gamall, og hefur hrint í
framkvæmd ýmiss konar um-
bótum í Arkansas. Clinton
hefur verið fjársjóður nýrra
hugmynda fyrir demókrata
síðasta áratug og í farar-
broddi þeirra sem vilja um-
skapa stefnu flokksins í efna-
hags- og félagsmálum. Styrk-
leiki Clintons er mestur í Suð-
urríkjunum, þar sem hann
nýtur stuðnings áhrifa-
manna, en þó gengur honum
æ betur að fá norðanmenn til
stuðnings við sig. Hann lend-
ir væntanlega í öðru sæti í lo-
wa og því fyrsta í New
Hamsphire. Örlög hans ráð-
ast þó endanlega í mars, á
svokölluðum Super Tuesday,
þegar prófkjör eru haldin
samtímis víðs vegar um Suð-
urríkin.
fíaul Tsongas tilkynnti
framboð sitt síðastliðið vor,
þegar Bush forseti naut enn
um og yfir 90% fylgis al-
mennings. Fyrir þann kjark
nýtur hann virðingar og einn-
ig fyrir hetjulega baráttu við
krabbamein, sem varð til
þess að hann dró sig í hlé frá
stjórnmálum árið 1984, en
hann hafði verið öldunga-
deildarþingmaður fyrir Mass-
achusetts. Tsongas er sá
frambjóðandi demókrata
sem hefur best útfærða
stefnu í ríkisfjármálum og
efnahagsmálum, en það háir
honum hversu litlaus ræðu-
maður hann er. Ef demókrat-
ar þora að veðja aftur á frjáls-
lyndan Grikkja frá Massachu-
setts (Michael Dukakis reynd-
ist ekki mjög vel) fer Tsongas
langt á skynsemishyggju og
afburða hæfileikum, sérstak-
lega í nágrannafylkinu New
Hampshire.
Douglas Wilder er fylkis-
stjóri Virginíu og eini blökku-
maðurinn í hópnum. Fylkis-
stjórar í Virginíu mega aðeins
sitja eitt kjörtímabil og eru
því ekki fyrr komnir í emb-
ætti en þeir fara að svipast
um eftir annarri vinnu. Wil-
der hefur nýtt sér þjóðarat-
hygli sem hann fékk sem
fyrsti svarti fylkisstjórinn í
Bandaríkjunum og nýtur
þess líka að Jesse Jackson er
ekki með í baráttunni núna.
Pólitískar skoðanir hans hafa
verið á reiki; í Virginíu hefur
hann verið íhaldssamur í fjár-
málum, en í forsetaframboði
hefur hann breytt kúrsinum
til að ná betur til stuðnings-
manna Jacksons. Wilder er
ekki líklegur til stórafreka, en
fær væntanlega nægan
stuðning minnihlutahópa til
að halda út fram á vorið.
Enn er ótalinn Jerry
Brown, hinn skrautlegi fyrr-
um fylkisstjóri Kaliforníu.
Hann er í krossferð gegn pól-
itíska valdakerfinu eins og
það leggur sig og kemur fram
sem talsmaður litla manns-
ins. Fæstir taka framboð hans
alvarlega, enda hefur hann
lagt lag sitt við undarlegustu
málstaði síðan hann lét af
embætti fylkisstjóra. Á tíma-
bili var hann niðursokkinn í
nýaldarspeki, en leggur nú
mesta áherslu á siðspillandi
áhrif peninga í bandarískum
stjórnmálum. Brown fær jað-
ar- og óánægjufylgi, en skipt-
ir ekki máli fyrir heildar-
myndina.
HARKA TIL HÆGRI
Það er næsta víst hver
verður frambjóðandi repú-
blikana, þótt ekki gangi það
þrautalaust. George Bush,
sitjandi forseti, fyrrum for-
stjóri CIA, sendiherra í Kína
og fulltrúadeildarþingmaður,
er vinsæll vegna afreka á
sviði utanríkismála, en er
enn að leita sér að stefnu í
innanríkismálum. Hann gaf
eitt loforð fyrir síðustu kosn-
ingar, að hækka ekki skatta,
en sveik það.
Það fór í taugamar á fíatr-
ick Buchanan, hægrisinnuð-
um dálkahöfundi og sjón-
varpsmanni. Buchanan er
einangrunarsinni af gamla
skólanum, vill að Bandaríkja-
menn hætti að reyna að leysa
vandamál annarra þjóða og
Kominn tími til að byrsta
sig aftur.
snúi sér að sínum eigin. Hann
hefur enga sérstaka efna-
hagsstefnu, nema lægri
skatta og minni ríkisafskipti,
en þeim mun harðari skoðan-
ir á ýmiss konar félagsmál-
um. Hann var ræðuritari fyrir
Nixon (og stóð með honum í
gegnum Watergate-málið
allt) og síðar yfirmaður upp-
lýsingaskrifstofu Hvíta huss-
ins í tíð Reagans. Framboð
hans er enn ein birtingar-
myndin á langvarandi klofn-
ingi í Repúblikanaflokknum
sem á rætur sínar í forseta-
kosningunum 1964. Þar tók-
ust á Nelson Rockefeller, full-
trúi flokkseigendanna á aust-
urströndinni, og Barry Gold-
water, einn af nýju harðlínu-
mönnunum í Suður- og Vest-
urríkjunum. Sama skipting
birtist í átökum Reagans og
Bush árið 1980 og Buchanan
telur sig nú vera að verja sjón-
armið Goldwaters og Reag-
ans gegn svikum miðju-
manna á borð við Bush.
íhaldsmenn í New Hamps-
hire hafa tekið Buchanan vel
og hann getur vænst 20—
30% fylgis. Það dugar ekki tii
sigurs, en gæti nægt til að
toga Bush lengra til hægri og
draga þannig úr fylgi hóf-
samra kjósenda.
Þegar prófkjörsbaráttan
færist suður á bóginn bætist í
hóp frambjóðenda nýnasist-
inn og íslandsvinurinn David
Duke. Repúblikanar vilja
reyndar ekki kannast við
hann og hefur tekist að úti-
loka hann frá þátttöku í próf-
kjöri í Georgíu, en það er
kannski einmitt andstaðan
sem Duke nærist á. Hingað til
hefur hann ekki skipt sér
mikið af landsmálapólitík, en
hefur pólitískt nef sem hefur
reynst honum vel. Hann er í
það minnsta vandamál sem
ráðgjafar Bush vildu helst
vera lausir við.
PENINGALAUS PÓLITÍK
Það er enginn skortur á úr-
lausnarefnum fyrir næsta
Bandaríkjaforseta, hvort
heldur snertir skólamál, heil-
brigðisþjónustu, umhverfis-
vernd eða eiturlyfjavanda og
ofbeldi. Allar lausnir sem
nefndar eru stranda þó á
sama vandanum: þær kosta
peninga og peningar eru ekki
til. Fjárlagahalli hefur verið
krónískur og vaxandi á ann-
an áratug. Bandaríkin eru
orðin nettó iántakandi í
fyrsta sinn í tvö hundruð ár
og kjósendur mega ekki
heyra minnst á skattahækk-
anir. Meiraað segja hið gamla
þjóðráð vinstrimanna, að
draga úr hernaðarútgjöldum,
dugar ekki lengur. Arsfram-
lög til Pentagon eru tæpir
þrjú hundruð milljarðar dala,
en fjárlagahallinn vel á fjórða
hundraðið.
Þess vegna er hætt við að
kosningabaráttan nú líkist
hinni síðustu að því leytinu
að hún verði yfirborðskennd,
fánanum verði óspart veifað
en umræður verði efnisrýrar.
Slíka kosningabaráttu vinna
repúblikanar. En alvarlegt
efnahagsástand og þjóðfé-
lagsvandi sem ekki verður
lengur litið framhjá hafa sett
skrekk í bandarísku þjóðar-
sálina. Þess vegna getur Bush
ekki verið viss um sigur í
haust, sérstaklega ef demó-
krötum tekst að koma sér
saman um frambærilegan
frambjóðanda.
Bush Bandaríkjaforseti þarfekki
annað en kvefast til að bandarískir
kjósendur hugsi með hryllingi til
varaforsetans, Dan Quayle. En aðrir
flokksbrœður forsetans geta líka
reynst honum skeinuhœttir. Það eru
einangrunarsinninn Pat Buchanan og
íslandsvinurinn David Duke, sem vilja
báðir setjast í forsetastólinn í haust.