Pressan - 09.01.1992, Side 42

42
FIMMTUDAGUR PRBSSAN 9. JANÚAR 1992
smáa
letrið
Þótt einhver kunni að vera
forvitinn um hver var maður
siðasta árs skiptir miklu meira
máli hver var það ekki. Eiður
Guðnason umhverfisráðherra
var til dæmis ekki maður sið•
asta árs að mati hlustenda
Stöðvar 2. Hann var eini ráð-
herrann sem fékk ekkert stig.
Húsdýragarðurinn i Laugardal
sló Eið meira að segja út og
einnig forveri hans í starfi (þ.e
Eiðs), Júlíus Sólnes. Hann fékk
stig fyrir að hafa vit á aö hverfa
af landi brott.
Og tveir þriðju hlutar þing-
heims eru ekki heldur menn
siðasta árs. Og ekki heldur kon-
ur ársins. Fjórar þingkonur
kvennalistans gleymdust; þær
Kristín Ástgeirsdóttir, Kristin
Einarsdóttir, Anna Ólafsdóttir
Bjömsson og Jóna Valgerður
Kristjánsdóttir. Ingibjörg Sól-
rún Gisladóttir varþannig eina
þingkona Kvennalistans sem
einhver mundi eftir. Það voru
þrir sem það gerðu og Stefán
Jón Hafstein var ekki þar á
meðal, þvi hann gleymdi að
bjóða henni i Perluna.
Sem fyrr taldi enginn
ástæðu til að nefna neina fram-
sóknarmenn utan þá Stein-
grim Hermannsson og Halldór
Ásgrimsson. Enginn mundi
eftir Finni Ingólfssyni, Ingi-
björgu Pálmadóttur, Ólafi Þ.
Þórðarsyni, Páli Péturssyni,
Stefáni Guðmundssyni, Guð-
mundi Bjarnasyni (hann var
eini ráðherra fyrri rikisstjórnar
sem ekki var nefndur fyrir utan
Óla Þ. Guðbjartsson), Valgerði
Sverrisdóttur, Jóhannesi Geir
Sigurgeirssyni, Jóni Kristjáns-
syni, Jóni Helgasyni eða
Guðna Ágústssyni. Enginn.
Og margir þingmenn Sjálf-
stæðisflokks eru heldur ekki til.
Eins og Björn Bjarnason, Eyj-
ólfur Konráð Jónsson, Sólveig
Pótursdóttir, Geir H. Haarde,
Lára Margrét Ragnarsdóttir,
Sturla Böóvarsson, Guðjón
Guðmundsson, Einar K. Guð-
finnsson, Pálmi Jónsson, Vil-
hjálmur Egilsson, Tómas Ingi
Olrich, Egill Jónsson, Árni
Johnsen, Eggert Haukdal, Sal-
ome Þorkelsdóttir, Árni M.
Mathiesen og Árni R. Árna-
son. Hvaða fólk er þetta? Að
minnsta kosti ekki fólk síðasta
árs.
Týndir kratar eru færri. Fyrir
utan Eið eru það bara Sigbjörn
Gunnarsson, Gunnlaugur
Stefánsson og Rannveig Guð-
mundsdóttir.
Og allaballarnir. Þegar árið
vargert upp mundi enginn eftir
Guðrúnu Helgadóttur, Jó-
hanni Ársælssyni, Kristni H.
Gunnarssyni eða Hjörleifi
Guttormssyni. Þjóðin mundi
bara ekki eftir þessu fólki.
En hún mundi eftirJóni Ótt-
ari Ragnarssyni. Eða að
minnsta kosti sá sem veitti
honum atkvæði sitt. Og hún
mundi eftir Jóni ísberg, þeim
sögufræga sýslumanni, Einari
Gislasyni i Fíladelfíu og Sigriði
Snævarr, sendiherra í Svíþjóð,
— öll fengu þau eitt atkvæði
eins og Jón Óttar.
Annars var keppnin milli
hópanna ekki síður skemmti-
leg þótt yfirburðir brids-lands-
liðsins vörpuðu skugga áhana.
Rikisstjórnin fékk eitt atkvæði
eins og dýrin i Húsdýragarðin-
um og heföi ábyggilega staðið
sig betur ef Eiður hefði ekki
dregið hana niöur. Það er þó
hæpið að hún hefði getað lagt
jólasveinana, sem fengu þrjú
atkvæði. Það ber þó að hafa i
huga að ráðherrarnir eru bara
tiu en jólasveinarnir þrettán.
Reyndar halda sumir þvi fram
að þeir séu niu eins og ráðherr-
arnir, ef Eiður er ekki talinn
með.
KLUKKURNAR SEM SKIPTA OKKUR MÁLI
„Sú var tíð, segir í bókum,
að íslenzka þjóðin átti aðeins
eina sameign sem metin var
til fjár. Það var klukka...
klukkan landsins."
Þannig skrifar Halldór Lax-
ness um íslandsklukkuna á
Þingvöllum í samnefndri
bók. Þessi klukka var þó ekki
notuð til tímamælinga heldur
var hún notuð við þinghaldið
og söng meðal annars loka-
söng yfir þeim dæmdu.
A gullaldartíma hennar var
tímasveiflan líka önnur en í
dag. Hún miðaðist við árstíð-
ir og birtustundir og sekúnd-
an skipti engu máli.
legu.
Klukkuverðir nútímans
vinna á Raunvrsindastofnun
Háskólans, þar sem ein atóm-
klukka og þrjár ómegaklukk-
ur eru geymdar. Þetta eru
ekki eiginlegar klukkur en
nema aðeins alþjóðleg tíma-
merki. Gangverkið sjálft er
hins vegar í Noregi og má því
með nokkrum sanni segja að
„klukkan landsins“ sé inn-
flutt frá frændum vorum
Norðmönnum.
SÓLARUPPRÁS GÆTI
FÆRST TIL
„í einum sólarhring eru
86.400 sekúndur en það er
Þeim sem stunda segulmæl-
ingar, jarðskjálftamælingar
eða stýra skipum og flugvél-
um þykir siík nákvæmni hins
vegar afar eðlileg, þar sem
tíminn er þeirra viðmiðun til
staðsetningarákvarðana. Far-
þegar yrðu víst lítt hrifnir ef
röng tímamerki yrðu til þess
að lent væri í Timbúktú í
staðinn fyrir áætlaðan lend-
ingarstað; París.
SIGRÍÐUR HAGALÍN
OG 04
Menn landsins og konur
fylgjast vel með hvað tíman-
um líður og eru miklar hring-
ingar í símanúmerið 04 til
Jón Sveinsson með „klukkur"
Raunvísindastofnunar. Þær
nema alþjóðlegar tímamerk-
ingar en gangverkið er í raun í
Noregi. íslenski tíminn er því
innfluttur.
Nútíminn krefst nákvæmra
tímasetninga og jafnvel sek-
úndubrotið getur gert gæfu-
muninn. í dag er „klukkan
landsins“ því af fullkomnari
gerð en sú er Laxness lýsir og
mælir upp á hár hinn gull-
væga tíma nútímamannsins.
INNFLUTT „ÍSLANDS-
KLUKKA“
Klukkur verða ekki algeng-
ar á heimilum íslendinga svo
nokkru nemi fyrr en á ní-
tjándu öld. Voru það þá ein-
ungis fyrirmenn og mektarlið
sem áttu eignir siíkar.
„Klukkur fylgja menningu
bæja og borga," sagði Þór
Magnússon þjóðminjavörður.
„í sveitinni var ekki þörf fyrir
klukkur, menn fundu það
bara á sér hvenær þyrfti að
mjólka beljurnar og fóru eftir
sólargangi og árstiðum.”
Elsta klukka landsins, sem
vitað er um, er frá 1667, ensk
að uppruna. Það var svoköll-
uð brassklukka sem stóð á
vegghillu og er með miklum
pendúl.
Til að mæla tímaskekkjur
áður fyrr voru klukkur send-
ar landa á milli og komu til að
mynda sérfræðingar hingað
fyrir margt löngu. Þeir sendu
klukkurnar til Skotlands,
fengu þær síðan til baka og
sáu hversu mikið þær flýttu
sér eða seinkuðu. í dag er
öldin önnur og vinnubrögðin
sömuleiöis. Að vísu eru tíma-
merki send yfir hafið en ekki
í föstu formi — hvað þá sjáan-
ekki sami sekúndufjöldi og
um aldamót, það munar um
1/86.400 úr sekúndu ef mið-
að er við þann tímapunkt.
Jarðsnúningurinn er breyti-
legur og er jörðin að hægja á
sér. Ekki mikið, en til að sam-
ræma lengd snúnings jarðar
og sekúndna þarf að skjóta
inn aukasekúndu af og til, því
óhagkvæmt er að breyta
lengd hennar. Ef þetta væri
ekki gert mundi sólarupprás,
á mjög löngum tíma, færast
til,“ sagði Þorsteinn Sœ-
mundsson hjá Raunvísinda-
stofnun.
„Tíminn er samræmdur um
allan heim og send út alþjóð-
leg tímamerki sem stjórnast
Sjónvarpsklukkan er ekki til i
raunveruleikanum. Hún sést
aöeins á skjánum.
af atómklukkum og gangi
himintungla. Merkin eru
þannig að hægt er að nota
þau til að stýra klukku, en
klukkuverkið er raunveru-
lega staðsett annars staðar."
Það hvá eflaust margir við
lestur þennan og spyrja sjálfa
sig sem svo hvaða dauðans
máli það geti skipt að tíminn
sé svo nákvæmlega mældur.
marks þar um. Þar segir hún
Sigríður Hagalín leikkona
okkur hvar við erum stödd í
sólarhringnum og ef sú
klukka stoppar fá starfsmenn
símstöðvarinnar það óþveg-
ið.
„Það er aldrei hægt að hafa
klukkuna 100 prósent rétta,“
sagði Thor Eggertsson, yfir-
deildarstjóri símstöðvarinn-
ar. „Það þarf að leiðrétta
hana að jafnaði einu sinni í
viku og skeikar þá um eina til
tvær sekúndur." Rafmagns-
truflanir hafa stundum orðið
þess valdandi að Sigríður fer
í „tímabundið frí“ og sýna
áköf viðbrögð notenda
hversu mikilvæg þessi
04-klukka er okkur í daglega
lífinu.
Ekki síður mikilvæg klukka
er sú sem allir foreldrar
þekkja og börnin kynnast
seinna meir. Það er klukkan á
fæðingardeildinni. Tíma-
mælir nýs iífs.
„Nú er ein móðurklukka
sem samræmir~allar hinar á
fæðingarstofunum, og stillir
þær saman. Áður fyrr voru
hér stórar klukkur á öllum
stofum sem mannshöndin
Armbandsúr nútímamanns-
ins, í beinu sambandi við rad-
íóbylgjur og gervihnetti.
samræmdi," sagði Ásgerður
Helgadóttir, ljósmóðir á fæð-
ingardeild Landspítalans.
Fæðingartími í dag þykir
mjög mikilvægur, ekki síst
fyrir stjörnuspekinga og
framtíðarspádóma. Ekki er
langt síðan ekki var einu
sinni hugsað út í svona lagað.
„Fyrir 20 til 30 árum var
þetta ekki svona nákvæmt og
áður fyrr var varla hægt að
hafa daginn réttan. Það var
oft rugl í kirkjubókum," sagði
Ásgerður.
BURT MEÐ SAMRÆMDAN
KLUKKNAHEIM
Klukkuþörfin er sprottin
upp úr fjöldamenningu bæja
og borga en með vaxandi
þróun og tæknidýrkun hefur
einstaklingshyggjan orðið
einkennandi fyrir slík samfé-
lög. Einstaklingurinn getur
því ekki lengur lifað í sam-
ræmdum klukknaheimi og
var vasaúrið og síðar arm-
bandsúrið Iausnin í máli
þessu.
Vasaúr fóru menn að nota
hérlendis á síðustu öld og
töldust gæðasmíði. Úrin
þóttu fínir tímans mælar í þá
daga þótt nútíminn fitji upp á
trýnið við svo öldruðu fyrir-
bæri. Smám saman urðu þau
betri og betri, fullkomnari og
fullkomnari. Nú er svo komið
að menn geta verið í beinu
sambandi við radíóbylgjur og
gervihnetti og lesið tíma af
nær óskeikulli nákvæmni. En
þurfum við virkilega á því að
halda?
„Mér finnst þetta alveg
rosalega þægilegt," sagði
Arnkell Sigurðsson, nú-
tima-klukkueigandi. „Ég er
búsettur í Danmörku og ef ég
þarf að ná lest er ég aldrei í
vafa um tímann! Ég get stólað
á mína klukku.“
Úrið er þannig úr garði gert
að loftnet í armbandinu nem-
ur radíóbylgjur og send eru
stöðumerki. Úrið leiðréttir
sig sjálfkrafa ef tímamæling
er skökk.
„Það er smart og vekur at-
hygli. Ég þarf aldrei að stilla
mánaðardaga og hlaupár er
stillt sjálfkrafa."
Þess er kannski ekki langt
að bíða að úr sem þessi verði
almenn, þótt hérlendis
kæmu þau að vísu að litlu
gagni þar sem sumar- og vetr-
artími er ávallt hinn sami.
SAMEININGIN HÓLPIN
Þrátt fyrir allar einmenn-
ingsklukkur missa sumar
klukkur aldrei gildi sitt. Ein
slík er margfræg klukka sem
sameinað hefur landsmenn
síðustu áratugi; útvarps-
klukkan.
„Við kölluðum hana út-
varpsklukkuna og hún stóð í
þularstofu Landsímahússins
þegar Útvarpið var þar til
húsa," sagði Jón Múli Árna-
son, landsþekktur útvarps-
maður og klukkuvinur. „Hún
sló í beinni útsendingu og fyr-
ir bragðið varð hvert útvarps-
kvöld þjóðhátíð. Klukkuslátt-
urinn var sérstakur dagskrár-
liður og auglýstur sem slíkur
á hverjum degi.“
Þegar útvarpið var flutt
upp á Skúlagötu varð klukk-
an vandamál og var þá Út-
varpsklukkufélagið stofnað.
Það voru þulir og tæknimenn
sem að því stóðu, en náin
Útvarpsklukkan nýja og
gamla. Sameiningartákn
landsmanna.
samvinna var þeirra á milli.
Baráttumálið var að fá klukk-
una með og varð úr að hún
fékk nýjan stað í nýrri þular-
stofu. „Þetta var barátta fyrir
lífi klukkunnar og við stóðum
saman, tæknimenn og þulir."
Og aftur var flutt, nú í Efsta-
leitið, og vildu menn hafa
sameiningartáknið með.
Klukkuræfillinn var farinn að
bila nokkuð og ekki gagnaði
að hafa hann lengur með í
för.
íslandsklukka Laxness var
tekin þrátt fyrir mótmæli,
brotin og flutt á brott. Ekki
átti að fara eins fyrir klukku
þessari. Menn brugðu þá á
það ráð að vera vinsamlegir
tækninni og tóku óminn upp
á segulband. Skyldi samein-
ingin þannig hólpin verða.
Telma Tómasson