Pressan - 21.05.1992, Qupperneq 22

22
FIMMTUDAGUR MESSAN 21.MAÍ1992
Tekjuskipting í þjóðfélaginu
Fimm milljarðar í skatta,
brjátíu til baka
Skattkerjfið og tekjutengdar greiðslur úr ríkis-
sjóði breyta verulega þeirri mynd sem dregin
hefur verið upp af misrétti í tekjuskiptingu á
íslandi.
Sá helmingur launafólks, sem lægri hefur tekjurnar, greiðir 18 prósent beinna skatta til rikisins
eöa um fimm milljaröa. Sami hópur fær hins vegar 80 prósent af öllum tilfærslum frá ríkinu
eöa sem nemur ríflega þrjátíu milljöröum.
Ný hugmynd virðist vera að
komast í tísku í íslenskri þjóð-
málaumræðu. Vaxandi tekju- og
eignaskipting. Hönnuður hug-
taksins er öðrum fremur Jó-
hanna Sigurðardóttir félags-
málaráðherra, en ritstjórar
Morgunblaðsins hafa ítrekað
gert þessa hugmynd að umræðu-
efni að undanförnu í leiðurum
og Reykjavíkurbréfi og hafa
tengt hana sérstaklega við þjóð-
félagsóróa í Bandaríkjunum.
Hugsunin var kannski sú, að úr
því illa var komið í Bandaríkjun-
um hlyti eitthvað að vera athuga-
vert hérlendis. Ritstjóramir lýstu
eftir upplýsingum um tekju- og
eignaskiptingu hér á landi og á
dögunum varð félagsmálaráð-
herra við þeirri beiðni.
BILIÐ HEFUR AUKIST
Ráðherrann hefur í ræðum og
greinum rakið tölur um tekju- og
eignaskiptingu sem gefa til
kynna að bil á milli einstakra
þjóðfélagshópa hafi vaxið á und-
anfömum ámm, þótt varla geti
talist um róttækar breytingar að
ræða. Af helstu tölum varðandi
tekjuskiptingu má nefna jressar:
•Tekjuhæsti fimmtungurinn
hafði 43,3 prósent heildartekna
árið 1987, en 43,8 prósent árið
1990. Aukning um hálft prósent.
•Tekjulægsti fimmtungurinn
hafði 3,98 prósent heildartekna
árið 1987, en 3,65 prósent árið
1990. Lækkun um þriðjung úr
prósenti.
•Breytingamar hafa verið
meiri meðal kvæntra karla.
Tekjuhæsti fimmtungur þeirra
hafði 33,8 prósent heildartekna
árið 1982, en 35,7 prósent 1990.
Hlutur tekjulægsta fimmtungs-
ins hafði á sama tírna minnkað
úr 8,8 prósentum í 8,0.
Með því að bera saman þau
fímm prósent kvæntra karla sem
höfðu hæstar og lægstar tekjum-
ar komst ráðherrann einnig að
því að launamunur væri fjórtán-
faldur í landinu, það er á bilinu
60 þúsund til 840 þúsund á mán-
uði.
EN SKATTURINN DREG-
UR VERULEGA ÚR
Þessar tölur em unnar upp úr
gögnum sem Þjóðhagsstofnun
hefur aflað, en þær segja alls
ekki alla söguna. Fyrir áhrif ým-
issa aðgerða skattkerfisins er
dreifing ráðstöfunartekna allt
önnur og „raunverulegur“ tekju-
munur töluvert minni. Þegar
álirif tekjuskatts og tilfærslna úr
ríkissjóði em tekin með í reikn-
inginn kemur í ljós að tekjuhæsti
hópurinn greiðir hlutfallslega
hæstu skattana, en fær um leið
minnstar tilfærslur úr ríkissjóði.
Sá tekjulægsti greiðir litla sem
enga skatta, en nýtur jafnframt
mestra bótanna.
Með tilfærslum er hér átt við
greiðslur úr almannatryggingum
og lífeyrissjóðum, bamabætur,
bamabótaauka og aðrar minni
tilfærslur. Slíkar greiðslur frá
ríkinu em í heildina um ellefu
milljörðum hærri en það sem inn
kemur af beinum sköttum. Hér
em nokkrar tölur um þessa skipt-
ingu:
•Sá tíundihluti hjóna, sem
lægstar hefur tekjur, fær tæpt I
prósent heildartekna, greiðir
nánast enga beina skatta, en fær
um 40 prósent heildartilfærslna
frá ríkinu.
•Tekjuhæstu 10 prósentin
hafa um 23 prósent heildartekna,
greiða 27 prósent skattanna, en
fá í sinn hlut 4 prósent tilfærslna.
•Sá helmingur, sem tekjulægri
er, fær 28 prósent teknanna,
greiðir 18 prósent skattanna, en
fær 80 prósent tilfærslna í sinn
hlut.
Niðurstaðan af þessum til-
færslum er að í hlut tekjulægsta
hópsins, sem fær aðeins tæpt 1
prósent markaðstekna, koma 4,5
prósent ráðstöfunartekna. Tekju-
hæsti hópurinn, með 23 prósent
markaðstekna, fær um 19 pró-
sent ráðstöfunartekna. Sá helm-
ingur, sem lægri tekjumar hefur,
fær 28 prósent markaðstekna, en
hefur jtegar upp er staðið 35 pró-
sent ráðstöfunartekna.
EITT NÝTT SKATTÞREP
BETRA EN ÞRJÚ GÖMUL
Þetta þýðir ekki að ekki sé
mikill launamunur í landinu,
heldur einungis að í umræðu um
tekjuskiptingu er varhugavert að
líta framhjá tekjujöfnunaráhrif-
um skattkerfísins. Tölur um at-
vinnutekjur (markaðstekjur)
segja ekki nema hluta sögunnar,
raunverulegur munur á stöðu
þessara hópa, sem bomir em
saman, hlýtur að felast í þeim
ráðstöfunartekjum sem koma í
þeirra hlut.
Skattasérfræðingar, sem
PRESSAN ræddi við, fullyrtu að
tekjuskattur í íslenska kerfinu
væri mun meira stighækkandi en
í gamla kerfinu sem gilti fyrir
1987, þótt skattþrepið sé nú að-
eins eitt, en þau vom þrjú í
garnla kerfinu. Það helgast af
undanþágum sem felldar vom
niður og komu einkum þeim
tekjuhærri til góða og jafhframt
af tekjutengingu ýmissa bóta úr
ríkissjóði. Sumir héldu jafnvel
fram að íslenska kerfið væri
meira stighækkandi (prógressív-
ara) en til dæmis gamla sænska
kerfið, þar sem jaðarskattur gat
farið upp í 80 prósent.
Rétt er þó að hafa í huga að
hér er einungis rætt um beina
skatta, en ekki til dæmis um
virðisaukaskatt, sem er flatur og
í eðli sínu „regressívur", leggst
af meiri þunga á þá tekjulægri.
Þeir sem lægstar hafa tekjumar
nota stærri hluta þeirra í neyslu
sem ber virðisaukaskatt heldur
en hinir tekjuhærri, sem geta lagt
fyrir og beint spamaði að fjár-
festingu sem ekki ber virðis-
aukaskatt. Skattafræðingum er
ekki kunnugt um að til séu út-
reikningar á þessum áhrifum
virðisaukaskattsins og þar með
hver endanlega niðurstaðan er í
„viðskiptum" launafólks við rík-
ið, þ.e. hversu mikið af tekju-
jöfnunaráhrifum tekjuskatts og
tilfærslna hverfur vegna áhrifa
virðisaukaskattsins.
TVEIR MILLJARÐAR
VERÐA AÐ SAUTJÁN
En hvað þýða þessar prósent-
ur í beinhörðum tölum? í ár er
reiknað með að atvinnutekjur
landsmanna séu um 195 millj-
arðar, beinir skattar til ríkisins
(brúttó) um 28 milljarðar, til-
færslur frá ríkinu um 39 millj-
arðar og ráðstöfunartekjur heim-
ilanna um 235 milljarðar.
Miðað við þessar tölur hefur
tekjuhæsti hópurinn (tíundihluti)
tæpa 45 milljarða í atvinnutekj-
ur, ríkið skattleggur hann um 7,5
milljarða, en til baka í tilfærslum
fær hann 1,5 milljarða. Út úr
viðskiptum sínum við ríkið held-
ur þessi hópur því eftir um 39
milljörðum af 45 milljarða at-
vinnutekjum.
Sá tíundihluti sem lægstar
hefur tekjumar hefur aðeins
tæpa 2 milljarða í atvinnutekjur.
Hann greiðir litla sem enga
beina skatta, en fær frá ríkinu í
tilfærslum sem svarar 15,6 millj-
örðum. Það em 17,6 milljarðar
eða tæplega níföldun á atvinnu-
tekjunum.
Ef litið er á tekjulægri helm-
ing launafólks hefur hann um
54,5 milljarða í tekjur, greiðir
um 5 milljarða í beina skatta til
ríkisins, en fær til baka rúmlega
31 milljarð í tilfærslum. Til-
færslur að viðbættum atvinnu-
tekjum em um 85 milljarðar,
sem er aukning upp á ríflega 55
prósent írá hreinum atvinnutekj-
um.
Rétt er að minna á að ekki em
dregnar frá hér þær skattgreiðsl-
ur sem fara til sveitarfélaga.
TVÖFALDUR MUNUR Á
HÆSTU OG LÆGSTU
Ef aftur er litið á þær tölur
sem félagsmálaráðherra hefur
birt um aukinn tekjumismun
kemur eftirfarandi í ljós:
Tekjuhæsti fimmtungur
kvæntra karla jók hlutdeild sína í
atvinnutekjum mest á milli ár-
anna 1988 og 1989 eða um 0,4
prósent. Það samsvarar um 780
milljónum á verðlagi 1992.
Hlutdeild tekjulægsta fimmt-
ungsins í atvinnutekjum minnk-
aði á milli sömu ára um 0,36
prósent. Það samsvarar um 700
milljónum á núgildandi verð-
lagi. Þannig „færðust upp“ 700
milljónir frá þeim tekjulægstu,
tóku með sér 80 milljónir á leið-
inni í gegnum launaskalann og
urðu 780 milljóna króna aukning
fyrir þá tekjuhæstu, árið sem bil-
ið jókst mest. Rétt er að hafa í
huga að hér er ekki um að ræða
beina peningatilfærslu nákvæm-
lega í þessum upphæðum, held-
ur breytingu á hlutdeild í ,köku“
atvinnutekna.
Ekki liggja fyrir samsvarandi
tölur um breytingar á tilfærslum
frá ríkinu til einstakra tekjuhópa
og því ekki hægt að gera sér
grein fyrir hvort þessi munur var
að einhverju leyti bættur upp eða
jafnvel aukinn með breytingum
á tilfærslum.
Athyglisverðasta niðurstaðan
er kannski sú að þegar tekið hef-
ur verið tillit til tekjujöfnunar-
áhrifa skattkerfis og tilfærslna
kemur í ljós að „raunverulegur"
munur á tekjulægstu og -hæstu
fimmtungunum er ekki nema
rúmlega tvöfaldur (39 milljarðar
á móti 17,6), ekki fjórtánfaldur
eins og hráar tölur um atvinnu-
tekjur bera með sér. Þessi munur
er eflaust nteiri ef bomar eru
saman lægri prósentur efst og
neðst á skalanum, en tölumar
bera vitni vemlegum áhrifum
skattkerfisins til tekjujöfnunar í
þjóðfélaginu.
Karl Th. Birgisson
m
Hver er niuiurinnr
Prósentumar segja til um hlut viðkomandi hópa í atvinnu- tekjum, beinum sköttum, til- færslum og ráðstöfunartekjum þjóðarinnar allrar. / & ‘ / # J / y /
Tekjur 23,0% 1,0% 28,0%
Beinir skattar 27,0% 0,0 18,0%
Tilfærslur frá ríkinu 4,0% 40,0% 80,0%
Ráðstöf u na rtekj u r 19,0% 4,5% 35,0%
Heimild: Þjóöhagsstofnun PRtSSAN/AM