Pressan - 22.12.1992, Side 16

16
ÞRIÐJUDAGUR PRESSAN 22. DESEMBER 1992
E R L E N T
Hvað er satl um jólin?
í hugum kristinna manna um heim allan lýsir jólaguðspjallið á kynngimagnaðan hátt fæð-
ingu frelsarans, sem fyrir hartnær 2.000 árum var í jötu lagður lágt í þorpinu Betlehem.
Reyndar er það svo að frásögnin af dauða og upprisu Jesú Krists skiptir sanntrúaða meiru
en sagan af fæðingu hans, en samt er jólaguðspjallið ótvírætt þekktara og á jólunum halda
milljarðar manna um allan heim — kristnir jafnt sem heiðingjar — þeim jólasið vitring-
Heilagur sannleikur eða auglýsingalygi?
Mudur
vikunnar
Hillary
Clinton
Bill Clinton, verðandi forseti
Bandaríkjanna, hefur lýst því
yfir að eiginkona hans, Hiliary,
muni sitja ríkisstjórnarfundi
eftir að hann tekur við embætti
á nýju ári. Ákvörðunin kom
ekki á óvart, enda er hann
þeirrar skoðunar að hún viti
meira um marga þætti banda-
rfskra stjórnmála en ílestir ráð-
herranna. Bill Clinton hefur
tröllatrú á konu sinni, ekki að-
eins í einkalífinu heldur einnig
í stjórnmálum, og það er hans
vilji að hún sitji fundi ríkis-
stjórnarinnar og leggi sitt af
mörkum við stjómun landsins.
Fæstir draga í efa að hún sé
vandanum vaxin. Hún þykir
hörkutól; ákaflega virt sem lög-
fræðingur, mjög vel að sér og
talin boðberi nýrra tíma í
Bandaríkjunum. Engum
blandast hugur um að saman
muni forsetahjónin ungu
hleypa nýju blóði í bandarísk
stjórnmál. Litið er á það sem
jafn mikil umskipti að fá Hill-
ary inn í Hvíta húsið og
Jacqueline Kennedy á sfnum
tíma. Hillary Clinton stóð við
hlið eiginmanns síns í langri og
strangri kosningabaráttu og
var þýðingarmikill ráðgjafi í
öllum hans málum. Hún hefur
haft töluverð áhrif á útnefning-
ar hans á ráðherrum og má
vænta þess að hún liggi ekki á
liði sínu þegar Clinton tekur
við völdum. Einn af ráðunaut-
um hennar hefúr sagt að Bill
Clinton hafi tilhneigingu til að
hlýða á viðmælendur sína út í
hið óendanlega og láta umræð-
ur þannig dragast á langinn.
Oft á tíðum sé það þá hin stað-
fasta eiginkona hans sem taki
af skarið og segi: „Nú er nóg
komið af umræðum, reynum
nú að finna lausn á málinu.“
Hillary Clinton fékk næg tæki-
færi til að hafa hemil á mönn-
um í endalausum umræðum í
kringum kosningabaráttuna.
Ef að líkum lætur munu tæki-
færin þó verða enn fleiri eftir
að eiginmaður hennar hefur
tekið við völdum sem forseti
Bandaríkjanna.
anna að gefa gjafir.
Þrátt fyrir að jólaguðspjallið sé
sannarlega hrífandi saga hafa
menn hin síðari ár fyllst vantrú á
áreiðanleik hennar rétt eins og
menn hafa efast um margar aðrar
frásagnir Biblíunnar. Deilt er um
hvort skilja beri jólaguðspjallið
sem sagnfræði, trúarlega þjóð-
sögu, dæmisögu eða blöndu alls
þessa.
Fornleifafundir hafa hvað eftir
annað rennt styrkari stoðum und-
ir fjöldann allan af frásögnum
Biblíunnar. Hins vegar eru guð-
spjöllin nær einu heimildirnar um
fæðingu Krists og af guðspjalla-
mönnunum fjórum sjá aðeins
tveir þeirra tilefni til þess að geta
hennar, þeir Mattheus og Lúkas.
Þeim ber heldur ekkert sérstak-
lega vel saman, en Mattheusar-
guðspjall er talið ritað um 90 e.Kr.
og Lúkasarguðspjall nokkrum ár-
um fyrr.
Margir fræðimenn telja að frá-
sögnin um yfirnáttúrulega fæð-
ingu Krists hafi ekki verið hluti
ffumkristninnar. Fyrstu heimildir
um kristnina leggja ofuráherslu á
upprisuna sem sönnun þess að
Jesús hafi verið Frelsarinn, en geta
í engu boðunar Maríu, fæðingar
Jesú með tilheyrandi englasöng og
vitringaheimsóknar, sem ætla má
að hefði þótt í frásögur færandi ef
einhverjar sagnir væru af slíku.
TRAUSTAR HEIMILDIR?
En hvaðan koma þá allar þessar
sögur? Flestir fræðimenn telja að
þær hafi orðið til þegar kristnin
fór að eflast og kristnir menn
(sem töldu Jesúm Krist vera í senn
mann og Guð) fylltust forvitni um
uppruna Frelsara síns. Guðspjöll-
unum fylgja því miður ekki heim-
ildaskrár, en sumir telja að í Lúk-
asi sé byggt á minningum Maríu,
en Mattheus hafi frekar byggt á
ffásögn Jósefs.
Menn sjá enga ástæðu til þess
að höfundur Lúkasarguðspjalls
hafi ekki getað talað sjálfur við
Maríu eða að minnsta kosti getað
fengið ffásögnina frá hennar nán-
ustu. Aðrir benda á að sumt í guð-
spjöllunum sé svo einkennilegt að
það geti tæpast verið komið frá
skyldmennum Jesú. Mattheus get-
ur til dæmis um flótta fjölskyld-
unnar til Egyptalands þegar eftir
fæðinguna þar sem Heródes hafi
viljað drepa Jesúm. f Lúkasarguð-
spjalli segir hins vegar að þau hafi
tekið að minnsta kosti mánaðar
fæðingarorlof í Bedehem og Jerú-
salem og síðan snúið heim til Naz-
aret. Flestir skýra þetta ósamræmi
með því að höfundamir tveir hafi
fært í stílinn til þess að koma guð-
fræðilegum skýringum á eðli
Frelsarans á framfæri við lesend-
ur. Sögulegur áreiðanleiki geti
þess vegna verið vafasamur án
þess að efast skuli um guðlegan
sannleika textans.
Hvað sem þessu líður ber guð-
spjöllunum saman um að Jesús
hafi fæðst í Betlehem undir lok
valdatíma Heródesar mikla —
sennilegast milli 4 f.Kr. og 6 e.Kr.
— að móðir hans hafi verið mær-
in María og að Jósep eiginmaður
hennar hafi verið afkomandi Dav-
íðs konungs. Allt þetta var í sam-
ræmi við spádóma Gamla testa-
mentisins um að mær myndi
verða þunguð og fæða son, sem
nefndur yrði Immanúel, og að
hann færi frá Betlehem til þess að
verða konungur ísraels.
Hins syndlausa getnaðar Jesú
er aðeins getið í fyrrnefndu guð-
spjöllunum tveimur, en fræði-
menn telja að sagnimar séu eldri
en svo og eigi að minnsta kosti
einhverja stoð í frumkristni. Enn
er hins vegar deilt um hvort þarna
sé á ferðinni guðffæðilegur upp-
spuni eða sagnfræðilegur sann-
leikur. Snemma hafa menn þó
fengið efasemdir um eingetnað-
inn, því þegar árið 178 skrifar
heiðinginn Celsus galsafengna
stælingu á Mattheusarguðspjalli
þar sem Jesús er sagður óskil-
getinn sonur rómversks her-
manns. Bandaríski biskupinn
John Spong hefur sett fram þá
kenningu að Maríu kunni að hafa
verið nauðgað og að þess vegna sé
orðum eytt á gæði Jóseps, sem
þrátt fýrir þungunina hafi kvænst
Maríu og þannig varið heiður
hennar.
BETLEHEM HVAÐ?
í guðspjöllunum tveimur er
sérstaklega undirstrikað að Jesús
hafi fæðst í Betlehem og það kost-
ar höfundana töluverðar útskýr-
ingar og flækjur. Seinna varð Jesús
þekktur sem Jesús ffá Nazaret, svo
að vera kann að höfúndarnir hafi
einfaldlega viljað skýra til fulln-
ustu hvernig Jesús gæti mögulega
verið sá Messías, sem spáð var í
Gamla testamentinu og varð að
tengjast Betlehem með óvefengj-
anlegum hætti.
Þess er getið í Lúkasarguð-
spjalli að hjónakornin hafi farið
frá heitnili,sínu í Nazaret til þess
að taka þátt í manntali Ágústusar
(Oktavíanusar) keisara. Um þetta
leyfa menn sér mjög að efast. í
fyrsta lagi hefði María ekki þurft
að gefa sig ffam til slíks manntals,
því bóndi hennar gat auðveldlega
rekið það erindi einn, ekki síst þar
sem hún var kasólétt og um langa
leið að fara. Hins vegar eru engar
heimildir aðrar um það að Ágúst-
us hafi boðið að skrásetja skyldi
heimsbyggðina alla. Vitað er af
þremur slíkum skráningum á
valdadögum hans, en allar tóku
þær einungis til rómverskra borg-
ara. Að auki telja menn ffáleitt að
menn hafi verið skikkaðir til að
fara til átthaga sinna til þess að
láta skrá sig, því tilgangur mann-
tals var þá fyrst og fremst í þágu
skattheimtu. Aftur á móti er getið
um manntal á vegum landstjórans
á Sýrlandi, en það fór ffam heilum
áratug eftir að Heródes mikli gaf
upp öndina.
Meira að segja ffásögnin af því
að Jesús hafi fæðst í gripahúsi er
dregin í efa og misskilningi í þýð-
ingu kennt um. Á þessum tímum
voru flest hús í Betlehem á tveim-
ur hæðum, en á neðri hæðinni var
búfénaður gjaman hafður á nótt-
unni. Jósef og María voru því
sennilegast ekki hrakin út í fjárhús
af harðbrjósta gistihúseiganda
heldur nutu þau ffemur gestrisni
venjulegs bónda í Betlehem, eins
konar bændagisting þeirra daga.
Jatan var einfaldlega það sem
hentugast var að leggja korna-
barnið í.
VITRINGARNIR OG HERÓDES
Raunar er afar litlu púðri eytt í
vitringana þtjá og í ffásögn Matt-
heusar eru þeir algerir statistar.
Tilgangur þeirra virðist fyrst og
fremst sá að láta Heródes fá of-
sóknarbrjálæðiskast. Löngu
seinna kemst sú hefð á að þeir hafi
verið þrír og á sjöttu öld var meira
að segja búið að gefa þeim nöfn:
Kaspar, Melkíor og Baltasar og
aldur og hörundslit að auki.
Sennilegast hafa menn ályktað að
þeir væm þrír, þar sem þeir komu
með þrjár gjafir: gull, reykelsi og
myrru.
Mattheus segir þá hafa elt Jóla-
stjömuna, sem þó var ekki greini-
legri en svo að Heródes og félagar
höfðu bara alls ekki tekið eftir
henni. Stjarnfræðingar segja ekk-
ert benda til þess að um eiginlega
„Jólastjörnu“ hafi verið að ræða
en á hinn bóginn sé ekki ótrúlegt
að stjörnufræðingar í Persíu (ír-
an) eða Mesópótamíu (írak) hafi
komið til ísraels um 6 f.Kr., því þá
hafi Satúm, Júpíter og Mars kom-
ið saman í Fiskamerkinu, eins og
gerist á 805 ára fresti. f stjörnu-
speki fornaldar var Júpíter
„stjarna konunga“, Satúrnus
„skjöldur Gyðingalands" og
Fiskamerkið ávallt tengt vatna-
skilum í heimssögunni.
Mattheus segir að Heródes
konungur hafi bmgðist við fregn-
um vitringanna af nýjum konungi
heimsins með því að láta drepa öll
sveinbörn í Betlehem undir
tveggja ára aidri. Hingað til hafa
menn efast um þetta þar sem eng-
ar heimildir aðrar eru um voða-
verkið. Hins vegar hafa sumir
minnt á að í Betlehem hafi líkleg-
ast aðeins búið um 1.000 manns á
þessum tíma og sveinbörnin hafi
því auðveldlega getað verið innan
við tuttugu. Miðað við þær heim-
ildir sem til em um Heródes kon-
ung var verknaður sem þessi varla
þess virði að minnast á, því Her-
ódes var óvenju blóðþyrst skepna,
sem engu eirði. Hann vílaði til
dæmis ekki fyrir sér að drepa eig-
inkonu sína og nokkra syni einn
góðan veðurdag og brenndi alla
helstu fræðimenn gyðinga inni
þegar þeir íjarlægðu hinn keisara-
lega öm af musterishliðinu. Hon-
um hefði því vel verið trúandi til
þess að láta drepa nokkra tugi
kornabarna í litlu sveitaþorpi án
þess að til þess væri sérstaklega
tekið.
Eins og ljóst má vera af ofan-
greindu er margt enn óljóst um
fæðingu Jesú Krists, en fræði-
menn em þó enn vongóðir um að
innan seilingar séu frekari vís-
bendingar. Þannig hafa arabískar
heimildir um Jesúm ekki verið
fullkannaðar, en þar má finna
margar munnmælasögur um eyð-
ur í ævi Krists. Það stöðvar menn
þó ekki í að eiga gleðileg jól.
Sltuc 3útcl)cr Bcítung
Styðjum Jeltsín
Eftir alla ringulreiðina sem ríkt hefúr um rússnesk stjórnmál er þeirri
stóru spurningu, sem beint hefúr verið til Vesturveidanna, um það að
hvaða marki beri að styðja við Borís Jeltsín og stjórnmálastefnu hans,
enn ósvarað. f því sambandi hefur gjarnan verið litið til síðustu áranna af
vaidatímabili Mikhaíls Gorbatsjovs og þeirra vangaveltna sem uppi voru
um það með hvaða hætti væri unnt að halda lífi í umbótastefnu hans,
perestrojku.
Á þessu tvennu er þó þýðingarmikill munur: Umbótastefiia Mikhaíls
Gorbatsjov laut alltaf að herkænsku sem byggðist á bráðabirgðalausn á
vandamálum líðandi stundar stjórnarstefna arftaka hans, Borísar Jelt-
sín, byggist á víðtækri, þaulskipulagðri heildarhugmynd um kerfis-
bundnar umbætur, þótt honum hafi enn ekki tekist að koma þeim í
ffamkvæmd. Þessu til viðbótar nýtur Jeltsín, öfugt við forvera sinn, þess
réttmætis að hafa verið lýðræðislega kjörinn í embætti.