Pressan - 15.07.1993, Blaðsíða 22

MUSLIMAR MYRÐA
22 PRSSSAN
Fimmtudagurinn 15. júlí 1993
MAÐUR VIKUNNAR
Carlo Maria Martini
Líklegastur í
páfastól
Miklar vangaveltur hafa
verið uppi um það meðal
kaþólskra hver næstur muni
setjast í páfastól, enda ljóst
að þess verður ekki mjög
langt að bíða að Jóhannes
Páll 2 láti af embætti. Síð-
ustu mánuði hafa ýmsir
háttsettir menn innan kaþ-
ólsku kirkjunnar verið
nefndir sem hugsanlegir arf-
takar páfa, en nú eru æ fleiri
sem telja einn mann líkleg-
astan - kardinálann Carlo
Maria Martini, erkibiskup i
Mílanó.
Jesúítinn Martini á að baki
óvenju glæstan starfsferil
innan kaþólsku kirkjunnar
og það er ekki að ástæðu-
lausu sem augu manna hafa
beinst að honum. Martini
þykir mikill gáfumaður og er
altalandi á ellefu tungumál-
um. Auk þess að stýra fjöl-
mennu biskupsdæmi sínu af
dæmalausri atorku er hann
afkastamikill rithöfundur.
Til viðbótar við ofgnótt
embættisbréfa skrifar Mart-
ini þrjár til fjórar bækur á
ári, hvort heldur er um fé-
lagsleg, viðskiptaleg eða
kirkjuleg málefni. Auk alls
þessa þykir Martini mjög
glæsilegur á velli; hávaxinn
miðað við ítalska karlmenn
og hefur á sér yfirbragð
drottnunargjarns aristókrata
af norðlægum slóðum.
Það er ekki aðeins heilsu-
brestur Jóhannesar Páls 2
páfa sem neyðir hann til að
draga sig í hlé fýrr en upp-
haflega var ætlað. Margir eru
þeirrar skoðunar að tími sé
til kominn að nýir og ferskir
straumar fái að leika um
páfagarð. Víst er að páfa
verður seint minnst fyrir nú-
tímalegar skoðanir. Hann
hefur oft verið harðlega
gagnrýndur fyrir íhaldssemi
og mörgum þykir hann gjör-
samlega úr tengslum við
raunveruleikann varðandi
ýmis mál, einkum þó fóstur-
eyðingar, hjónaskilnaði og
konur í embætti presta.
Margir kaþólskir og þó
einkum yngri kynslóðin eru
þeirrar skoðunar að lífsvið-
horf páfa séu eins og aftur úr
grárri fomeskju og því sé það
honum gjörsamlega um
megn að taka á nútíma-
vandamálum. Þeir hinir
sömu eru á einu máli um að
nausynlegt sé að færa páfa-
stól til nútímans og margir
em sannfærðir um, að Mart-
ini erkibiskup í Mílanó sé
einmitt maðurinn til að
koma því í framkvæmd.
Martini hefúr víða látið að
sér kveða í málum er varða
ítalskt samfélag og hefur
margoft sýnt það í verki að
hann situr ekki við orðin
tóm. Frá því að hann tók við
biskupsdæminu í Mílanó
hefúr töluvert áunnist við að
bæta hag útigangsfólks, at-
vinnulausra og innflytjenda í
borginni. Eins og tíðkast
með Jesúíta leggur Martini
milda áherslu á uppfræðslu
og hefúr hann meðal annars
skipulagt ýmsa fyrirlestra í
grunnskólum Mílanó, þar
sem fjallað er um stjórn-
málaleg og félagsleg málefni
svo og hlutverk kirkjunnar.
En það er ekki aðeins í
innanlandsmálum sem
Martini lætur til sín taka.
Hann hefúr lagt á sig mikið
erfiði til að reyna að finna
lausn á þráteflinu í fyrrum
Júgóslavíu, milli múslíma,
kaþólskra og meðlima rét-
trúnaðarkirkjunnar. Sömu-
leiðis hefur Martini beint
sjónum sínum að kynþátta-
fordómum í Þýskalandi og
orðið mjög ágengt við að
draga úr spennunni á milli
kaþólskra og gyðinga.
5lje 'JícJu 3)orft Siiiictf
Clinton á réttri leið
Það er umtalsvert afrek að takast skyldi að fá herinn á Haítí til að
samþykkja tímaáætlun um að koma Jean Bertrand Aristide for-
_ seta aftur til valda. Málamiðlari Sameinuðu þjóðanna, Dante
Caputo, og ríldsstjórn Clintons Bandaríkjaforseta eiga hrós eitt
skilið.
Draga má þýðingarmildnn lærdóm af því útsjónarsama lokaspili
sem kom hinu mikilvægu samkomulagi til leiðar. í rúmlega 20
mánuði, á meðan skilaboðin frá Washington voru ekki alltaf
diplómatísk, neitaði herinn í Haítí staðfastlega allri málamiðlun.
Tæplega tveimur vikum eftir að ríldsstjóm Clintons lagði til og
fékk ffamgengt stífúm efnahagsþvingunum Sameinuðu þjóð-
anna, voru hershöfðingjarnir hins vegar tilbúnir að setjast að
samningaborði.
Leyndarmálið á bak við árangursríksar málamiðlanir er að
blanda saman ógnun, þolinmæði og gagnlcvæmum tilslökunum
í réttum Mutföllum. Samkomulagið á Haítí er ánægjulegt merki
um að eftir vandræðaleg glappaskot á öðmm vettvangi sé ríkis-
stjóm Clintons ef til vill loks á réttri leið.
Tyrkland, Alsír og Egyptaland:
Menntamenn fórnar-
lömb íslamskra
ofsatrúarmanna
Menntafólk býr viö stöðugan ótta við hryðjuverk bókstafstrúarmanna, sem reyna að grafa und-
an lýðræðisöflum í íslömskum ríkjum.
íslamskir ofsatrúarmenn í
Alsír hafa nú tekið upp nýjar
aðferðir við að vekja athygli á
málstað sínum: að myrða þar-
lenda menntamenn. Frá því í
mars hafa sex þeirra fallið fýrir
morðingjum íslamskra öfga-
manna í Alsírborg. Alsírskir
ofsatrúarmenn eru ekld einir
um að velja sem skotmark
lýðræðissinnaða háskólaborg-
ara, því á síðasta ári féll eg-
ypskur rithöfundur fyrir
morðingjahendi og ekki eru
liðnar tvær vikur frá því 36
manns létu lífið í bruna í
borginni Sivas í Tyrldandi, þar
sem saman var kominn hópur
menntamanna. Stjórnmála-
ástandið í Alsír hefur verið
vægast sagt ótryggt frá því
flokkur ofsatrúarmanna,
Front islamique du Salut (FIS),
var bannaður í árslok 1991,
eftir að hafa unnið sigur í fyrri
umferð þess sem átti að vera
fyrstu lýðræðiskosningar í
landinu frá því það öðlaðist
sjálfstæði árið 1962. Flokkur-
inn hafði sigrað í héraðs-
stjórnarkosningum hálfu
öðru ári áður, en fylgi hans í
þingkosningunum 1991 var
meira en stjórnvöld gátu þol-
að. Flokkurinn var því bann-
aður áður en til annarrar um-
ferðar kom, sem virðist aðeins
hafa haft þau áhrif að auka of-
stæki fylgismanna hans. Þeir
hafa staðið fyrir morðum á
stjórnmálamönnum og lög-
regluþjónum undanfarið ár,
en í mars síðastliðnum
breyttu þeir um áherslur og
gerðu lýðræðissinnaða
menntamenn landsins að
skotmörkum sínum.
I mars voru þrír menn
skotnir, háskólakennararnir
Senhadri og Lyabes, og lækn-
irinn og skáldið Laadi Flici. í
júní féllu þrír aðrir mennta-
menn. Tahar Djaout rithöf-
undur og blaðamaður var
skotinn í höfuðið, geðlæknir-
inn Boucebci lést af hnífs-
stungu og félagsfræðingurinn
Mouhamed Boukhobza var
skorinn á háls á heimili sínu
að dóttur sinni ásjáandi. Allir
eiga mennimir það sameigin-
legt að hafa varðveitt sjálfstæði
sitt gagnvart stjómvöldum og
notið virðingar og vinsælda
meðal almennings og í starfi.
Tilgangurinn er aö
skapa ótta
Omar Belhouchet blaða-
maður og ffamkvæmdastjóri
dagblaðsins El Watan í Alsír-
borg, slapp lifandi úr banatil-
ræði ofsatrúarmannanna í
byrjun júní. Hann segist nú
lifa við stöðugan ótta. „Lífi
mínu hefur verið kollvarpað.
Ég sé börnin mín aðeins tvisv-
ar í viku og er að hálfú leyti í
felum. Ég var vanur opinbem
lífi og miklum samskiptum
við annað fólk, en er núna
einangraður. Ég hef breyst
mjög mikið á þessum tíma. Ég
er ekki sami maður og áður,
en það er einmitt tilgangur
öfgamannanna, að skapa ótta
svo menn þori ekki að beita
sér áfram fyrir breyttum
stjórnarháttum. En þar sem
við skiptum þúsundum, er ég
bjartsýnn. Ég trúi því að hægt
sé að stjórna hræðslunni og
beina henni í jákvæðan farveg.
Margir vina minna halda
starfinu áfrarn þrátt fýrir mik-
inn þrýsting."
Belhouchet er ekki einn um
að vera á þeirri skoðun að til-
gangur ofsatrúarmannanna sé
að skapa ótta. Rachid Mimo-
uni rithöfundur telur að FIS
hafi ætlað að hrinda af stað
byltingu. Þar sem það hafi
mistekist, reyni flokkurinn nú
að koma á borgarastyrjöld í
Alsír. „Það er ekki hægt að
finna aðra skýringu á gíslatök-
um þeirra og árásum á sjúkra-
bíla,“ skrifar Mimouni í
franska vikublaðið Globe He-
bo. „Þeir eru að vonast eftir
sterkum viðbrögðum frá al-
menningi, sem hefur að
nokkru leyti orðið raunin, því
sumir tala um gagnhryðju-
verkastarfsemi. En með því að
ráðast gegn menntamönnum
er FIS í rauninni að hræða
þann hóp sem vill koma á nú-
tímaþjóðfélagi í Alsír.“
Hann færir rök fýrir stað-
hæfingum sínum með því að
benda á að þeir sem drepnir
hafi verið fram að þessu hafi
verið frönskumælandi alsír-
búar og að Djaout hafi verið
kabýli, ekki arabi. Belhouchet
vill meina að ofsatrúarmenn-
irnir hafi verið hræddir um að
múslimarnir gætu hrifist af
skrifum hans, sem þeim
fannst vera andstæð trúnni.
Sjálfur var hann settur í „rit-
bann“ af ríkisstjórninni vegna
viðtals sem hann birti við einn
af stjórnendum flokks Etta-
hadi, sem er fyrrverandi
kommúnistaflokkur. Hann
var sakaður um að stefna ör-
yggi landsins í hættu og
dæmdur í tveggja mánaða
skilorðsbundið fangelsi. Rit-
höfundar og blaðamenn eiga
því ekki aðeins við ofsatrúar-
mennina að etja heldur einnig
við stjórnvöld. „Stjórnin hefúr
átt viðræður við Hamas og
Ennahda, tvær íslamskar
hreyfingar sem hafa verið
leyfðar, en þær hafa aldrei for-
dæmt morð ofsatrúarmann-
anna,“ segir Belhouchet, en
hann er sannfærður um að
stjómvöld séu að búa sig und-
ir einhverskonar samstarf við
öfgatrúarmenn.
Tyrknesk stjórnvöld
loka augunum
Svipað ástand er að koma
upp í Tyrklandi, þar sem við-
brögð innanríkisráðherra
landsins við morðunum í Si-
vas voru ekki að fordæma
óeirðir öfgamanna, heldur að
gagnrýna „ögrandi“ fram-
komu rithöfundarins Aziz
Nesin. Nesin gaf út úrdrátt af
Söngvum Satans eftir Salman
Rushdie, en bókin var nýverið
þýdd á tyrknesku.
„Við eigum raunvemlega á
hættu að ástandið hér verði
svipað og í Alsír, þrátt fyrir
sterka hefð fýrir stuðningi við
veraldlegt vald,“ er skoðun út-
gefandans og félagsfræðings-
ins Ali Sirmen. „Þar sem
stjórnmálamenn landsins eru
ófærir um að takast á við fé-
lagsleg og hagfræðileg vanda-
mál hafa þeir gert sífellt fleiri
tilslakanir við öfgahópa og
um leið skapað þeim svigrúm
til að breiða úr sér.“ Tyrldand
er fýrsta og eina íslamska ríkið
sem byggir stjórnskipan sína
ekki á múhameðstrú. Þó svo
að þar gæti nokkurar tvíræðni
hefitr aðskilnaður ríkis og „-
kirkju“ ákveðna táknræna
merkingu, sem Sirmen telur
nú vera í voða. I janúar lést
vinur hans, blaðamaðurinn
Ur Mumcu, þegar bíllinn
hans var sprengdur í loft upp.
Hin dularfúllu Hezbollah sam-
tök lýstu tilræðinu á hendur
sér. Þau hafa einnig sagst bera
ábyrgð á öðrum tilræðum,
svo sem morðunum á Turan
Dursan, fyrrum bænapresti
og andstæðingi bókstafstrúar-
mannanna, Bhariye Ucok,
frjálslyndri konu sem var pró-
fessor í íslamskri guðfræði og
dómaranum Muhamer
Aksoi. Yfirvöld í Tyrklandi
kenna írönum um, án þess að
saka þá opinberlega og draga
allar rannsóknir á langinn.
Ekki Söngvum Satans
aö kenna
Þegar Salman Rushdie var
spurður að því hvort hann
teldi útgáfuna á úrdráttum
Söngva Satans vera ástæðuna
fýrir óeirðunum í Sivas sagðist
hann halda ekki. „Úrdrættirn-
ir voru gefnir út í maí, en
óeirðimar voru í júlí. Ástæð-
urnar fyrir þeim eru mun
nærtækari. Sivas er borg bók-
stafstrúarmanna og þar var
ákveðið að ráðast gegn þess-
um fúndi leikra manna. Hann
var ekkert annað en tækifæri
fýrir öfgamennina til að láta til
skarar skríða.“
Bókstafstrúarmenn
auka fylgi sitt
Staðreyndin er sú að flokk-
ur bókstafstrúarmanna Refa
hefur aukið fylgi sitt í Tyrk-
landi að undanförnu, ekki síst
í útjaðri stórborga. Árum
saman hafði fýlgið haldist í 12
prósentum, en jókst upp í 27
prósent í aukakosningum í út-
hverfum Istanbul í nóvember.
Talið er að flokkurinn hafi
fyrst og ffernst notið góðs af
erfiðleikum annarra flokka,
ekki síst vinstri flokkanna.
Fylgisaukningin er þó einnig
talin vera að þakka breyttri
ímynd flokksins, en hann hef-
ur reynt að sýnast nútímalegri
og sækist eftir fylgi utan
moskanna, ekki síst meðal
sveitafólks sem flust hafa til
stórborgarinnar.
Þá hafa egypskir mennta-
menn einnig fengið að kenna
á ofsóknum þarlendra bók-
stafstrúarmanna. Rithöfundur
var myrtur á síðasta ári eftir
að hafa líst yfir andúð sinni á
bókstafstrúarmönnum og
Nasr Hamed Abu Zeid höf-
undur doktorsritgerðar um
áttundu aldar guðfræði, hefur
verið ofsóttur af bókstafstrú-
armönnum vegna trúleysis
síns. Ástæðan er að eiginkona
hans er trúaður múslirni og
því vilja bókstafstrúarmenn-
irnir að hjónaband þeirra
verði lýst ógilt.
Byggt á l’Evenment du jeudi,
The Economist, Nouvelle Obs-
ervateur, Libération og Globe
Hebdo.
Löggæsla í Alsírborg. Hátt í tvö þúsund manns hafa látlö lítiö í átökum milli öryggisgæslusveita og útsendara bókstafstrúarmanna.