Pressan - 15.07.1993, Blaðsíða 13

Fimmtudagurinn 15. júlí 1993
S K O Ð A N I R
DAS KAPITAL
Hvalveiðar ogfjölmiðlar
I Orðabók Menningarsjóðs,
sem kom út árið 1963 var ekki
að fmna orðið mengun. Því
orði var skotið inn í viðbæti
þess rits. Hugsun um vemdun
umhverfis á Islandi er því ekki
nema 30 ára gömul.
Á sama hátt er hægt að tíma-
setja það hvenær hagffæðing-
ar skynjuðu vandamál varð-
andi nýtingu endurnýjanlegra
náttúruauðlinda. Það voru
þrír hagfræðingar sem hver í
sínu lagi og án þess að vita
hver af öðrum settu fram
kenningar sínar um ofhýtingu
og varanlegan hámarksaf-
rakstur fiskimiða. Þessir menn
voru Jens Warming sem var
Dani og birti niðurstöður sín-
ar um 1910 og kanadamenn-
irnir Anthony Scott og Scott
Gordon sem birtu sínar nið-
urstöður eftir seinni heim-
styrjöld. Kenningar þessara
manna em undirstaða þeirrar
auðlindahagfræði sem kennd
er við Háskóla íslands.
Kenningar þessara manna er
hægt að prófa mjög auðveld-
lega í hvalveiðum Islendinga.
Kenningamar ganga út á það
að aðeins sé hægt að hagnýta
auðlindir sjávar til þess að ná
hámarksafrakstri með því að
stýra sókn með auðlinda-
skatti. En nú hefur öll um-
ræða um náttúruvernd og
auðlindanýtingu snúist í and-
hverfú sína.
Og nú er svo komið að hval-
veiðar era bannaðar. Ástæður
þess að hvalveiðar eru bann-
aðar á Islandi eru þær að á
síðustu öld veiddu Banda-
ríkjamenn hvali ótæpilega og
gengu mjög nærri nokkrum
hvalastofnum og hafa Banda-
ríkjamenn því samviskubit
vegna ffamferðis síns.
Hvalveiðar á Islandi eru
merkilegur kafli í atvinnu og
menningarsögu þjóðarinnar.
Erlendar þjóðir veiddu hvali
við landið fýrr á öldum. Talið
er að baskneskt-íslenskt orða-
safn sem fúndist hefur í hand-
riti sé árangur af hvalveiðum
Baska hér við land. Við ísa-
fjarðardjúp vora 5 eða 6 hval-
veiðistöðvar um síðustu alda-
mót. Á Sólbakka við Önund-
arfjörð var hvalveiðistöð
Ellevsens með myndarlegu
húsi stöðvarstjórans. Það hús
er í dag Ráðherrabústaðurinn
í Reykjavík en ábúandinn á
Sólbakka í dag Einar Oddur
Kristjánsson bjargvættur býr í
minna húsi.
Þessar hvalveiðastöðvar veittu
tækniþekkingu inn í íslenskt
samfélag og rufu aldalanga
stöðnun í atvinnulífi þjóðar-
innar. Vera má að hvalveiðar
erlendra manna hér við land
hafi verið rányrkja en slíkt
réttlætir á engann hátt hval-
veiðibann árið 1993.
Hvalveiðar vora bannaðar hér
við land eftir fýrri heimstyrj-
öld en Hvalur hf. í Hvalfirði
hóf aftur veiðar árið 1948.
Sóknin í veiðunum var ávallt
svipuð. 4 skipum var haldið til
veiða frá júní til september og
afraksturinn var 350-500
hvalir ár hvert. Námsmenn
höfðu atvinnu við veiðar og
vinnslu og þurffu þeir ekki að
taka námslán. Þekktustu hval-
skurðarmenn nútímans eru
Halldór Blöndal, samgöngu
og landbúnaðar ráðherra og
fréttamennirnir Broddi
Broddason og Þorvaldur Frið-
riksson.
En höfðu hvalveiðar einhverja
þýðingu fýrir íslenskt þjóðar-
bú? Því er til að svara að þátt-
ur hvalveiða í íslenskum þjóð-
arbúskap var jafn mikill og
þáttur bílaiðnaðarins í Detoit
er fýrir bandarískt efnahagslíf.
En hví eru hvalveiðar stund-
aðar? Hvalkjöt og rengi er úr-
valsfæða. Kjötið er snautt af
mettaðri fitu og hvalalýsi er
talið koma í veg fýrir hjarta og
æðasjúkdóma og aðra þá
menningarsjúkdóma sem era
að drepa Bandaríkjamenn.
Japanir sem eru að vinna
efnahagssigra í Bandaríkjun-
um vita þetta og kaupa allar
hvalaafurðir sem þeir komast
yfir.
En hvalveiðar eru sem fyrr
segir bannaðar hér á landi
þrátt fyrir að vísindamenn
mæli með veiðum. Því veldur
samþykkt Alþjóðahvalveiði-
ráðsins sem átti aldrei að
verða hvalfriðunarráð. I ráðið
hafa gengið ríki sem aldrei
hafa nýtt hvali en hafa selt sæti
sín í ráðinu til öfgamanna sem
væru kallaðir skæruliðar ef
þeir væra í öðram samtökum.
Fremstir fara fjárplógsmenn
sem kallast grænfriðungar og
fjárhirðar hafsins (Sea She-
pard).
Rök þessara manna byggjast á
því að spila á tilfmningalíf
fólks sem ekki þekkir óspillta
náttúru og hagnýtingu nátt-
úruauðlinda án rányrkju.
Hvalveiðibann hefúr vissulega
áhrif á líffíki hafsins umhverf-
is landið. Hvalir eru ekki á
pillunni og fjölga þeir sér
ótæpilega, 10-20% á ári, og
hvalir eru ekki í megrun því
þeir éta rúmlega ársafla ís-
lendinga. Þarf ekki að spyrja
um langtíma afleiðingar hval-
veiðibanns fýrir efnahagslíf á
Islandi. Niðurskurður á veiði-
heimildum nytjafiska er því
afleiðing af hvalveiðibanni.
Hvalveiðibann Alþjóðahval-
veiðiráðsins var staðfest á AI-
þingi eftir harðan áróður ís-
lenskra fjölmiðla þar sem Rík-
isútvarpið með fréttaritara
sinn, Helga Pétursson, lék að-
alhlutverk þegar hann tíund-
aði hugsanleg viðbrögð
Bandaríkjamanna ef bannið
yrði ekki staðfest. Bannið er
því fyrst og fremst staðfesting
á áhrifamætti fjölmiðla.
Þegar öllu er á botnin hvolff í
hvalveiðimálum Islendinga
stendur eftir spurningin um
það hvort Helgi Pétursson sé í
raun efnahagsvandamál.
FJÖLMIÐLAR
Slúðrið í Mogganum
Það er alveg með ólíkindum
hvað Morgunblaðið nennir að
eltast við fréttir af kóngafólki á
erlendum fféttasíðum sínum.
Þar var skýrt ffá því í „ffétt“ á
þriðjudaginn að Díana prins-
essa væri búin að afskrifa
stjúpmóður sína, ekkju föður
síns, sem ku nýverið hafa
gengið í hjónaband. Allt í lagi
með það. Eins og Mogginn
segir sjálfur, þá hefur þeim
stjúpmæðgum alltaf komið
illa saman og því ekkert sem
kom á óvart í fféttinni. Engu
að síður birtist í DV þennan
sama dag önnur „frétt“, þar
sem sagt er frá því að Díana
hafi hreint ekkert afneitað Ra-
ine, en það heitir stjúpmóðir-
in.
Mogginn varð að sjálfsögðu að
draga frétt sína frá deginum
áður til baka á miðvikudag-
inn, en setur þó fyrirvara á
vinskap þeirra stjúpmæðgna
með því að setja spurninga-
merki aftan við fyrirsögn
„fréttarinar“.
Það er auðvitað ekkert nýtt að
Morgunblaðið segi fréttir af
kóngafólki. Það virðist aftur á
móti vera orðið að vana að
þessar fréttii birtist á heims-
fréttasíðum blaðsins. Ein-
hvern veginn hélt ég að einu
sinni hafi kóngafólkið orðið
að láta sér nægja að fjallað
væri um það í Fólki í fféttum.
En að á erlendu síðunum
væra birtar fféttir ætlaðar les-
endum sem áhuga hafa á
gangi heimsmála.
Morgunblaðið er líklega virt-
asta dagblað á íslandi. Því hef-
STJÓRNMÁL
„ hvað meðpólitíkusa<(?
Líklega hefur enginn ein-
staklingur orðið fyrir jafn hat-
römmum árásum og Hrafn
Gunnlaugsson og aldrei fýrr
hafa þingmenn og fjölmiðlar
sameinast sem einn maður í
mannorðsvígum. En nú hefur
Ríkisendurskoðun komist að
því að Hrafn Gunnlaugsson
hafi í engi brotið af sér í sam-
skiptum við opinbera aðila.
Það er lítið orðið eftir af gífúr-
yrðum Svavars og Páls,— þau
reyndust lítið annað en sápu-
kúlur.
Skýrsla sú sem Rík-
isendurskoðun hefur
sent frá sé um fjár-
hagsleg samskipti
Hrafns Gunnlaugs-
sonar við opinbera
aðila, er í sjálfu sér
ekki merkileg fyrir
það að leiða í ljós að
Hrafn hefur ekkert
brotið af sér. Hún er
merkileg fyrir tvennt.
I fyrsta lagi að opin-
ber stofnun skuli
þurfa að semja
skýrslu af því tagi sem
hér um ræðir. Það
hlýtur að vera
áhyggjuefni að ein-
staklingur sem verður
fýrir heiftúðugum
árásum stjórnmála-
manna (sem voru
auðvitað af pólitísk-
um toga spunnar,
enda reynt að koma
höggi á aðra en Hrafh
um leið), verði að
leita allra leiða til að
hreinsa mannorð sitt
og heiður, þ.e.a.s.
neyðist til þess að
sanna sakleysi sitt. ís-
lenskt þjóðfélag er
vissulega orðið öfug-
snúið og nú skulu
menn sekir uns sak-
leysi er sannað.
Skýrslu Ríkisendur-
skoðunar verður
minnst fýrir þetta.
I öðru lagi er
skýrsla Ríkisendur-
skoðunar merkileg
vegna þess að hún
vekur menn til um-
hugsunar um hugs-
anlega hagsmunaárekstra þeg-
ar hinar og þessar nefndir og
stjórnir útdeila opinberu fé,
hvort heldur er í formi styrkja
eða lána. Ríkisendurskoðun
gagnrýndi starfsemi Kvik-
myndasjóðs þar sem hæfis-
reglna stjórnsýsluréttar hafi
ekki verið gætt á undanförn-
um áram.Þetta er þörf og góð
ábending, og raunar hefur
einnig verið bent á fleiri opin-
bera sjóði sem styrkja listir og
menningu. En þessir sjóðir
eru aðeins toppurinn á ísjak-
anum og það væri vissulega
tilefni fyrir fjármálaráðherra
að fá Ríkisendurskoðun til að
gera ítarlega úttekt á öllum
opinberum sjóðum, með það
í huga að kanna hvernig starf-
semi þeirra samrýmist hæfis-
reglum stjórnsýsluréttar í nú-
tíð, þátíð og framtíð. Hvernig
hefur Byggðastofnun staðið
að úthlutun gífurlegra lána og
styrkja á undanfömum áram?
Sömu spurninga ætti að svara
varðandi Hlutafjársjóð, At-
vinnutryggingasjóð, að ekki sé
talað um milljarðana sem fara
í landbúnaðinn.
Skýrsla Ríkisendurskoðun-
ar um samskipti Hrafns
Gunnlaugssonar við ýmsa
sjóði kallar á að fjármálaráð-
herra láti gera umrædda út-
tekt. Hafa alþingismenn gætt
hlutleysis, varast hagsmuna-
árekstra við úthlutun úr opin-
berum sjóðum? Ríkisendur-
skoðun hefur svarað spurn-
ingunni um Hrafn Gunn-
laugsson, en hvað með stjórn-
málamennina?
Síðustu vikurþinghalds á liðnu vori voru góður
tímifyrir Svavar Gestsson ogPál Pétursson og
nokkra minni spekinga. Líkt og soltin villidýr
semfinna lykt afblóði réðustþeir að Hrafni
með svívirðingum og dylgjum, enda í skjóli
þinghelgi. Ogfjölmiðlar héldu sína veislu.
ur löngum þótt gaman að
bera sig saman við bresk og
bandarísk stórblöð, sem það
hefur tekið sér til fýrirmyndar.
Undirrituð játar að vera léleg-
ur lesandi engilsaxnesku
pressunnar, en þekkir þeim
mun betur til franskra dag-
blaða. Veit því að þau hirða
lítt um tilfinningar kónga-
fólks. Láta slúðurblöðin um
að fjalla um þær. Morgunblað-
ið hefúr að vísu mun breiðari
lesendahóp en þessi frönsku
dagblöð og leggur sig í líma
við að höfða til sem flestra
innan hans. En er ekki óþarfi
að teygja úr léttmetinu? Og
skeytastíllinn sem er á erlendu
fféttunum? Hélt það væri nóg
af honum annarsstaðar og
Mogginn ætti heldur að nota
plássið til að kafa dýpra ofan í
málin. Nema lesendur hans
eigi ekki betra skilið.
Margrét Elísabet Olafsdóttir
PRESSAN 13
f
HÖSKULDUR JÓNSSON
FORSTJORI
Eini stórforstjóri landsins
sem hefúr sveit ríkisstarfs-
manna á launum við að út-
rýma samkeppninni.
JÓN BALDVIN HANNIBALSSON
FORMAÐUR ALÞYÐUFIOKKSINS
Allur hans fýrri refsháttur
bliknar í samanburði ef
honum tekst að niðurlægja
Jóhönnu með því að gera
Rannveigu að varafor-
manni.
GUÐBJÖRNJÓNSSON
FELAGASKELFIR
Bætti enn einu dauðu félagi
í sarpinn þegar Landssam-
tök atvinnulausra gáfú upp
öndina.
i
BIRGIR HERMANNSSON
AÐSTOÐARAAAÐUR RAÐHERRA
Varð sjálfur nýjasti vind-
haninn þegar hann þorði
ekki kannast við skoðanir
sínar á Össuri Skarphéðins-
syni. Allt sem hann segir af
viti hér eftir verður afgreitt
sem „stílbragð“.
MÁR PÉTURSSON
OG FELAGAR HANS I HERAÐS-
DÓMI REYKJANESS
Meira að segja innbrots-
þjófarnir vissu að þeir
myndu ekki sakna dóm-
skjalanna sinna.
DAVÍÐ ODDSSON
FORMAÐUR SJALFSTÆÐISFLOKKS-
INS
Fólk er hætt að lyfta brún-
um yfir því að Sjálfstæðis-
flokkurinn sé næstminnsti
flokkur þjóðarinnar og Þor-
steinn Pálsson vinsælasti
sjálfstæðismaðurinn. Er
ekki eitthvað öfúgsnúið í
þessu?