Tíminn Sunnudagsblað - 08.04.1962, Blaðsíða 11

JÓHANNES ÁRNASON Á GUNNARSSTÖÐUM:
HAFRALÓNSÁ
Eitt af þeim örnefnum ihér í land-
inu, sem mér þykir vænst um, er
Hafralónsá. Sá, sem þekkir aila henn- .
ar duttlunga og myndbreytingar, getur
varla fengið sig til að tala um hana
sem dauðan hlut. Þegar hyljir eru
Ihvftir af sporðaköstum silunga og
laxa, en andafjölskyldur kyrja ástar-
óð yfir, þá er þar líf, en engin dauða
merki.
Vatnasvæði Hafralónsár er öll
Hvammsheiði og inn um fjallgarða
sunnan Heljardals og Stóra-Stakfells.
Svo og mest öll Tunguselsheiði suður
og austur fyrir Litla-Stakfell. Áin er
mjög lítil í þurrkatíð á sumrin, svo
að hún er jafnvel væð á hnéstígvél-
um. En á vorin, þegar snjó er að taka
er hún ógurieg hamhleypa sem ekk-
ert stenzt við, en voltur frarn kol-
ínórauð, svo að hún heldur sjónum
amórauðum langt út á fjörð. Heljar-
dalsá kemur úr Heljardal, sem liggur
milli Heijardalsfjalla og Stóra-Stak-
fells og beygir áin í austur norðan
við enda fellsins. Stakfellskíll tekur
vatn sunnan af söndum sunnan við
Stakfell og fellur austan þess. Hafra-
lónskíll kemur úr Hafralóni (eða
Hafralónum), sem er talsvert stórt
vatn með mörgum töngum, víkum og
hólmum. Vatnið liggur skammt í norð
austur af Stakfelli og nær langt fil
austurs. En kíllinn úr því fellur í
vestur og mætir þar Stakfellskíl og
Heljardalsá. Þegar þessar þrjár kvísl
ar eru fallnar saman, heitir áin
Hafralónsá, og er þá strax talsvert
vatnsmikil. Þjóðsaga segir, að nafnið
á Ióninu sé þannig til komið: Þeir
deildu um eignar- og umráðarétt heið-
anna Hávarður á Hávarðsstöðum og
Hafur á Hafursstöðum og gekk svo
langt að þeir börðust í hólma í vatn-
inu og felldi Hávarður Hafur og dysj-
aði hann í hólmanum. Nafnið Hafurs
lón hefur þá breytzt í Hafralón.
Hafrálónsá skiptir löndum milli
Sauðaness- og Svalbarðshreppa og
fellur í botn Þistilfjarðar, nokkuð
fyrir sunnan Þórshöfn. Hún liggur
því í vegi allra Þistilfirðinga, sem
þurfa að sækja verzlun til Þórsihafn-
ax, og má geta því nærri, að hún
var vondur farartálmi, enda þótt á
henni séu góð vöð, og hún straum-
lítil, svo að hana leggur vel að vetrum.
Á ánni hefur lengi verið togferja frá
Gunnarsstöðum og lcostaði sýsliisjóð-
ur bátinn að einhverju leyti, og setti
taxta fyrir ferjugjaldið, og var það
fyrst er ég man eftir 20 aurar fyrir
manninn og 5 aurar fyrir hnakk, eða
fyrir að róa hest eftir ferju. Síðast
var gjaldið orðið 1 lcróna fyrir mann-
inn.
Það var óþægileg kvöð hér á jörð-
inni að annast ferjuna, því að það
var vart forsvaranlegt annað en að
það væri heima karlmaður, sem gæti
ferjað. En þar sem ferjað var í ósn-
um flæðir og fjarar, og var því afar
erfitt með geymslu á prammanum
á sléttum sandinum. En pramminn
var alltaf látinn liggja við dregg og
kastaðist hann þá oft langt á land,
svo að erfitt var einum manni að
koma honum á flot. Erfiði, vosbúð
og vaðall fylgdi ferjustarfinu að ó-
gleymdu vanþakklæti ef seint þótti
komið til ferjunnar. í ferjureglugerð
var sagt: Ferjutímr ræður sól að
sumri en dagur að vetri, og enn
fremur: Ferjumaður ábyrgist ef hann
ræður, annars sá sem ræður. Ég var
farinn að hafa þá föstu reglu að
hætta engu, heldur neita um ferju,
ef illfært var. Ehda varð aldrei slys
við ósinn í mínu minni, þó stundum
lægi nærri því. Eitthvert haust í vest-
an roki ætluðu tveir ungir menn að
ferja sig vestur yfir ána. Þótta var
firamarlega í prammanum og lítill
framgafl. Þegar nú piltarnir báðir
settust á framþóttuna og réru eins og
þeir gátu, þá réru þeir bara bátinn
undir báruna, svo hann maraði í
hálfu kafi, en mennirnir gátu þó
hangið í bátnum til sama lands aftur.
Á síðustu árum ferjunnar var farið
að flytja á kerrum að ánni og síðan
í prammanum yfir ána kerrurnar og
allan flutninginn. Það var seinlegt
verk og erfitt.
Það gekk oft erfiðlega á haustin að
koma sláturfé yfir ána. Þegar hún
var mikil, var það oft rekið inn fyrir
Hallgilsstaði þar sem áin fellur í
mörgum kvíslum og því grunn. Lítið
var gert af því að ferja fé yfir hana
enda pramminn lítill til þess. Haust-
ið 1909 var reynt að reka fé í ósinn,
með þeim árangri að nokkrar kindur
hrakti út’ í brimgarðinn og drukkn-
uðu. Það, sem eftir var af þeim hóp,
var ferjað, og fylltu þeir þá pramm-
ann af fé en höfðu tildrátt yfir ána
en engan mann í bátnum.
Vigfús Jósepsson, sem var þekkt-
ur dugnaðarfjármaður og rekstrar-
maður hér í sveit, kom einu sinni
seint að kvöldi hér í Gunnarsstaði
með sláturfé prófastsins á Svalbarði,
og var þá einnig búið að taka frá fé
hér til slátrunar. Eftir mikið umtal
og ráðagerðir varð það að ráði, að
reyna að reka féð um 400 í ósinn.
Veðrið var í bezta lagi um morguninn
eftir, og liggjandinn rétt í birting-
una, svo að haldið var beint til óss-
ins. Við tókum á, sem tvö íömb fylgdu
og héldum við gafl prammans, en þá
komu lömbin á eftir og því næst for-
ystusauður Vigfúsar og allur hópur-
inn. En af því svona æskilega gekk
að reka, var öllum þessum hóp slátr-
að þennan dag á blóðvelli í Þórshöfn.
Þegar sláturtíð átti að fara að byrja
haustið 1917, gekk á með stórhríðar,
sem héldust nokkra daga, síðustu
daga september og fyrstu daga okt< -
ber. Göngur drógust og sláturtíð, með
an óveðrin héldust, en þegar veður
batnaði, var Hafralónsá komin á ís, og
var allt sláturfé hér úr sveitinni rek-
Framhald á 164. síðu.
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
155