Tíminn Sunnudagsblað - 06.02.1966, Blaðsíða 18

mannleg náttúra íslendinga lagði í
lófa hans.
Þótt langt væri gengið í þeim efn
\im, voru það samt eigi landslög, er
Jón Helgason heimtaði 24 ríkisdali
af Arna bónda á Skálafelli. Hið rétta
var, að sektin nam átta ríkisdölum
eða tveimur kýrverðum fyrir fyrsta
hórdómsbrot, tvöfalt i annað sinn,
en líflátssök og eignamissir ef upp-
vist varð að þriðja.
Ekkjan á Skálafelli skrifaði brét
„til kongen" og fór þess á leit, að
sekt hins sálaða bónda hennar yrði
niðurfelld. Það er eigi látið liggja {
láginni, að barnsmóðir hans hafði
dregið annan ektamann i sams kon
ar brotamál. Það hefur víst átt að
reiknast til afbötunar, og var í stíl
við tíðarandann að varpa steinum að
stúlkum, sem frjósemisgyðjan sýndi
örlæti í meinum
Steinunni Árnadóttur varð vel
ágengt í málaleitan sinni. Kóngur gaf
upp sektina Enda sveigðist ýmislegt
á æðri stöðum til mildilegrar stefnu
en áður tíðkaðist. En spyrja mætti,
hvað hann hafi átt við, sá, sem rit-
aði í kjölinn á bréfinu hennar Stein
unnar á Skálafelii. þessa vísu:
Nú er á stórum nauðum von,
nístir það mitt lyndi:
Hefurðu ekki, hjartason,
heyrt þau ótíðindi?
Seinni maður Steinunnar Árnadótt
ur hét Páll. Hann var austan úr
Lóni, sonur Árna hreppstjóra í Firði,
Pálssonar. Skömmu áður en Páll réð-
ist til ekkjunnar á Skálafelli, hafði
hann gengizt undii barnseignarlýs
ingu Kristrúnar Jónsdóttur frá Borg-
um. Líklegt má þó telja, og var
raunar almannarómui, að hann hafi
hlaupið i skrápana fyrir Einar gamla
Jónsson á Horni.
EinaT á Horni hafði hnotið um
tvær hrösunarhellur: Eignazt mey
barn við Þórunni Hornafjarðarsól og
piltbarn við Kristrúnu. Hann var
því vanda vafinn, kvæntur maður-
inn, að veita fleíri óekta afkvæmum
viðgöngu. — Sonur Kristrúnar og
Páls var skírður Jón og óx úr grasi.
Hann bjó 1816 á Eiríksstöðum i
Fossárdal.
Páll Árnason varð framámaður hjá
Suðursveitungum, lengi hreppstjóri
og taldist mætasti maður Þau hjón
fluttust búferlum frá Skálafelli að
Hala vorið 1804. Bjuggu þar til
dauðadags, önduðust bæði veturinn
180b—1810.
Börn Árna Jónssonar og Steinunn
ar Árnadóttur voru:
1. Jón, sem var á Skálafelli 1801.
2. ólafur, var hjá Brynjólfi móð-
urbróður sínum 1801.
3. Vigfús, vinnumaður á Reynivöll
um 1816, andaðist 181 Hafði n' j
I sauðaþjófnaðarmál veturinn 1813
og hlotið dóm.
4. Helga, vinnukona í Heggsgerði
1816.
5. Bergljót, vinnukona í Sandfelli
1816. Dó 1840 í Lágu Kotey í Meðal-
landi.
Börn Páls Árnasonar og Steinunn
ar Árnadóttur voru:
1. Árni, ólst upp hjá föðurbróður
sínum, Jóni hreppstjóra Árnasyni á
Fagurhólsmýri. Varð bóndi í Kross
bæjargerði, átti Guðrúnu Þorvarðar-
dóttur frá Hofsnesi.
2. Ragnheiður, vinnukona á Kálfa
felli 1816. Dó holdsveik á Steinsmýri
í Meðallandi. dæmd á framfæri bróð
ur síns
3. Gissur, var 1816 i Sandfelli,
fóstraður upp hjá séra Brynjólfi, móð
urbróður sínum. Varð bóndi á Steins-
mýri. hans kona Margrét Árnadóttir.
4. Guðmundur, ólst upp hjá Snjólfi
föðurbróður sínum í Firði. Andaðist
1843 í Stóra-Sandfelli í Skriðdal
vinnumaður þar.
Ýmsir hafa álitið, að Guðrún Árna-
dóttir, kona Arngríms bónda á Skála
felli, Arasonar, væri dóttir hjónanna
Árna Brynjólfssonar og Guðrúnar
Eiriksdóttur.
Þegar við áttum tal saman i vetur,
taldi ég grunsamlegar þær sagnir, er
segðu Guðrúnu, konu Amgríms, ekta
borna dóttur Árna Brynjólfssonar.
felii, vekur tortryggni — varla trú-
legt, að húsfreyjan á Smyrlabjörg
um færi á annan bæ til þess að
ala barnið. En aldur hennar til barn
getnaðar um 1790 látum við liggja
milli hluta, svo lengi má vera lífs-
kveikjuvon i glæðum kvenna
Sönnun fyriT vantrú minni i þess
um efnum, hafði ég engar í hönd-
um, en var eigi trúlaus á, að slíkra
gagna væri að vænta við nákvæmari
eftirgrennslan. Sakafallslista frá ár
unum 1788—17889 hafði ég ekki
fundið, en einmitt á þeim árum átti
umrædd Guðrún að vera fædd.
Nú hefui ýmislegt þessu viðvíkj
andi borizt á rekamál. Vil ég hér
með deila þér þeirri vitneskju.
Vitað er, að árið 1783 eignaðist
Árni Brynjólfsson framhjátökubarn.
Barnsmóðir hans, Guðrún Pálsdóttir
greiddi legorðsgjald til tukthússkass
ans næsta ár. Guðrún þessi var dótt-
ir Páls bónda á Uppsölum, Jónsson
ar, og konu hans,. Kristínar _ Árna
dóttur frá Þorgeirsstöðum, Ófeigs-
sonar. Þau hjón bjuggu á Uppsölum
tvo áratugi og áttu þrjár dætur, Guð
rúnar tvær og Hólmfríði. Þaðan flutt-
ist Kristín í ekkjudómi búferlum að
Skálafelli.
23 maí 1788 ritaði Ámi prófastur
Gíslason á Stafafelli bréf til biskups
ins, Hannesar Finnssonar. Segir þar
meðal annars:
” — — — Legg ég hér inn
coplu af memorial Guðrúnar Eíríks-
dóttur, konu Árna Bi'ynjólfssonar á
Smyrlabjörgum, til mín (hver henn
ar maður hefur nú 2ar reistur fallið
í hórdóm, og lagt þar ofan á fæð
á hana en samlagað sig stelpunni)
hvað þó að er skeð eftir mínu tillagi,
því ég sé það framar fjandanum til
þóknunar, að láta þau lengur þann-
ig saman búa, og skikkanlegri konu,
sem Guðrún er, ekki nema til meiri
hugaræsingar, þó þau að yfirvarpi
væri enn aftur saman klínt. Og svo
sem ég eftir minni instanstion voga
ekkert þar við að gjöra meðan ég
gef ekki yðar háæruverðugheitum
það til kynna, svo vildi ég fc að vita
af yður, hvað hér við gjöra skal,
þarf þess og við uppá allan máta,
þar sjálfur er í nauma smíði með
allt soddan.“-------
Upp á þetta tilskrif svaraði bisk
upinn í bréfi dagsettu 24. iúlí-
mánaðar:
” — — — Ég er nýlega búinn
að tilsenda yður v.æ.vh. copie af
h.K.M. allra náðugasta refor: um
ektaskaparsaka réttinn, eftir hverju
sýslumaður og prófastur með tiltekn
um 2 prestum eiga í soddan sökum
að dæma, hefur því Guðrún Eiríks-
dóttir á Smyrlabjörgum sökinni á
móti manni sínum, Árna Brynjólfs
syni, að adressera sig til sýslumanns-
ins og yðar.“
Ennfremur úr biskupsbréfi, dag
sett 29. september. til prófastsins á
Stafafelli:
”------—í hjónabandsmáli Árna
Brynjólfssonar og Guðrúnar Eiríks-
dóttur gjörið þér eftir því nýja re
skripte um hjónabandssakaréttinn,
og þarf nú aungva sérlega consti
tution til þess.“
Sennilega urðu þau málslok í
ágreiningi hjónanna á Smyrlabjörg-
um, að ekki hefur komið til skilnað
ar.
Barnsmóðir Árna. Guðrún eldri
Pálsdóttir, varð að víkja úr Suður
sveit Haustið 1788 var hún í Holt-
um á Mýrum, ”er við hús“, stendur
í sóknarmannatali Einholts. og hjá
henni Guðrún Árnadóttir. hennar
barn á fyrsta ári.
Vorið 1789 hóf Guðrún Pálsdóttir
búskap i Holtaseli, fernt í heimili.
Auk þeirra mæðgna fyrirvinna og
léttadrengur. Þar bjó hún til ár=ins
1793. Þá hafði hún jarðaskipti við
móður sína, fluttist að Skálafelli. En
Kristín Árnadóttir bjó í Holtaseli,
unz tengdasonur hennar, Jón Bjarna
son frá Bakka, eiginmaður Guðrúnar
yngri, settist þar í bú.
Það er af Guðrúnu eldri að segja
að hún giftist á Skálafelii. Maður
hennar hét Sigmundur Jónsson,
fermdur i Kálfafellsstaðarsókn vorið
1790, tvítugur að aldri — hefur verið
seinn til andlegs þroska. Þau hjón
lögðu fljótlega upp laupana við bú-
skapinn og slitu samvistum.
114
T f M I N N — SUNNUDAGSBI AD