Tíminn Sunnudagsblað - 13.08.1967, Blaðsíða 12

örstutt forspwU,
Lesendum til 5 (' ðleiks og
skemmtunar munu hér verða birt
ar þýðingar á nok'krum gyðing-
legum helgisögum og ævintýrum.
Þykir rétt í upphafi að fara um
þetta efni örfáum orðum.
Líkt og aðrar þjóðir eiga Gyð-
ingar sinar þjóðsögur, frásagn-
ir, sögukorn og annað slíkt, sem
lifað hefur á vörum fólksins mann
fram af manni og ekki er unnt
að eigna sérstökum höfundi. Sögur
þessar nefnast á hebresku ,,ma‘as-
im“ eða „ma‘asioth“, og táknar
orðið bæði ævintýri, þ.e. lygisögu,
og helgisögu, þ.e. frásögn, sem
ofin er utan um sögulegar stað-
reyndir og segir frá persónu úr
Gamla testamentinu, virtum og
víðfrægum Gyðingapresti, píslar-
votti eða einhverjum slíkum helg-
um manni.
Margt þessara sagna er að finna
1 þeim hluta Talmúds, er nefnist
Iiaggada og hefur inni að halda
spakmæli, helgisögur, dæmisög
ur, prédikanir o.s.frv., en hið
fyrsta safn gyðingalegra þjóðsagna
var ritað fyrir rúmum tíu öldum.
Það var rabbíninn Nissim ben Ja-
kob frá Kairuan í Norður-Afríku,
er safnaði saman nokkrum helgi-
sögum Gyðinga til þess að hug-
hreysta tengdaföður sinn, nær
vitstola af sorg eftir sonarmissi.
Þetta safn Nissims var upphaflega
ritað á arabísku, en síðar barst það
víða um byggðir Gyðinga í hebr-
eskri þýðingu. Æ síðan hafa ný
og ný söfn orðið til á skrifpúlt-
um margviturra Gyðinga, og nýj-
ar sögur hafa kviknað meðal fólks-
ins og mótazt eftir umhverfi og
tíðaranda kynslóðanna 1 sérhverj-
urn stað. Sögusvið gyðinglegra
þjóðsagna er öll Evrópa og Aust-
urlönd nær, og þær eru því um
margt ólíkar innbyrðis, en bera þó
allar eitt megineinkenni: Allar
flytja þær áheyrandanum trúar-
legan siðfræðiboðskap. í sögum
þessum endurspeglast trúarhug-
myndir og trúarlíf fólksins. Við
kynnumst hamingju þess og böli
þess. Við skynjum takmarkalausa
hlýðni þess við skapara sinn og
föður og óbifandi sannfæringu
þess um kærleika hans og rétt-
læti.
Sögurnar og sögukornin, sem
fara hér á eftir, eru öll þýdd
úr dönsku kveri, Jpdiske even-
tyr og legender, sem danski rabb-
íninn David Simonsen (1853—1932)
gaf út árið 1928, en í kveri þessu
er úrval gyðinglegra þjóðsagna.
Fyrstu sögurnar fjórar segja frá
persónum úr Gamla testament-
inu. Mönnum nægðu ekki tíðum
brotakenndar frásagnir hinnar
helgu bókar, og margt þurfti skýr-
ingar við, sem höfundar Gamla
testamentisins hirtu ekki um að
skrifa. Skýring þjóðsögunnar
á málhelti Móse er gott dæmi
þessa. Nokkrar sögur eru hér og
um nafnfræga rabbína, þ.e. Gyð-
ingapresta, og meðal annarra sög-
ur frá Gyðingaofsóknum í Róm.
Síðasta og lengsta sagan er dæmi-
gert ævintýri frá síðustu öldum.
Hefur Simonsen þýtt hana úr jidd
ish eftir Die drei Mattonaus, þ.e.
Gjafirnar þrjár, og er saga þessi
hrein perla og vonandi, að þýðing-
in, sem hér birtist, lýti hana ekki
til muna.
GYÐINGLEGAR HELGISÖGUR
Vínið og verkun þess.
Þegar Nói plantaði víngarð, kom
freistarinn á fund hans og mælti:
„Hvað plantar þú?“ Og Nói svar-
aði: „Það er víngarður.“ Enn
spurði freistarinn: „Hvað vex upp
af víngarði?“ Og Nói svaraði: „Ald
in runnans eru ljúffeng, hvort
sem neytt er nýrra aldina eða
þurrkaðra, og af aldinum þessum
brugga ég vín, sem gleður manns-
ins hjarta.“ Þá mælti freistarinn:
„Eigum við tveir að planta þenn-
an víngarð?11 Nói féllst á það. Tók
þá freistarinn lambgimbur og
slátraði henni, svo að vínviður-
inn laugaðist blóði. Freistarinn
slátraði því næst ljóni, síðan apa-
ketti, loks svíni, og laugaðist vin-
viðurinn blóði þeirra.
Freistarinn skýrði gerðir sínar
svo: Hafi maðurinn sopið einn bik-
ar vins, er hann lambinu líkur,
hógvær og blíður. Hafi maður-
FYRRI HLUTI
inn sopið tvo bikara víns, þykist
hann vera rammur að afli sem ljón
ið, hrokar sig og mælir: „Enginn
er minn jafningi." Hafi maðurinn
sopið þrjá eða fjóra bikara víns,
klaufast hann við hopp og dans
og skríkir sem apaköttur, þvælir
og er óvitandi um gerðir sínar.
Hafi maðurinn sopið fimm bikara
víns eða fleiri, liggur hann við
moldu sem svínið og rótast í sorp-
inu.
Þá Móse var barn.
Dóttir Faraós unni Móse líkt
og hann væri eigið barn hennar,
og dvaldist Móse hjá fóstru sinni
í höll Faraós. Var sveinninn fagur
yfirlitum og eftirlæti hirð-
manna og griðkvenna, og sjálfur
Faraó lyfti sveininum í keltu sína,
glettist við hann og lék.
Einhverju sinni tók Móse krún-
una af Faraó og lét hana á höfuð
sér. Vitringar Faraós sáu til Móse
og mæltu: „Það veldur oss
áhyggju, herra, að sveinbarn þetta
muni um síðir svipta yður völdum
eins og það nú svipti yður krún-
unni.“ Og vildu sumir deyða barn-
ið þegar í stað, en aðrir töldu hyggi
legra að brenna Móse í eldi, svo
að hold hans hyrfi með öllu úr
löndum Egypta. En meðal vitr-
inganna sat Jetró prestur, sá er
síðar flúði til Midíanslands, og
hann mælti við þá: „Sveinn þessi
er óviti, og er oss hægt að reyna,
hversu lítil er vizka hans. Látið
griðkonur bera fram skál, og sé
hún fyllt að hálfu með gulli og að
hálfu með glóandi kolum. Rétti
sveinninn út hönd sína eftir gull-
inu, er skynsemi hans nokkur, og
skal þá deyða hann. En rétti sveinn
inn út hönd sína eftir kolaglóð-
inni, er skynsemi hans barnsleg,
og skal hann þá eigi lífið láta.“ Að
boði Jetrós var skálin fram bor-
in, og rétti Móse út hönd sína
eftir gullinu. Þá kom þar Gabríel
engill og stjórnaði hönd barnsins,
svo að hún greip glóðarmola, og
lét sveinninn glóðina í munn sér.
Glóandi kolið brenndi tungu Móse,
og sökum þess varð hann málstirð-
ur eins og hann sagði við drott-
684
T í ni « N N — SUNNUDAGSBLAÐ