Tíminn Sunnudagsblað - 16.06.1968, Blaðsíða 20

Sé Mtið með skynsemi á þá end-
emis hörmung, sem mannkynssag-
an hefur orðið í höndum okfcar,
þá hlýtur sú að verða niðurstað-
an, að maðurinn sé haldinn með-
fæddri sálsýki, sem beinlínis knýi
hann til sjálfstortímingar. Við vit-
um, að skærur meðal dýra af sömu
tegund eru nánast táknrænar og
leiða aldrei til limlestinga Rán-
dýr drepa aldrei dýr, sem eru
sköpuð í þeirra eigin mynd. Morð
innan dýraættar, á einstaklingi
eða hópum, eru gersamlega ó-
þekkt í öllu dýraríkinu, nema hjá
manninum og fáeinunr afbrigðum
rotta og maura.
Auðsjáanlega hefur eitthvað far
ið aflaga einhvers staðar i þróun-
arsögu vitsmunarverunnar, homo
sapiens. En sé spurt, hvar h.iíf-
urinn standi i kúnni, er venju-
lega sagt, eð eigingirni, græðgi og
.árásarhneigð mannsins sé höfuð-
bölvaldur mannkynsins. Þessi
skýring hefur verið gefin í þrjú
þúsund ár af hebresKum spámönu
um, indverskum spekingum.
kristnum guðfræðingum og sáx-
fræðingum nútímans. Fyrir m'tt
leyti finnst mér þetta ósannfær-
aridi skýring, sem stangist á við
staðreyndirnar.
Staðreyndirnar sýna, að það böl,
sem eigingjarnir einstaklingar
hafa leiít yfir mannkynið, er
fjarska lítið miðað við þær hörm-
ungar, sem einlæg trú á góðan
málstað, fjölskyldu, föðurland,
æðri máttarvöld eða stjórnskipun
hefur kallað fram. Ættarvíg, þjóð-
arbarátta. borgarastyrjaldir, trú-
arstríð. heimsstyrjaldir, allt þetta
er háð í þágu fjöldans, ekki ein-
staklingsins, og til þess að fá fram
gegnt málum, sem standa ofan eða
utan við hagsmuni þeirra. sem
berjast. Litill minnihluti hefur ef-
laust haft skemmtun af þeim rán-
um og ofbeldisverkum, sem néngu
á spýtunni, en langflestir hafa bar-
izt fram ' rauðan dauðann af
brennandi tryggð við kóng eða
fósturjörð, foringja eða hóp.
Með öðrum -orðum: Aðalgalli
mannsins virðist ekki vera það, að
hann sé framúrskarandi árásax-
hneigður, neldur að hann sé fram-
úrskarandi trygg og drenglvnd
skepna. Hann virðist líffræðilega
gæddur ríkari þörf en nokkur Önn
ur dýrategund til að fylgja per-
sónu, hópi eða hugmynd, til að
vera hiuti af einhverju, sem er
stærra en hann 9jálfur. Hann get-
Arthur Köstler:
Geðveilt
mannkyn?
ur ekki lifað einn, og hann getur
ekki dáið einn.
Það er hugsanlegt, að það sé
ein ástæðan fyrir þessu, hve það
tekur manninn mörg bernskuár
að ná þrosika til að verða
sjálfbjarga. Önnur ástæða kann
að vera, hversu mjög for-
feður okkar hafa orðið að
treysta á samvinnu og sam-
hjálp, þegar þeir áræddu of-
an úr trjánum út á opin svæði og
fóru að leggja sig eftir kjöti dýra,
sem voru stærri og fljótari að
hlaupa en þeir sjálfir. Frumstæðir
þjóðflokkar villimanna halda
mjög fast saman innbyrðis, og hjá
þeirn geta skapazt ólíkar venjur,
lifi þeir fjarri hver öðrum. En
þessi tengsl verða ekki að blindri
dýrkun, samheldnin þróast ekki
upp í heitar ættartilfinningar. og
ólíkar venjur villimanna af sama
þjóðflokki valda ekki ofsafengn-
um árekstrum. Aðeins hjá homo
sapiens, vitsmunamanninum,
leiddi þetta ' til afsláttarlausr-
ar tryggðar við ættflokk,
ættartákn ftotem) og þar
fram eftir götunum, og aðeins
hjá manninum leiddi hóptryggðin
til styrjalda við sína líka.
Ég er að reyna að koma orðum
að því, að árásar- og metnaðar-
girndin í tilfinningalífi manneskj-
unnar er ekki nærri eins hættuleg
heildinni eins og hæfileiki hennar
til göfugmennsku og liðveizlu.
Flestar menningarþjóðir hafa
átt sæmilega hægt með að
bæla niður einstaka ofstopa-
menn og beina metnaðar-
girni unglinga í átt til
góðra verka. En það hefur farið
heldur betur í handaskolum njá
okkur að sveigja trúar- og sjálfs-
fórnarþörf mannsins á heppilegar
brautir.
Við getum athugað, hvaða tíma-
bil sem vera vill, 'og ævinlega
hafa fórnarlömb einstakra glæpa-
manna verið örfá miðað við allan
þann fjölda, sem fallið hefur í val-
inn ad majorem gloriam, í blindri
hollustu við trúarbrögð, konungs-
ætt eða stiórnmálakerfi. Með orða
sambandinu „blind hollusta“ er
játað, hvers eðlis hollustan er.*Hún
er gagnrýnislaus.
Hver maður er eyland, sem þrá-
ir að tengjast meginlandinu —
eða óháð frumeind á höttunum eft
ir að ganga í sameind. Fáir einir
eru svo lánsamir að geta sótt
styrk í „dulúðugt samfélag við al-
heimssálina“ eða glímuna við
grundvallargátur vísinda og lista.
Sagan sýnir, að yfirgnæfandj meiri
hluti einstaklinga á sér þann einn
veg til trausts og halds að akipa
sér á bekk með einhverjum hópi
og tileinka sér skoðanakerfi hans.
Þrá mannssálarinnar til að br.iót
ast úr viðjum þess einstaknngs,
sem hún bvggði, varð aðeins í'ull-
nægt með því að tengjast ákveðn-
um hópi og hafna öðrum Aflsið-
in varð sú, að sundrungaröflin
hafa alltaf verið sterkari en saril-
einingaröflin hjá tegund okktir.
Mesta hættan, sem felst í þörfinhi
til að tengjast einhverju, sem er
meira en maður sjálfur, er sú, að
maður fyllist ósannri, óeigin-
gjarnri árásarhvöt. Við finnutn til
samhyggðar með hetjunni á kvik-
myndatjaldinu og þar af leiðandi
haturs á skálkinum, sem hann á i
höggi við, en reiði okkar er ó-
sanngjörn tilfinning, sprottin af
476
TÍMINN - SUNNUDAGSBLAÐ