Tíminn Sunnudagsblað - 13.10.1968, Blaðsíða 19

í sárri fátækt. Matthías skáld tók
nafna sinn í fóstur, og ólst hann
upp á því mikla menningarheim-
ili og var kostaður í skóla. Hann
gerðist fyrst prestur á Helgastöð-
um í Reykjadal, þá ungur að ár-
um. Hann var eini aðflutti mað-
urinn, sem tekinn var inn í hinn
þrönga hring Huldufélagsmanna.
Það sýnir bæði frjálslyndi hans og
traust það, sem Þingeyingar báru
til hans. En Þingeyingum átti þó
ekki að auðnast að njóta hans.
Mjög sterk bindindisalda fór um
héraðið. Séra Matthías var nokkuð
vínhneigður á tímabili og hinn
mesti gleðimaður og glæsimenni.
Hann var kærður fyrir ofdrykkju.
Séra Hallgrímur Sveinsson var þá
biskup og þótti mjög strangur og
siðavandur. Hann gerði Matthíasi
tvo kosti: Að láta af prestskap eða
taka við Grímsey vorið 1896, en
áður hafði séra Pétur sagt af
sér. Þetta átti að vera hegning, en
varð bæði prestinum og Grímsey-
ingum til hinnar mestu gæfu. Séra
Matthías var þrestur í Grímsey
fram yfir 1940. Sigmund og Þór-
eyju brestur orð til að lofa séra
Matthías og konu hans, Guðnýju
Guðmundsdóttur, sem þau vildu.
Hann lét nú af vínnautn og var
þó hinn' mesti hrókur fagnaðar ög
gleðimaður, þúaði alla, en það þótti
þá einstakt meðal presta. Hann var
heimilisvinur á hverjum bæ.
„Hann fermdi mig,“ segir Þór-
ey. „Mér fannst enginn prestur
nema hann. Ég gladdist mjög, þeg
ar ég gat náð í hann til þess að
skira hjá mér ýngsta barnið hér á
Húsavík.“
Séra Matthías kom með kýr, en
þar höfðu aldrei verið kýr frá því
stjórnarkýrnar voru felldar 1863.
Aðrir fengu síðar kýr. Þeim fjölg-
aði hægt og hægt. Kúaeldið gerði
aukna túnrækt óhjákvæmilega
nauðsyn. Séra Matthías átti fjölda
barna, og preststekjur hans voru
rýrar. Hann varð að starfa og deila
kjörum með öðrum Grímseying-
um. ,
Maður er nefndur Williard
Fiske, bandarískur auðmaður og
fræðimaður, sem ferðaðist um hér
á landi fyyir aldamótin. Hann gaf
Grímseyingum stórar gjafir. Mann
töfl voru gefin á hvert heimili,
mjög vönduð, og sum þedrra tal-
in listasmíði, og gott bókasafn, sem
varð sameign eyjaskeggja. Þá gaf
hann mikla fjárupphæð, sem
standa skyldi með óskertum höf-
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
Þórey Sigmundsdóttir.
uðstól, en meginhluti vaxtanna
skyldi varið til viðhalds bókasafn-
inu og tU þess að stofna mat-
vælaforðabúr í Grímsey. Séra Matt-
hías stóð fyrir allri stjórn og fram-
kvæmdum sjóðsins. Matvælaforði
var keyptur á hausti hverju, og
gátu bændur fengið lánað af hon-
um á vetrum, gegn þvi að skila
að vori eða greiða andvirðið. Þetta
varð til hins mesta hagræðis og
öryggis.
VIII.
Grímseyingar verzluðu að fornu
fari mest við Húsavík. Þangað var
stytzt leið á verzlunarstað og venju
lega auðvelt að tvískipta leiðinni
og liggja yfir nótt við Flatey. Áð-
ur fyrr önnuðust Grímseyingar
sjálfir oftast samband við land og
áttu oft stórt skip saman. Það var
kallað eyjarskipið. Margar sagnir
geyma annálar af miklum mann-
sköðum úr Grímsey. Þegar athug-
að er fámenni eyjarinnar, hafa
mannskaðar á sjó orðið þar miklu
skaðvænni en í nokkrum öðrum
landshluta, stundum hafa nær all-
h menn á starfsaldri farizt. En
hugarstríð eyjabúa gat einnig orð-
ið erfitt, ef eyjarskipið tepptist í
landi fyrir illviðri, oft vikum sam-
an, svo að enginn gat vitað, hvort
það kæmi nokkurn tíma með björg
ina, sem það var að sækja.
Árið 1833 fór Árni bóndi i Sand-
vík út í franska skútu ásamt eyjar-
presti, sem skyldi vera túlkur, og
var erindið að fá meðöl handa fár-
sjúkri konu. Meðan þeir voru úti í
skipi, hvesti svo að bát þeirra
sleit frá, og komust þeir ekki í
land. Skipið rak vestur í haf og
barst lokst allt undir Grænland.
Eftir mikla hrakninga náði skip-
ið Súgandafirði og setti Grímsey-
inga þar á land. Þeir gengu síð-
an um þvera Vestfirði og vestur-
sýslur til Dalvíkur og fengu par
bát til eyjar. Fleiri áreiðanlegar
sagnir eru til um það. að svo
fljótt brimar við Grimsey, að ekki
verður fært þar í land af legunni
og verður að snúa til meginlands-
ins. Frá slíku veðri verður sagt í
Eiríksþætti.
Annálar greina frá hörmulegu
manntjóni á 18. öld. 1727 fórust
27 menn, 1738 fórust sex menn,
og 1769 voru þrír skipstapar og
fátt dugandi manna eftir i eyj-
unni.
Stórsóttir heimsóttu einnig
Grímsey. Þrjátíu og þrír Grims-
eyingar dóu í stórubólu. Það má
undarlegt teljast, að Grímseyingar
skyldu jafnan fá nýja menn úr
landj eftir slík afhroð. En menn
vissu aldrei til, að hungurdauði
hefði orðið í Grímsey frekar en í
Breiðafjarðareyjum. Móðan 1783
komst þó til Grímseyjar og
skemmdi þar gróður. Sagnir úr
landsveitum benda til, að útsveit
irnar, þar sem bezt var til afla-
fanga, yrðu mesta bjargræðið.
Sagnir herma, að full þrjú hundr-
uð manns hafi flúið úr landi hung-
urvorið 1784 og bjargazt i Gríms-
ey-
Ekki urðu' skipskaðar úr Gríms-
ey, árin sem Sigmundur dvaldist
þar. Seinni árin komu vélbátar til
milliferða. Húsavíkurverzlun, sem
hafði haft þar verzlun frá því fyr-
ir 1890, keypti fiskinn og - seldi
nauðsynjar og annaðist flutninga
til og frá eynni. Þetta var hin harð-
asta einokun. Grímseyingar fengu
lægra verð fyrir fisk sinn en aðr-
ir, og verzlunin lagði óvægilegt
flutningagjald á vöruna.
IX.
Sigmundur og fólk hans undi
vel lífinu í Grímsey og minnist
margs þaðan með söknuði. En ein-
angrun eyjarinnar frá umheimin-
um var erfið og varði oft. allan vet-
urinn. Erfiðast var þetta þó, þeg-
ar hafísar lögðust að eynni. Vet-
urinn 1917—1918 var langmesti
ísavetur aldarinnar. ísinn kom jóla
Framhald á 814. síðu.
811