Tíminn Sunnudagsblað - 16.08.1970, Qupperneq 2

A ýmsum nótum
Aðdrátt- Borgir eru
arafl
gæddar uodar-
legu eSli.
borga Sænsk rann-
sóknarnefnd
hefur komixt að þeirri niður-
stöðu, að borg, sem hefur fimm
tíu þúsund íbúa, orki eims og
segull á fólk í fámennari
byggðarlögum. Þessa tekur jafn
vel strax að gæta, þegar kom-
inn er kjarni með þrjátíu þús
und íbúa. Til sönnunar koma
lögmál, sem valda æ hraðari
fólksfjölgun á meðan einshvers
staðar er uppspretta, sem hef-
ur lífi og blóði að miðla, svo
fremi sem ekki kemur til sér-
stakt áfall eða ógæfa, sem veld
ur bakslagi. Trúlega er þetta
þó nokkuð misjafnt eftir lönd-
um — bær getur segulmagn-
azt þannig fyrr í fámennu landi,
en stærri borgir þarf til í fjöl-
mennum löndum.
Lágmark þess, að byggð hafi
viðnámsþrótt, telja Svíar þrjú
til fimm þúsund manns á svæði,
sem er fjörutíu kílómetrar í þver
mál. Færra fólk stendur ekki
með góðu móti undir þeirri
þjónustu í menintamálum, heil-
brigðismálum, félagsmálum og
viðskiptamálum, sem heituð er
í menningarþjóðfélagi.
Örbirgð Það lö'gmál, sem
gerir sífellt stór
og ar borgir stærri
mengun Og fjölmennari
er viðsjárvert. I
vanþróuðum löndum fæðir það
af sér vansælan lýð, sem býr
við einhverja óheyrilegustu ör-
birgð, er menn geta hjarað við,
eins og dæmin sanna í stór-
borgum Suður-Ameriku, Afr-
rí’ku og Asíu o>g enda einnig
1 ýmsum löndum Suður-Evr-
ópu. í hinum iðnvæddu lönd-
um spýta bílar, vélar og verk-
ámiðjur stórborganna frá sér
slíku magni ólyfianar, að við
tortimingu íiggur. í fjölda
borga stígur dánartalan, þeg-
ar mest kveður að eitrun and-
rúmsloftsins. í Bandaríkjunum
kveður svo að þessari meífgun,
að hvergi finnst framar óspillt
loft í öllu landinu. í New York
grillir vegfarandinn aðeins í
næstu hús á björtum degi. í
Tokíó hefur orðið að banna
bílaumferðina í helzta verzTun-
arhverfinu. í einni af götum
Kaupmannahafnar hefur meng-
unin farið upp fyrir það, sem
hættulaust er talið heilsu
manna.
Með öðrum orðum: Þegar
fólk hrúgast saman í borgir
með skefjalausum hætti, fylgja
því geigvænleg vandamál, sem
þjóðirnar ráða ekki við, hvorki
í hinum iðnvæddu velmegunar-
löndum né frumstæðu örbirgð-
arlöndunum. Þarna er eins og
menn standi andspænis nýju
lögmáli — kannski eitthvað
keimlíku því, sem þekkist, þeg
ir læmingjum fjölgar með ofsa-
legum hætti. Þéttbýlið er orð-
ið meira en náttúran leyfir.
Of stór Ofvöxtur borga
. getur líka ver-
bor9 ið viðsjárverð-
dragbítur ur af öðrum or-
sökum. Þegar
borg er orðin mjög stór, verð-
ur hún dragbítur á þjóðfélagið.
Á lí'kimgamáli má kannski segja,
að blóðið geti ek’ki lengur
streymt eðlilega um æðar sam-
félagsins. Ösin veldur seina-
gangi, allt of mikill hluti hvers
dags fer í það að komast leið-
ar sinnar, yfirsýn verður örð-
ug. Það þarf jafnvel ekki stór-
borg ti'l, að þessara ein'kenna
byrji að gæta. Sumir, sem
þetta hafa rannsakað, telja þau
fari að koma í ljós, þegar íbú-
ar borgar eru komnir á annað
hundrað þúsunda, þótt þau
segja auðvitað miklu meira til
sín í mun stærri borgum.
Hin blindu samfélagslögmál
hafa með öðrum orðum marga
vankanta. Maðurinn verður að
halda um stjórnvölin af forsjá
og fyrirhyggju — meiri forsjá
og fyrirhyggju en honum hefur
auðnazt fram að þessu.
Sænskar Við skulum enn
, líta til Svía. Um
hu9' þessi og þvílík
myndir efni var í vor
haldin ráðstefna
í Umeá í Norður-Svíþjóð. Svíar
hafa af því áhyggjur, hversu
Stok'khólmur ©r orðin fjölmenn
og þunglamaleg borg. Nú er því
eldri að neita, að borgir hafa
marga góða eiginleika. Sá andi
mótaði ráðstefnuna, að Svíum
bæri að einbeita sér að því að
koma upp tíu til tólf meðalstór-
um borgum víðs vegar um Iand-
ið og haga svo til, að allir þegn-
ar þjóðfélagsins gætu í heima-
högum sínum eða svo nærri
þeim, að ekki væri nema dag-
leið fram og til baka, notið sams
konar menntunar og heilsu-
gæzlu, og átt völ á lista- og menn
ingarlífi og viðskiptum í sér-
greinum verzlunarinnar.
ViS og lík- Við tölum mik-
. ■ .1 ið um það, sem
indareikn- vig nefnum
ingurinn „jafnvægi í
byggð lands-
ins“. Strembið verður okkur
ótrúlega, að ná því þjóðfélags-
lega réttlæti, sem Svíar orð-
uðu á ráðstefnu sinni, og ekki
hefur stefnt í þá átt á undan-
förnum árum. En þá viðleitni
gætum við haft að efla þéttbýli
á nokkrum stöðum á landinu
ti'l þeirra muna, að það hefði
viðnámsþrótt og aðdráttarafl.
Hinar svokölluðu áætlanir, sem
hér hafa verið gerðar í þessa
átt, eru ekki annað en líkinda-
reikingur, sem sýnir hugsanlega
fólksfjölgun á ýmsum stöðum.
Okkur vantar athafnir, sem geta
stuðlað að því, að sá líkinda-
rei'kningur reynist réttur.
J. H.

578
T t M I N N — SUNNUBAGSBLAÐ