Tíminn Sunnudagsblað - 20.06.1971, Blaðsíða 14

Ameríkumaðurinn Schröder
kom upp fyrir eigið fé,
einhvern tíma í fyrra stríð-
inu, minnir mig — og gaf
það síðan Akureyrarbæ. Þarna
bjóst ég um, í austurenda hússins.
Þessi fyrsta iðja mín komst af með
eins hestafls rafmótor, sem sneri
lítilli mölunarkvörn fyrir vik-
urinn.
Þess má reyndar geta, að þetta
iðnfyrirtæki var ekki mín fyrsta
tilraun til þess að stofna fyri'r-
tæki. Ég hafði árið 1920
sett á laggirnar, með öðr-
um, steinsteypuverkstæði á Ak-
ureyri. Þar var aðallega fram-
leiddur veggjasteinn, sem við
nefndum r-stein. Fékk hann nafn
sitt af því, að hann líktist litlu
r-i að lögun. Hafði kunnur bygg-
ingaverkfræðingur í Noregi,
Thams-Lycke. gert fyrir mig burð-
arþolsteikningar af steininum og
húsveggjum, hlöðnum úr honum.
— Hvenig stóð á því, að þú
fórst að hugsa um þessa steina-
gerð? __
— Ástæðan var sú, að Jóhann
Kristjánsson byggingameistari,
sem þá var ráðgefandi um húsa-
gerð á Norðurlandi. og Guðmund-
ur Hannesson læknir, hinn mikli
áhugamaður um byggingarmál,
höfðu komizt að þeirri niðurstöðu,
að tvöfaldir steinveggir með tróði
á milli væru framtíðarlausn út-
veggjagerðar á okkar landi.
Mér tókst að finna heppilega
gerð veggjasteins, sem bygginga-
mönnum í Noregi leizt mjög vel á
og sótti um einkaleyfi á honum.
Það fékk ég þó ekki. því svipaður
steinn var þá til 1 Ameríku. Aftur
á móti fékk ég einkaleyfi á vél
til þess að steypa steininn í. Það
voru víst einar átta slíkar vélar á
Norðurlandi einu sinni, en þó var
aldrei nema ein þeirra á mínum
vegum. Ekki verður þó sagt, að ég
hafi flegið feitan gölt með þessari
starfsemi. Þótt við steyptum rör,
gangstéttarhellur f og fleira til
bygginga, komumst við fljótt í
kröggur, og fyrirtækinu var farg-
að til byggingarmanna, sem með
mér höfðu starfað. Veit ég ekki
betur,- en það hafi verið rekið til
skamms tíma, og hefur fjöldi húsa
á Norðurlandi verið byggður úr r-
sÞ ini.
— Þetta hefur sem sagt alltaf
verið mikil starfsemi, þótt þú yrð-
ir ekki efnaður á henni?
— Já, það var mikið unnið og
mikið framleiit. Þótt ég hefði ekki
fengið nema einn eyri fyrir hvern
stein, sem steyptur var á meðan
ég vann að þessu fyrir norðan, þá
hefði ég ekki flutt þaðan blásnauð-
ur árið 1936.
Þótt þessi iðnrekstur minn á Ak-
urevr^væri heldur smár í sniðum,
tók* ég þátt í iðnsýningunni í
Revkiavík árið 1932 og tók ásamt
öðrum þátt í stofnun Landssam-
bands iðnaðarmanna það ár.
— Þér hefur verið iðnrekstur
ekki síður hugstæður en húsabygg-
ingar?
— Þegar ég kom heim, árið
1920, fannst mér það stórkostlegt
verkefni að byggja upp og bæta
húsakost þjóðarinnar. Við þetta
bjástraði ég næstu árin eftir heim-
komuna, en komst brátt að raun
um, að það var bæði erfitt verk
og vanþákklátt. Á kreppuárunum
eftir 1930 fór áhugi minn á iðn-
aði sívaxandi, því að atvinnuleys-
ið lá eins og mara á þjóðinni. Ég
gat þá ekki betur séð en þar væri
ennþá stærra verkefni og meira
aðkallandi en húsabyggingar — og
auk þess vafalaust miklu vinsælla.
Kom nú þar, að við hjónin,
ásamt tíu ára syni okkar, „flosn-
uðum upp“ af nýbýlinu Knarrar-
bergi, sem þó hafði átt að verða
framtíðarbústaður okkar. Seldum
við býlið fyrir helming þess
verðs, sem það hafði kostað okk-
ur og fluttumst til Reykjavíkur.
— Og hér hefur þú hafizt handa
um iðnrekstur?
— Þegar liingað kom, tók ég
þátt í stofnun nokkurra iðnfyrir-
tækja, þótt ég á því herrans ári
yrði fyrir því áfalli að sýkjast af
berklum.
— Þurftir þú að fara á hæli?
— Nei. Helgi, vinur minn, Ingv-
arsson, kom heim til mín með sitt
blásturstæki og hélt mér vinnu-
færum í meira en tug ára. En þó
kom þar um síðir, að hann varð
að senda mig í höggningu til Guð-
múndar Karls á Akureyri. Guð-
mundur tók sjö rif úr síðu
minni, en þegar það dugði ekki,
varð ég að fara til Noregs, og í
Oslo tók þekktur "sérfræðingur
hluta úr hægra lunga mínu. Eftir
átta mánaða dvöl þar kom ég
heim, læknaður, en illa farinn að
kröftum. Ekki var ég þó alveg bú-
inn að bíta úr nálinni með krank-
leika. Nokkrum árum síðar varð
ég að láta tvo þriðju hluta maga
míns af hendi við prófessor Snorra
Hallgrímsson.
Að sjálfsögðu hafði þessi lang-
varandi heilsubrestur minn nokk-
ur áhrif á athafnasemi mína og
framkvæmdir, og þau ekki sem
æskilegust. En temii maður sér að
taka því, sem að höndum, ber, með
einbeitni og áhuga á lífinu, geta
erfiðleikarnir gert manni engu
minna gott en illt.
— Vorú ekki margir dauftrú-
aðir á nýjan iðnrekstur á kreppu-
árunum, þegar allt var í hálfgerðu
kaldakoli hér?
— Mjög margir tóku iðnfyrir-
tækjunum fegins hendi, og at-
vinnulausir menn lögðu fram
hlutafé af litlum efnum. Sumir
tóku jafnvel lán til þess að geta
tryggt sér framtíðaratvinnu með
hlutafé sínu.
Þegar síðari heimsstyrjöldin
brauzt út, voru þau fyrirtæki, sem
ég hafði liaft afskipti af, komin úr
vöggu. Þá hafði Landssamband
iðnaðarmanna komið sér upp
skrifstofu og tekið við útgáfu
Tímarits iðnaðarmanna. Gerðist
ég þá starfsmaður Landssambands-
ins og ritstjóri tímaritsins. Að
þessu vann ég þó aðeins hálfan
daginn, enda var ég jafnframt
framkvæmdastjóri Ofnasmiðj-
unnar.
Á stríðsárunum færðust flest
iðnfyrirtæki í aukana og atvinnu-
mál þjóðarinnar gerbreyttust.
Margt gekk þó úr skorðum. And-
leg og veraldleg viðhorf voru á
hverfanda hveli og hafa verið það
síðan.
— En svo við víkjum að Ofna-
smiðjunni: Hvað eru margir starfs-
menn hér?
— Við teljum, að þeir séu núna
' um sjötíu. Eru þá meðtaldir einir
átta menn í útibúinu í Hafnarfirði,
sem við höfum nýlega stofnað. Það
er orðið þröngt um okkur hérna
á hornlóðinni við Háteigsveg og
Einholt. Nú er krafizt bílastæða
fyrir annan hvern starfsmann, og
■viðskiptamenn þurfa sífellt vax-
andi pláss. Húsnæðið innan veggja
verður einnig æ þrengra, eftir því
sem vélakostur vex. Þetta er að
sjálfsögðu allt gott og blessað, en
samtímis fækkar svo alltaf vinnu-
stundunum, sem vélarnar, gólf-
plássið og allt þetta, sem bera á
fyrirtækið uppi, er í notkun. Það
eru ekki aðeins allir okkar helgi-
dagar, frídagar og veikindadagar,
sem rýra ársframleiðsluna, heldur
542
T t M 1 N N
SUNNUDAGSBLAÐ