Tíminn Sunnudagsblað - 23.04.1972, Blaðsíða 9

Úr landi Sérkessa
og Karakai-manna
Einhver frægasta af heilsustöðvum
Sovétrikjanna er kennd við Teberda.
Hún er á bökkum fjallavatnsins Kara-
kel í skjóli himinhárra fjalla, fagur -
blárra og snævi krýndra með furu-
skógi hátt upp eftir hliðum. Snemma
vors 1971 kom þangað i heimsókn
hópur pólskra og sovézkra náms-
manna og rannsakenda á sviði sveita-
lifs og sveitamenningar, og skyldu
þeir aðstoða menn, er fyrir voru að
störfum á þessu landsvæði.
Komumenn heimsóttu fjallaþorp i
Karakai-, Sérkess- og sjálfstjórnar-
landshlutunum, og þar — við rætur
fjallsins Elbrus fyrirhittu þeir sovézka
samverkamenn, fulltrúa Komsomal
og sérfræðinga i landbúnaði. Nálega
allt, sem fyrir augun bar á þessum
slóðum, mátti kallast nýtt og óvenju-
legt.
Ekkert kom eins flatt upp á hina
fjarkomnu gesti eins og það, sem þeir
fengu að sjá og heyra siðasta dag
heimsóknarinnar til Teberda. Það var
hinn átjánda marz. Og nú játuðu
pólsku gestirnir, að hér eftir skyldu
þeir ekki láta sér bregða við eitt eða
neitt óþekkt eða óséð i þvi landi, sem
bæri nöfnin Karakai og Sérkess.
Ung hávaxin kona með skær, blá
augu steig upp á ræðupallinn. Hárinu,
sem var mikið, var brugðið i gilda
fléttu og vafið upp i hnút. Litarháttur
hennar var skær. Þennan litarhátt
hafa Sérkessa-konur einar þegið. Hún
hóf máls — á pólsku, talaði hana reip-
rennandi með hreim, er minnti á
höfuðborg Póllands, með Varsjár-
hreim svokölluðum.
Það voru goðsagnir og þjóösögur af
bördunum, hinum fornu skáldum
landsins, sem gestirnir hlýddu nú á,
frásagnir gamlar og nýjar af þessari
fjallaþjóð eða þjóðum. Rakin var
þróunin þjóðfélagsleg og menningar-
leg, sem orðið hafði með Sérkessum og
með Karakai- og Abazin-þjóðflokk-
unum. Þeir heyrðu um þjóðsiði og
þjóðtrú, um bókmenntir þessara
þjóða, en öllu þessu hafði ræðukonan
helgað lif sitt og störf.
Leila Bekizova — en svo nefndist
Sérkessakonan á ræðupallinum — veik
einnig að hinu nýja lifi og hlutskipti
kvenna i fjallahéruðum þessum
minntist á konur nokkrar, er sköruöu
fram úr meðal Karakai-Sérkess-
þjóðarinnar á siðustu árum. Ein
þeirra veitti forstöðu rannsóknar-
stofnun landsins, sú heyrði til Nogai-
þjóðflokkinum og haföi háskólagráðu i
sagnvisindum, önnur, Khalimat
Bairamukova, var ljóðskáld og jafn-
framt ritari þeirrar deildar sovézka
rithöfundasambandsins, sem heyrði til
Karakai-Sérkessaþjóðflokknum. Þessi
kona var af Karakaikyni. Sú þriðja,
frægur tungumálasérfræðingur og
kennslubókahöfundur, var hins vegar
af Abazinþjóðflokknum.
Meðan menn hlýddu á mál hennar,
skautupp i huga og fyrir hugarsjónum
áheyrenda myndum og minningum frá
striðsárunum — myndum af eyddu,
herjuðu landi og brennandi rústum. A
þessum erfiðu timum, eins og raunar
fyrr, voru hinir smærri þjóðflokkar
vei metnir. Þrátt fyrir hvers konar
örðugleika kom stjórn Sovétsam-
veldisins upp heimavistarskólum
þeim til handa, þar sem nemendur
hlutu menntun á kostnað rikisins. í
einn slikan skóla, eins konar fram-
haldsskóla, hafði Leila Bekizova sjálf
gengið á æskuárunum. Hann heyrði
samyrkjubúi, sem faðir hennar var
aðili að. Hún útskrifaðist þaöan með
loflegum vitnisburði árið 1951, og var
af forsvarsmönnum menntamála i
heimahéraði sinu send til Leningrad,
tilframhaldsnáms við háskóla borgar-
innar.
A bernskuárum sinum hafði hún eitt
sinn lesið um hinar „björtu nætur” i
Leningrad. Daginn, sem hún inn-
ritaðist, stóð hún i forsal Visindahall-
arinnar — grannvaxin unglingsstúlka
með hárfléttu, sem tók niður á hné, og
þá hugsaði hún eitthvað á þessa leið:
,,Hér er bjart liðlanga nóttina, ég þarf
ekkert að hátta eða sofa. Ég get bara
lært allan sólarhringinn.”
Arið 1955 lauk hún háskólaprófi i
málvísindum og hvarf þar næst aftur
til heimaborgar sinnar og hóf þar
visindastörf. Árið 1966 var hún skipuö
forstöðukona bókmennta- og þjóð-
fræðideildar hinnar svonefndu rann-
sóknarstofnunar fyrir sagnfræði, hag-
fræði, bókmenntir og málvisindi.
,,Það er list alþýðunnar úr liðnum
timum, sem hefur orðiö mér upphaf
allra hluta,” sagði Leila Bekizova og
virtist hugsi. „Söguljóð bardanna,
orðskviðir þeirra og spakmæli þau
hafa fætt af sér bókmenntir okkar, og
kveikt þannig hugsjónir, óskir og
langanir, sem þjóð vorri eru dýr-
astar.”
A fimmtán árum hefur hún safnað
saman — ögn fyrir ögn — þjóðlegum
menjum, þjóðsögnum, fornum spak-
mælumog arfsögnum. Hún hefur gert
nákvæmar rannsóknir á þjóðlögum,
upprunalegum og afbökuöum, gefiö
þau út og þýtt texta þeirra á rúss-
nesku, en það tungumál hefur hún á
valdi sinu, svo sem bezt verður á
kosið. Safn i fjórum bindum, er inni-
heldur þjóðtrú og þjóðsagnir og enn
fleira þaö er varðar bókmenntir Sér-
kessa, hefur hún enn fremur gefið út,
enda eru ritverk hennar álitlegur hluti
meöal útgáfuverka stofnunarinnar.
Leila Bekizova er meðlimur sovézka
rithöfundasambandsins, hún er rit-
dómari og bókmenntafræðingur,
hefur samið mörg smárit sérfræðileg,
framkvæmt margþættar og rækileg-
ar athuganir á bókmenntum Sér-
kessa, sem eru miklar og merkar,
haft yfirumsjón með rannsóknum á
Sunnudagsblað Tímans
321