Tíminn Sunnudagsblað - 10.03.1973, Page 5

„Friöriksgáfa”, amtmannsbústaöurinn á Mööruvöllum I Hörgárdai, sem
brann til kaldra kola 21. marz 1874. Friörik konungur 6. gaf til byggingarinnar
alimikiö fé, er húsiö var byggt 1826 eftir bruna amtmannsstofu á Mööruvöllum i
tiö Stefáns Þörarinssonar, amtmanns. 1 þessu húsi bjö Bjarni amtmaöur, en þeg-
ar Friöriksgáfa brann var Kristján Kristjánsson amtmaöur.
leika og ótta viö nálægö dauöans, og
hneppir Bjarni þetta I knapport, en þó
karlmannlega mæröarlaust oröalag.
Aö ööru leyti er þess aö geta f sam-
bandi viö kvæöiö, aö Siguröur Guö-
mundsson hefur bent á, aö þaö skipt-
isteftir efniifjóra eöa fimmhluta. 11,-
3. erindi afasakar Bjarni, sem getiö
var, stóryrtan talsmáta vinar sins meö
sterkum myndum af þeim sárum, er
heimurinn hafi veitt honum og ver
hann I samræmi viö þaö. 1 4-5 erindi
rekur hann sögu hans og lýsir þvf,
hversu stórbrotin og hjálpsöm lund
hans hafi veriö þvinguö af fátækt hans
og ógæfu, en I 6.-7. erindi rekur hann,
hvernig Oddur hafi leitaö sér athvarfs
I fjarstæöulegum hugmyndaheimi, er
aö þrengdi, og oröiö aö athlægi manna
fyrir vikiö .18. erindi lýsir hann þvf, aö
nú sé Oddur þagnaöur og þvf hættur aö
mæla hneykslunarorö, en önd hans
komin til betri heima, og i niöurlagser-
indinu felur Bjarni svo valdsmanns-
lega lokaniöurstööu sina f svipmikilli
lfkingu á lffinu viö vatnsfall og Oddi
viö sterkan lax I þeim straumi hér:
En þú sem undan
ævistraumi
flýtur sofandi
aö feigöarósi,
lastaöu ei laxinn,
sem leitar móti
straumi sterklega
og stiklar fossa
Mörg önnur verk Bjarna mætti
nefna, sem ekki falla undir neinn af
þeim þremur meginflokkum, er merk-
ustu verk hans skiptast i þ.e. ættjarö-
ar- og vetrarkvæöi, ástakvæöi og erfi-
kvæöi, en eru eigi aö síöur gulls
igildi. t Selskapsvlsu lýsir hann i
skýrri myndlíkingu einangrun manna
i háum tignarstööum „heföar uppá
jökultindi” og hversu miklu sé kald-
ranalegra þar en niðri í dölum gleöinn-
ar. Kemur þar skýrt fram þörf Bjarna
fyrir aö blanda geöi viö alþýöu manna,
þrátt fyrir háar stööur sfnar. 1 Bæn þá
skáldiö haföi útendaö 50. áriö þakkar
hann guöi fyrir jafnt mótlæti sem meö-
læti á liöinni ævi og biður um stuöning
hans þaö sem eftir er. Ómi fyrir eyr-um
sinum,erhann telur feigöarboöa, lýsir
hann einnig í erindinu Suöa fyrir eyr-
um. Loks skal nefnt kvæöiö Til konu
minnar.þar sem hann uppörvar hana,
eftir að hana haföi dreymt hann riö-
andi á bleikum hesti, sem hana uggir
aö boöi dauða hans.
Málfar og stíll Bjarna hefur orðiö
umtalsefni flestra þeirra, sem um
verk hans hafa ritaö, enda er þaö aö
mörgu leyti sérstætt. Er m.a. ljóst, aö
frá Eddukvæöum, sem hann varö
snemma á ævi sinni mjög vel hand-
genginn, hefur hann mikið þegið f orö-
fari sínu, og einnig sækir hann þangaö
bragarhættií rfkum mæli. Hins vegar
er hann oft stirökvæður, þ.e. aö lipur-
leiki og fimleiki i kveöandi er ekki
hans sterka hlið. Þetta efni rakti próf.
Finnur Jónsson á sinum tima nokkuö i
grein um skáldmál Bjarna, og bendir
hann m .a. á, aö þaö sem siöar hafi ver-
ið kallaö rangar áherzlur og stirö
kveöandi I verkum hans, sé að miklu
leyti arfur hans frá eldri skáldskap,
sem gæti ekki meir en við megi búast,
þvf aö þaö hafi ekki verið fyrr en meö
Fjölnismönnum, sem breyting hafi
fariö aö veröa á þessu. Líka rekur
hann þaö, aö tiltölulega lftiö sé af fs-
lenzkulegum oröum og oröatiltækjum
hjá honum, og auk þess telur hann
honum til giídis mikinn fjölda sam-
settra oröa, einkum lýsingaroroa, sem
séu verkum hans til mikillar prýöi á
sama hátt og raunar lýsingaroröa-
noktun hans yfirleitt. Dæmi slikra
oröa eru ótalmörg, en af handahófi má
nefna orö eins og nafnöröin „blátind-
ar”, „hvftfaldur”, „kristallsá”,
„fagurblossi”, „gullinh vel”,
„geislaloft”, „náheimar”, og
lýsingarorðin „rósfagur”, „sólgyllt-
ur”, „rauöhvitur”, „silfurblár”,
„mjalllitur,” „mjúksár”, „nátt-
döggvaður”, „hrafntinnueygöur”.
Áberandi er lika, hversu vel heppnuð
lýsingaroröanotkun hans er aö öllum
jafnaöi, og má sem handhægt dæmi
nefna visuoröin „Eldgamla Isafold,
ástkæra fósturmold, fjallkonan friö”,
sem veröa að teljast falla vel aö boö-
skap hans f kvæöinu, þvi aö
„hann elskaöi fornöld landsins og
kappa og konur hennar..hann elsk-
aöi fegurö landsins, og hvort tveggja
gerir honum þaö svo ástkært”, svo
notuð séu orö Finns Jónssonar. Þá er
heldur ekki úr vegi aö geta þess, aö
oröiö „fjallkona” mun koma fyrst fyr-
ir f þessum visuoröum svo vitaö sé, og
er þaö þvi að likindum smiöaö af
Bjarna, þótt sjálf myndin af Islandi i
konuliki sé eldri, svo sem rakiö hefur
verið fyrr i þessum þáttum.
Annars er notkun svokallaöra
mynda eða myndrænna lýsinga á
óskyldum merkingarmiöum, sem
notaöar eru f samlikingar- og útskýr-
ingarskyni, eitt merkasta stileinkenni
Bjarna, eins og á nokkrum stööum er
vikiö aö hér aö framan. Af fyrirlestri
kvæöanna sést fljótlega, að þar er um
gffurlegt myndasafn aö ræöa, ef allt er
taliö, en af nýlegri athugun Þorleifs
Haukssonar cand.mag., sem hann
geröi grein fyrir i ritgerö sinni um
endurteknar myndir I skáldskap
Bjarna, má þó ráöa það, aö mynda-
notkun hans sé ekki ýkja fjölbreytt. A
hinn bóginn gætir þess mikið, aö hann
endurtaki svipaöar myndir á ýmsum
timum, svo sem dæmi er um hér að
framan um fiskamyndirnar i kvæöun-
um um Sæmund Hólm og Odd Hjalta
lin, og breytir hai> þeim þá gjarnan á
Sunnudagsblað Tímans
221