Morgunblaðið - 25.04.2004, Qupperneq 30

LISTIR
30 SUNNUDAGUR 25. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
RÚSSNESKI píanóleikarinn Igor
Kamenz heldur tónleika í Tíbrá í
Salnum í kvöld kl. 20. Þegar blaða-
maður hitti Kamenz að máli í Saln-
um var hann nýlentur eftir langt
ferðalag, en lét það ekki aftra sér
frá því að taka lagið og spjalla síð-
an.
Aðspurður segir Kamenz tón-
leikana hér í kvöld eiga sér langan
aðdraganda, því liðin séu rúm tvö
ár síðan það var fyrst nefnt að
hann kæmi hingað til lands að
spila. „Það er mér sérstök ánægja
að koma fram hér í Salnum því mig
hefur lengi dreymt um að spila í
Skandinavíu, þannig að með þess-
um tónleikum má segja að gamall
draumur minn sé að rætast,“ segir
Kamenz og brosir.
Að sögn Kamenz má rekja heim-
sókn hans nú til Íslands til þess að
Helgi Jónsson, sem er að læra tón-
vísindi í Freiburg, var að vinna í
plötubúð í Freiburg sem umboðs-
maður Kamenz leggur oft leið sína
í. Helgi þekkti Kamenz af upp-
tökum auk þess sem hann hafði
heyrt hann spila á tónleikum og
nefndi það við umboðsmanninn
hvort ekki væri tilvalið fyrir Ka-
menz að koma hingað. Sú hugmynd
þótti afar góð, en hins vegar tók
það tvö ár þar til hægt var að finna
tíma sem hentaði Kamenz enda er
hann upptekinn við tónleikahald
víðs vegar um heim.
Á efnisskrá tónleika kvöldsins
eru fjögur verk eftir þrjú tónskáld:
Sónata nr. 7 í D-dúr Op. 10, nr. 3
og Sónata nr. 14 í cís-moll Op. 27,
nr. 2, sem margir þekkja betur sem
Tunglskinssónötuna, eftir Ludwig
van Beethoven, Tvö ljóð (Poèmes)
Op. 32 eftir Alexander N. Scriabin
og Sónata í h-moll eftir Franz
Liszt.
Leikur Tunglskinssónötuna
í fyrsta sinn í átta ár
Spurður um verkefnaval kvölds-
ins segist Kamenz hafa mikla unun
af því að spila verkin, auk þess sem
þau séu skemmtilega ólík. „Raunar
vill svo einstaklega skemmtilega til
að í kvöld er ég að leika Tungl-
skinssónötuna aftur eftir nokkurt
hlé því ég hef ekki leikið hana op-
inberlega síðan 1996. Um nokkurra
ára skeið langaði mig hreinlega
ekki til að leika hana en núna kallar
hún aftur á mig. Sónatan er nátt-
úrlega sérlega erfið, ekki síst sök-
um hins hæga inngangskafla sem
er mjög viðkvæmur.“
Að sögn Kamenz er h-moll són-
ata Liszt algjört þungavigtarverk
tónbókmenntanna. „Sjá má verkið
sem afrakstur tveggja tímabila, þ.e.
þess klassíska og nútímans. Oft er
það svo að tónskáld sem uppi eru á
miklum umbrotatímum, þar sem
gamli tíminn er að renna sitt skeið
og sá nýi að taka við, skrifa algjör
tímamótaverk. Þannig má segja að
Liszt toppi sinn tíma og opni að
sama skapi leiðina fyrir aðra menn
í framtíðinni. Þessi hálftíma langa
sónata er algjört tímamótaverk
m.a. sökum þess að í henni eru
engin kaflaskipti, líkt og einkennt
hafði allar sónötur fram að þeim
tíma. Sónata Liszt er bara ein sam-
fella, eitt symfónískt ljóð, þótt
vissulega skiptist á hraðir og hægir
kaflar.“
Okkar hlutverk er að vera
í þjónustu tónskáldanna
Igor Kamenz er fæddur í Chab-
arowsk í Síberíu árið 1968. Hann
hóf ungur tónlistarnám og lærði
ekki aðeins á píanó heldur einnig á
fiðlu auk þess að nema hlómsveit-
arstjórn. Aðeins tólf ára gamall var
hann farinn að stjórna hljóm-
sveitum víða í Sovétríkjunum sál-
ugu og kom m.a. fram sem gesta-
stjórnandi með Útvarpshljóm-
sveitinni í Moskvu og í Bolshoi.
Kamenz segist framan af ævinni
mun oftar hafa komið fram sem
hljómsveitarstjórnandi en sem ein-
leikari á píanó, en að þetta hafi
snúist við eftir að hann flutti til
Þýskalands árið 1978. Í dag komi
hann þó jöfnum höndum fram sem
einleikari og hljómsveitarstjóri.
Aðspurður hvort honum líki bet-
ur segir Kamenz það erfitt að meta.
„Ég geri hvort tveggja með ánægju
því allt þjónar þetta tónlistinni. En
raunar verð ég að segja að mér
finnst þetta tvennt hjálpast að,
þannig græðir stjórnandinn í mér á
píanóleikaranum í mér og öfugt.
Því allt snýst þetta jú um að flytja
fólki tónlist.“
Inntur eftir því hvernig hann
nálgist þau verk sem hann æfi seg-
ist Kamenz líta svo á að tónskáldin
skrifi á mjög svo ófullkomin hátt
það sem þau eigi raunverulega við.
„Hlutverk okkar hljóðfæraleikara
og stjórnenda er að þjóna tónskáld-
unum og komast að því hvað leynist
á bak við nóturnar. Eitt sinn var
einmitt haft eftir Gustav Mahler að
í partítúrnum stæði allt - nema það
mikilvægasta. Því það er ekki hægt
að skrifa það. Okkur hlutverk er
hins vegar að vera í þjónustu tón-
skáldanna og gefa áhorfendum
hlutdeild í þeim tilfinningum og því
hugarástandi sem leynist að baki
nótnaskriftinni. Þess vegna er tón-
listin alltaf síný vegna þess að tón-
listarmenn spila hver á sinn hátt og
þó allir fari þeir nákvæmlega eftir
því sem stendur skrifað á blaðinu
þá hljómar það samt gjörólíkt,“
segir Igor Kamenz að lokum.
Allt snýst þetta
um að flytja
fólki tónlist
Morgunblaðið/Sverrir
Rússneski píanóleikarinn Igor Kamenz leikur á Tíbrár-tónleikum í Salnum.
silja@mbl.is
EF HÆGT væri að segja að El-
ísabet Jökulsdóttir hefði krufið
þjóðarsjálfið í síðasta leikriti sínu
sem sett var á svið þá er núna
komið að krufningu nærtækara
sjálfs. Einleikurinn er form sem
stendur augljóslega hjarta Elísa-
betar nærri, enda á leikræn ein-
ræða margt skylt með þeim nú-
tímaljóðum sem afhjúpa skáldið og
ýta því í allri sinni nekt fremst á
brún leiksviðsins þar sem almenn-
ingur getur grannskoðað innviði
þess að vild. Steinunn Knútsdóttir
leikstýrði síðasta leikverki Elísa-
betar sem kom fyrir sjónir lands-
manna, Íslands þúsund tár í Nem-
endaleikhúsinu, og heldur um
stjórnvölinn hér jafnframt því að
velja hvað hún vill leggja áherslu á
úr textanum.
Ætlunin er að sýna verkið jafnt
hér heima fyrir enskumælandi
heimamenn og útlenda ferðamenn
og að halda með það í farteskinu í
víking á erlenda grund. Þar af
leiðir að höfundur kaus að skrifa
verkið á ensku. Orðaforði höfund-
ar og leikni í því máli er mun tak-
markaðri en í móðurmálinu sem
orsakar einföldun orðræðunnar.
Þessi staðreynd hefur bæði kosti
og galla – helsti kosturinn er að
það er eins og hér sé kjarni máls-
ins alltaf til umræðu, eins skýr og
einfaldur og helst verður kosið en
jafnframt nær ómögulegt að festa
hendur á honum og negla hann
niður. Vitundarstreymið fer ein-
hvern veginn fyrir ofan og neðan
órætt innra líf aðalpersónunnar,
sem ekki er hægt að tjá í orðum. Í
stað þess er veröld líðanarinnar
túlkuð í leik. Þó að persónur leik-
ritsins sem hér er til umræðu séu
þrjár, þá eru þær allar leiknar af
einni og sömu leikkonunni, aðal-
persónan – Blind and kind-woman
– með öllum líkamanum en auka-
persónurnar tvær – Funeral-wom-
an og Universe-woman – með
höndum hennar. Þær eru þannig
séð viðhengi, bæði sjónrænt og
rökrænt. Það mætti kannski líkja
þessum tveimur ósjálfstæðu verum
við engilinn og púkann sem gjarn-
an fylgja vissum teiknimyndaper-
sónum og tákna þá góða og slæma
þætti í sálarlífi þeirra. Þessir
fulltrúar góðra og slæmra þátta
sjálfsins eru engin tilviljun, verkið
er gegnsýrt af vondri samvisku
sem persónan þjáist af sem ein-
staklingur – eins og tilvísanir um
samband við giftan mann ýja að –
eða sem hluti af heild – og er þá
rætt um umhverfisspjöll og þjóð-
armorð. Aðalpersónan er blind fyr-
ir aðstæðum sem bera hana of-
urliði og of góð til að geta spyrnt
við fótum. Afleiðingin er, svo vísað
sé í kvikmyndaskáldið Fassbinder,
að óttinn étur sálina eða í þessu
tilfelli að persónan étur sjálfa sig –
eyðir sjálfri sér – þegar hún ræður
ekki við þær aðstæður sem ístöðu-
leysi hennar hefur komið henni í.
Sjálfseyðingarhvötin er hér afleið-
ing þess að hafa hvorki stjórn á
sjálfum sér né umhverfi sínu sem
orsakast af því að geta ekki varað
sig á því sem ógnar sjálfinu og að
kunna ekki að setja öðrum mörk
sjálfum sér til bjargar.
Þó að textinn minni helst á vit-
undarstreymi þá er flæðið allt
annað en stjórnlaust. Þáttaskilin
eru skýr og eins og höfundur
bendir á er hægt að marka í verk-
inu skiptingu í tólf kafla. End-
urtekin stef í textanum og end-
urteknar gjörðir leikkonunnar
tengja mismunandi þætti sýning-
arinnar saman. Það er endað á
byrjuninni eða kannski byrjað á
endanum, a.m.k. er komið aftur að
umræðuefni upphafsins í endan-
um. Ef til vill gengur sýningin í
endalausa hringi á meðan persón-
an bíður eftir að eitthvað gerist og
rjúfi þá innri einangrun sem er
túlkuð svo eftirminnilega á svið-
inu. Steinunn Knútsdóttir leik-
stjóri hefur hér haft nægt tilefni
til að velta fyrir sér þeim mögu-
leikum sem leikritið gefur og móta
form sýningarinnar með leikrænni
útfærslu á textanum og þeirri
sjónrænu sýn sem hann blés henni
í brjóst.
Henni til aðstoðar er fáliðaður
her útvalinna sem skilar einstak-
lega vönduðu verki. Svo fyrst sé
vikið að búnaði leikkonunnar í sýn-
ingunni kemur helst upp í hugann
búningur Filippíu Elísdóttur sem
vísar m.a. í fótabúnað dauðu norn-
arinnar í kvikmyndinni um Galdra-
karlinn í Oz og mjaðmaauka Marie
Antoinette auk áhrifamikillar förð-
unar. Einnig má nefna viðamikla
hárkollu úr smiðju Jóns Atla og
Kristínar Thors. Ytri búnaður sýn-
ingarinnar er hannaður af Árna
Páli Jóhannessyni, en honum til
aðstoðar við brellur eru Eggert
Ketilsson og Harrý Jóhannsson.
Hilmar Örn Hilmarsson sér um að
hanna hljóðmynd sýningarinnar og
styðst m.a. við píanóstef Uglu
Hauksdóttur. Allt er þetta fyrsta
flokks og fellur eins og flís við rass
við heildarsýn leikstjórans.
Pálína Jónsdóttir sýndi hve
henni er tamt að samhæfa leik-
túlkun sína við stílfærðar hreyf-
ingar í aðalhlutverkinu í Fröken
Júlíu Strindbergs í leikstjórn Rún-
ars Guðbrandssonar um árið. Hér
mætir hún tvíefld til leiks eftir
nokkurt hlé og sýnir að hún hefur
notað tímann vel. Hún túlkar
þessa þríeinu persónu Elísabetar
framúrskarandi vel enda varla
annað hægt en að fylla eftirminni-
lega upp í þá undraveröld sem
henni er búin á sviðinu. Raddbeit-
ingin er afar fjölbreytt – skannar
allt frá djöfulsetnu stúlkunni í
kvikmyndinni Exorcist til feimn-
islegra ræðuhalda. Eini hængurinn
á frammistöðu Pálínu er að á
stundum er erfitt að greina texta
Elísabetar af munni hennar þar
sem hann verður að láta undan
fyrir fossnið og ómi hljóðfæraslátt-
ar. Kannski er þetta með ráðum
gert og þá táknrænt fyrir rödd
einstaklingsins sem er kæfð af um-
hverfishávaða nútímans. Það væri
ekki úr vegi í verki þar sem sjálfs-
eyðing aðalpersónunnar er tengd
landeyðingu, stríðshörmungum og
öðrum óþokkaskap.
Sjálfseyðing
LEIKLIST
Sjónlist í Iðnó
Höfundur: Elísabet Kristín Jökulsdóttir.
Leikstjóri: Steinunn Knútsdóttir. Leik-
myndarhönnuður: Árni Páll Jóhannesson.
Búningahönnuður: Filippía I. Elísdóttir.
Hljóðhönnuður: Hilmar Örn Hilmarsson.
Hönnuður myndbandsbrota: Elísabet
Rónaldsdóttir. Tónskáld: Ugla Hauks-
dóttir. Leikari: Pálína Jónsdóttir. Miðviku-
dagur 21. apríl, síðasti vetrardagur.
THE SECRET FACE
Morgunblaðið/Jim Smart
Hér mætir Pálína Jónsdóttir tvíefld til leiks eftir nokkurt hlé og sýnir að
hún hefur notað tímann vel, segir Sveinn Haraldsson meðal annars.
Sveinn Haraldsson
Náðhúsið 2004 er
eftir Gústaf S.
Berg. Í frétta-
tilkynningu segir
að bókin sé stopp-
full af fánýtum
fróðleik, fim-
maurabröndurum,
heilabrotum og
dægradvöl af
ýmsu tagi. „Ef þig vantar að vita hver
séu skrýtnustu götuheitin á Íslandi,
hvað hundur Hitlers hafi heitið eða
hvernig best sé að þekkja hreina mey
eða svein þarftu ekki að leita lengra.
Hér eru kynstur svara við spurningum
sem þér hefur aldrei dottið í hug að
spyrja,“ segir ennfremur.
Ritstjórn Eddu útgáfu var höfund-
inum innan handar við samningu bók-
arinnar og hjálpaði honum að gera
hugarfóstur hans að veruleika og
bætti fjölmörgu inn frá sínu brjósti –
allt þó í sönnum Gústaf S.-anda.
Útgefandi er Vaka-Helgafell.
152 bls. Bókar- og kápuhönnun:
Björg Vilhjálmsdóttir. Prentuð í Dan-
mörku. Verð: 990 kr.
Samtíningur
Strandanornir eft-
ir Kristínu Helgu
Gunnarsdóttur er
komin út í kilju.
Óboðinn gestur
birtist óvænt í ár-
legri veislu Kol-
fríðar fyrir fram-
liðna ættingja og
vini – ófrýnileg
skotta sem skelfir bæði hana og
barnabörnin þrjú, Úrsúlu, Messíönu
og Valentínus. Til að kveða óværuna
niður þarf fjölskyldan að fara alla
leið norður á Galdrastrandir á vit for-
tíðarinnar og sú ferð verður ekki tíð-
indalaus.
Kristín Helga Gunnarsdóttirer hef-
ur hlotið margs konar viðurkenningar
fyrir verk sín, m.a. völdu gestir Borg-
arbókasafnsins bók hennar Í Mána-
ljósi bestu íslensku barnabók ársins
2001.
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 206 síður, prentuð í Dan-
mörku. Teikningar og kápumynd eru
eftir Halldór Baldursson. Verð:
1.599 krónur.
Kilja