Morgunblaðið - 17.05.2004, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 17. MAÍ 2004 23
ari
inn
og
Þar
rir
ra,
ar-
su-
öðu
ans
kl-
rri
m í
geti
rra
st-
rn-
rst
at-
nd-
nu,
Al-
ær,
um
m-
hér
ög-
et-
oru
gs-
ætt
tta
rök
nar
æði-
kki
lda
ögu
m-
ík-
sú
em
ða-
nig
til
kt,
með
rra
gja
tið
áð-
or-
rð-
gu,
eg-
um
álf-
gg-
a á
rið
sti.
ngu
ar.
em
að-
ður
ngs
nar
formlega yfirlýsingu um að frumvarp hefði verið
lagt fyrir forseta, en hann synjað um undirritun.
Eins og fræðimenn hafa lagt áherslu á og vel
má ítreka er næsta ósennilegt að til lagasynjunar
komi. Forseti blandar sér varla í löggjafarmál
persónulega, þó að hann kunni að vera höfundi
þessarar greinar ósammála um vald sitt skv. 26.
gr. stjórnarskrárinnar. Það sem gerðist 13. jan-
úar 1993 [yfirlýsing Vigdísar Finnbogadóttur for-
seta Íslands um að hún myndi ekki ganga gegn
þeirri ákvörðun sem lýðræðislega kjörið Alþingi
hefði löglega tekið] sýnir ríka tilfinningu fyrir
samspili æðstu handhafa ríkisvaldsins og þeirri
virðingarskyldu sem á þeim hvílir innbyrðis.“
(Þór Vilhjálmsson, Afmælisrit Gaukur Jörunds-
son sextugur 24. september 1994, bls. 635–636.)
Af framansögðu má sjá, að fjarri fer því að
hægt sé að ganga að einni augljósri túlkun á
synjunarvaldi forseta og lagaóvissa mikil. En af
því hafa menn ekki haft áhyggjur vegna þess að
fáir hafa talið að nokkurn tíma myndi á það
reyna.
Mín sjónarmið, sem m.a. komu fram í svari við
spurningu fréttamannsins, lutu ekki að því,
hvaða skýringarkostur á synjunarvaldinu væri
réttastur. Enda vefst sú niðurstaða töluvert fyrir
mér lærðari mönnum í fræðunum, eins og að
framan greinir.
Á hinn bóginn vill svo til, að í því tilviki, sem
nú er helst rætt um, er staðan augljósari en í
flestum öðrum tilvikum.
Ef sá skýringarkostur er réttur, að forsetinn
hafi ekki synjunarvaldið, eins og rökstutt hefur
verið, er vandamálið úr sögunni. Ef sá skýring-
arkostur er á hinn bóginn réttur að persónulegt
vald sé til staðar skv. 26. gr. og þau atriði sem
dr. Bjarni Benediktsson og Ólafur Jóhannesson
telja að stæðu gegn beitingu þess, yrðu ekki
heldur talin gild, þá hljóta alvarlegar spurningar
um vanhæfi forsetans í hinu umrædda tilviki að
vakna.
Því svo vill til að það fyrirtæki og fjölmiðlar
þess sem jafnan eru nefndir til sögunnar hafa
haft og hafa fyrirsvarsmenn sem eru nánustu
stuðningsmenn forsetans og hafa haft gríðarleg
áhrif á persónulegan hag hans og stöðu. Og eins
og fram hefur komið hafa þessir aðilar opinber-
lega kallað eftir afskiptum forsetans af málinu!
Það gefur því auga leið að þarna eru komin upp
alvarleg álitamál.
Eiríkur Tómasson nefndi í sjónvarpsviðtali að
forseti hafi sjálfur staðfest lög sem afnámu skatt-
frelsi embættisins, sem sýndi að meira að segja í
svo miklu persónulegu hagsmunamáli hafi van-
hæfi ekki komið til álita! Að sjálfsögðu ekki. Ráð-
herrann sem undirritaði lögin, sem forsetinn
staðfesti bar einn á þeim stjórnskipulega ábyrgð
samkvæmt stjórnarskránni og þetta er ekki um-
deilt eins og að framan sagði. Því gat aldrei
vaknað spurningin um vanhæfi forsetans. Ef for-
setinn hefði á hinn bóginn notað sér persónu-
legan synjunarrétt, sem Eiríkur og fleiri fræði-
menn hafa með sterkum rökum stutt að sé til
staðar, þá hefir málið gjörbreyst. Þá hefði spurn-
ing um vanhæfi risið á augabragði. Þannig að
dæmi Eiríks kom því ekki álitaefninu við, eins og
hann kynnti það, en passar prýðilega til skýr-
ingar á þeim sjónarmiðum sem ég er að reifa.
Kjarni málsins er sá að reglur um vanhæfi geta
aðeins komið til athugunar um þann sem hverju
sinni ber ábyrgð á þeirri ákvörðun sem tekin er.
Sé aðild að ákvörðun einungis af formlegum toga
en ábyrgð engin, koma vanhæfisreglur ekki til.
Til að undirstrika ábyrgð ráðherrans og þings-
ins og ábyrgðarleysi forsetans má nefna einfalt
dæmi. Það kemur fyrir að Hæstiréttur ályktar að
tilteknir þættir laga stangist á við ákvæði stjórn-
arskrár, sbr. lög nr. 3/2001, um breytingu á lög-
um um almannatryggingar, nr. 117 20. desember
1993, með síðari breytingum. Forsetinn hafði
staðfest þau lög. Engum datt í hug að hann bæri
nokkra ábyrgð á „stjórnarskrárbroti“ eins og það
var kallað í umræðunni. Allri skuldinni (ábyrgð-
inni) var réttilega skellt á ráðherra, ríkisstjórn-
ina og þingmeirihlutann.
Og jafnvel þótt virtustu sérfræðingar eftir
góða athugun kæmust að hinni sérkennilegu nið-
urstöðu, að mínu mati, að hin nánu tengsl og þó
einkum hinir ríku hagsmunir sem liggja ótvírætt
fyrir, sköpuðu ekki vanhæfi að lögum, myndu
þau eftir sem áður að öllu öðru leyti gera synjun
forseta og ákvörðun hans, að virða ekki vilja Al-
þingis, afar tortryggilega, svo ekki sé meira sagt.
Því er óhætt að segja, að vildu menn nú í fyrsta
sinn láta reyna á og vekja hinn „dauða bókstaf“
upp hefðu þeir valið sér til þess eitthvert óheppi-
legasta mál sem þeir gætu fundið.
Því er stundum haldið fram að að sú staðreynd
að forseti sé þjóðkjörinn „hljóti“ að færa honum
frekara vald en stjórnarskráin mælir fyrir um.
Hvergi er stafur fyrir þeirri túlkun. Þannig gerir
stjórnarskráin ráð fyrir að handhafar forseta-
valds geti farið með öll þau sömu störf og forset-
inn í fjarveru hans. Ekki eru þeir sem slíkir þjóð-
kjörnir. Ætla menn að halda því fram að þeir
hafi ekki það sama synjunarvald og forsetinn? Ef
það er svo, þá gæti synjunarvaldið fallið niður í
jafnvel allt að þriðjung af hverju ári. Og þeir tug-
ir lagafrumvarpa sem handhafar staðfesta árlega
lúta þá ekki sömu örlögum og lögmálum og þau
frumvörp sem forsetinn staðfestir. Ekki er heil
brú í slíkri kenningu.
Hitt er svo að mestu utan við þessa umræðu,
en ekki síður snúið, að enginn veit með vissu
hvernig við slíkri synjun ætti að bregðast. Þing-
menn þeir sem setið hafa á Alþingi síðastliðin 60
ár hafa ekki talið þetta ákvæði svo virkt að rétt
væri að undirbúa grundvöll þess með almennri
lagasetningu.
En eins og prófessor Björg Thorarensen við
Háskóla Íslands og Jón Steinar Gunnlaugsson
prófessor við Háskólann í Reykjavík hafa bent á,
þyrfti með lögum að taka afstöðu til fjölda vanda-
samra álitaefna, sem fjarri því er víst að góð
samstaða myndi nást um í þinginu. Allt yrði
þetta því hið mesta óefni. Sá sem ylli þeim skaða
hefði illilega brugðist þeim sjónarmiðum sem frú
Vigdís Finnbogadóttir fyrrverandi forseti setti
svo viturlega fram hinn 13. janúar 1993:
„Frá stofnun lýðveldis á Íslandi hefur embætti
forseta Íslands verið í mótun. Þar hefur jafnt og
þétt styrkst sá meginþáttur embættisins að vera
óháð og hafið yfir flokkapólitík og flokkadrætti,
en um leið samnefnari fyrir íslenska þjóðmenn-
ingu, mennta- og menningarstefnu Íslendinga,
tákn sameiningar en ekki sundrungar. Glöggt
vitni um það eðli embættisins er að enginn for-
seti hefur gripið fram fyrir hendur á lýðræð-
islega kjörnu Alþingi sem tekið hefur ákvarðanir
sínar með lögmætum hætti.“
Ég geri orð frú Vigdísar að mínum og það
mættu allir góðir menn gera.
æfi
Í
grein sem Gunnar I. Birgisson
skrifar í Voga, málgagn sjálf-
stæðismanna í Kópavogi, og
einnig birtist á heimasíðu hans
er Kópavogsbúum og fyrrum
forystumönnum hér í bæjarlífinu send-
ur tónninn. „Sú var tíðin að það þótti
nánast niðurlægjandi að búa í kaup-
staðnum Kópavogi … bærinn var fræg-
ur fyrir margt slæmt …“ segir orðrétt
í greininni og trúlega einsdæmi að bæj-
arfulltrúi skrifi svo um sitt sveitarfé-
lag.
Þetta eru kveðjur Gunnars til bæj-
arbúa í gegnum tíðina og án þess að
færa fyrir því nokkur rök er því slegið
fram að það hafi verið niðurlægjandi að
búa hér í bænum. Til að bíta höfuðið af
skömminni segir hann að bærinn og
íbúarnir hafi bara verið frægir fyrir
„slæma hluti“. Kveðjur gerast ekki
kaldari til bæjarbúa og allra þeirra
sem komu fram fyrir hönd bæjarins
áður fyrr. Þetta eru þær þakkir sem
hann sendir íþróttamönnum og lista-
fólki sem báru hróður bæjarins víða.
Má þar nefna Skólahljómsveit Kópa-
vogs og kórstarf í bænum, kvenna-
knattspyrnu svo aðeins fátt eitt sé
nefnt þótt dæmin séu að sjálfsögðu
miklu fleiri.
Bæjarfulltrúar Framsóknar- og
Sjálfstæðisflokks sem sátu saman í
meirihluta 1970 til 1978 fá líka kveðjur
frá Gunnari þar sem hann segir „skipu-
lagsmál voru ekki sterka hlið þessara
góðu manna“. Framsóknarmenn hjóta
að vera hugsi yfir þessum sendingum
en þeir hafa setið í meirihluta í bæj-
arstjórn síðan 1962 að einu tímabili
undanskildu. Einn af þeim sem fá
þennan dóm, að vita lítið um skipulags-
mál, er væntanlega Sigurður Geirdal
núverandi bæjarstjóri sem var vara-
bæjarfulltrúi 1970 til 1974 og fulltrúi í
nefndum bæjarins um árabil hér áður,
auk þess að vera um tíma formaður
Breiðabliks og sem slíkur virkur þátt-
takandi í samfélaginu hér í Kópavogi.
Eitthvað hefur tímatalið ruglast fyr-
ir Gunnari en í greininni er sagt að
„þegar stutt var eftir af 19. öldinni stóð
hússkrokkur listasafns Gerðar Helga-
dóttur á Borgunum og var að grotna
niður“ og er það óneitanlega nýstárlegt
að heyra að upp úr 1890 hafi Listasafn-
ið verið uppsteypt. Er von að maður
spyrji á hvaða öld er maðurinn stadd-
ur. Gunnar getur þess nú ekki að
fulltrúar Sjálfstæðisflokksins greiddu
atkvæði gegn byggingu Listasafnsins.
Svona eru staðreyndir nú teygðar til
þess að passa við sýndarveruleikann.
Í lokin er síðan hnýtt í þá sem í bæj-
arstjórn sitja og ekki eru í meirihlut-
anum. Þar er því slegið fram að þeir
„reyna hvað þeir geta til að gera lítið
úr því sem gert er í bænum“. Slík er
afstaðan til þeirra sem ekki eru í meiri-
hlutaflokkunum, að við séum að reyna
að skaða sveitarfélagið okkar. Illt er
undir því að sitja en ég og mínir sam-
herjar höfum aldrei fjallað um Kópa-
vog eða íbúa hans með þeim forkast-
anlega hætti sem Gunnar gerir í sinni
grein.
Mín tilfinning er að allir í
bæjarstjórn leggi sig fram,
bæjarbúum til hagsbóta.
Eðlilega eru skiptar skoð-
anir um einstök mál, en
raunar er það svo, að öll
stærri hagsmunamál bæj-
arins hafa gengið fram í
nokkuð góðri samstöðu. Það
mátti vel sjá nú á nýaf-
stöðnum Kópavogsdögum þar sem
bæjarstjórnin öll stóð að þeim og til að
mynda var undirritaður sendur í út-
varp ásamt Gunnari til að kynna þá og
allt það, sem er í gangi í bænum.
Sjónarhorn Gunnars er varla svara-
vert í málefnalegri umræðu. En það er
ekki hægt að láta slíkum samsetningi
ósvarað. Það get ég ekki sem Kópa-
vogsbúi sem hef búið hér alla mína tíð
og alltaf verið stoltur af bænum og
mínu fólki. Því síður eiga forystumenn
bæjarins á árum áður skilið að skrifað
sé um þá og þeirra störf af slíkri van-
þekkingu og vanþakklæti.
Það er gott að Gunnar skrifi leiðara
og greinar um sig og sína pólitík en
hann á ekki að gera lítið úr bænum
okkar eða bæjarbúum, til þess hefur
hann engan rétt og ekkert umboð.
Kaldar kveðjur
frá Gunnari
Eftir Flosa Eiríksson
Höfundur er oddviti Samfylkingarinnar
í Kópavogi.
Morgunblaðið/Þorkell
Kópavogur. Greinarhöfundur segist taka upp hanzkann fyrir bæinn og íbúa hans:
„Mín tilfinning er að allir í bæjarstjórn leggi sig fram, bæjarbúum til hagsbóta.“
’En það er ekki hægt að látaslíkum samsetningi ósvarað.
Það get ég ekki sem Kópa-
vogsbúi sem hef búið hér alla
mína tíð og alltaf verið stoltur
af bænum og mínu fólki. ‘