Morgunblaðið - 20.05.2004, Blaðsíða 36

LISTIR
36 FIMMTUDAGUR 20. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
E
ins og flestum ætti að
vera kunnugt munu
Íslendingar á vegum
Íslensku friðargæsl-
unnar taka við
stjórn flugvallarins í Kabúl í Afg-
anistan 1. júní nk. Þetta er stórt
verkefni og kostnaðarsamt fyrir ís-
lenska utanríkisþjónustu en ber
vott um að við Íslendingar séum að
axla auknar byrðar í alþjóða-
samstarfi.
Sumir hafa reynt að gera þetta
tiltekna verkefni tortryggilegt.
Bent er á að hinir íslensku frið-
argæsluliðar, sem halda nú til
starfa í Kabúl, munu þurfa að bera
vopn og ýmsir staldra við þá stað-
reynd, að þetta verkefni er unnið
undir merkj-
um Atlants-
hafs-
bandalagsins
(NATO).
Spyrja hin-
ir sömu: hvað
er orðið um það heit, að Ísland
skuli vera herlaus þjóð, þegar Ís-
lendingar ganga um á erlendri
grundu gráir fyrir járnum á veg-
um öflugasta hernaðarbandalags
samtímans? Eru Íslendingarnir
sautján, sem starfa í Kabúl fyrstu
misserin, vísir að íslenskum her?
Eðlilegt og sjálfsagt er að menn
velti þessu fyrir sér og krefji ís-
lenska ráðamenn svara. Sjálfur er
ég ekki viðkvæmur fyrir þessum
þætti verkefnisins. Þegar við ráð-
umst í uppbyggingar- og þróun-
arverkefni á erlendri grundu verð-
um við að aðlaga okkur þeim
aðstæðum sem þar ríkja.
Hitt er annað mál að það er
ástæða til að velta því fyrir sér
hvers vegna ráðist er í verkefni
sem menn vita að leggst illa í hina
íslensku þjóðarsál (ef hún er þá
til). Næg eru verkefnin í vályndum
heimi. Væri það ekki meira í takt
við stöðu okkar sem herlaus þjóð
að við einbeittum okkur að verk-
efnum á vegum Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunarinnar (WHO),
Barnahjálpar Sameinuðu þjóð-
anna (UNICEF) eða Mat-
vælastofnunar SÞ (WFP), svo
dæmi séu tekin? Um þetta þarf að
fara fram einhver umræða.
Ég spurði reyndar að þessu á
fundi í síðasta mánuði, þar sem
Halldór Ásgrímsson utanrík-
isráðherra og fleiri ræddu um Ís-
lensku friðargæsluna. Fékk ég þau
svör, að því ég held, að vel væri
hugsanlegt að annars konar verk-
efni yrðu fyrir valinu í framtíðinni.
Arnór Sigurjónsson, sá starfs-
maður utanríkisráðuneytisins sem
stýrir starfi Íslensku friðargæsl-
unnar, svaraði því m.a. til fyrir sitt
leyti að hann sæi fyrir sér að árið
2006 – þegar á að vera búið að efla
starf Íslensku friðargæslunnar til
mikilla muna – yrði skiptingin 50/
50. Að helmingur þeirra fimmtíu
starfsmanna, sem þá eiga að vera
við störf erlendis hverju sinni, yrði
í „mjúku málunum“ á meðan sami
fjöldi yrði í „meira krefjandi“ verk-
efnum eins og því í Kabúl.
Ég get alveg sætt mig við þessi
svör. Þessi helmingsskipting væri
alveg viðunandi, tel ég. Samt efast
ég pínulítið um að menn muni
nokkurn tíma kjósa að eyða sam-
bærilegum fjármunum og varið er
í Kabúl í „mjúku málin“.
Má nefna að það kom fram í
Morgunblaðinu 12. maí sl. að verk-
efnið í Kabúl etur upp meginhluta
þeirra fjármuna sem á þessu ári
eru eyrnamerktir Íslensku frið-
argæslunni. Hætta er á að „hörðu
málin“, ef svo má nefna, muni allt-
af verða frek til fjárins.
Hvers vegna? Jú, staðreyndin
er sú að Íslendingar hafa lengi ver-
ið undir þrýstingi á vettvangi
NATO um að leggja meira til mál-
anna, axla sína ábyrgð fjárhags-
lega og með öðrum hætti eftir að
hafa verið „farþegar“ bandalags-
ins síðustu fimmtíu árin.
Halldór Ásgrímsson við-
urkenndi reyndar alveg á fyrr-
greindum fundi að þetta spilaði
rullu. „Það er engin launung á því
að við teljum okkur vera að sinna
ákveðnum skyldum sem við berum
sem NATO-þjóð,“ sagði hann um
verkefnið í Kabúl.
Hættan er sú að þessi framlög
okkar til NATO gleypi friðargæsl-
una. Í þeim skilningi er verið að
„dulbúa“ framlög ríkisstjórn-
arinnar til varnarmála (þ.e. til
NATO) sem framlög til mannúðar-
og uppbyggingarmála. Hitt er þó,
að auðvitað getur þetta farið sam-
an og gerir það í þessu tilfelli;
verkefni Íslensku friðargæslunnar
í Kabúl er góðra gjalda vert, hluti
af endurreisnarstarfinu í Afganist-
an.
Á títtnefndum fundi kom fram
það sjónarmið að verkefnið í Kabúl
væri þess eðlis að „eftir er tekið“.
Verkefnið í Kabúl er í þessum
skilningi „sexí“, eins og tekið hefur
verið til orða; til þess fallið að her-
málahaukarnir í Brussel öðlist
nýja virðingu fyrir litlu þjóðinni
nyrst í Ballarhafi.
Stundum velti ég því fyrir mér
hvort menn séu ekki of uppteknir
af þessu, hugi á hinn bóginn ekki
nægilega að „hugsjónaþættinum“.
Er þó rétt að ég taki fram, að ég
geri mér grein fyrir því, að það
skiptir máli að verkefnið sé þess
eðlis, að eftir framlagi smáþjóð-
arinnar sé tekið.
Í tengslum við yfirtökuna á flug-
vellinum í Kabúl sakna ég sömu-
leiðis meiri opinnar umræðu um
það sem getur farið úrskeiðis. Við
megum ekki gleyma því að Afgan-
istan er oftast talið meðal tíu
hættulegustu staða veraldarinnar.
Sjálfur Osama bin Laden er talinn
felast í Afganistan.
Spurningin er þessi: hvað gerist
(og Guð gefi að svo fari ekki) ef þó
ekki nema einn Íslendinganna,
sem halda til starfa í Kabúl, lætur
lífið á meðan við sinnum þessu
verkefni? Erum við sem þjóð
reiðubúin þeim (alls ekki fjar-
stæðukennda) möguleika?
Það er ekki meiningin að
skemmta skrattanum með þessum
hugleiðingum. Þetta eru bara hlut-
ir sem við verðum að ræða op-
inskátt. Staðreyndin er auðvitað
sú að ef menn ákveða að bera
framvegis aukinn hluta byrðanna,
verða þeir um leið að vera reiðu-
búnir til að bera hluta hættunnar
(„risk-sharing“ samhliða „burden-
sharing“). Það er ekki alltaf hægt
að taka því sem gefnum hlut að
aðrar þjóðir sjái einfaldlega um
þann þátt málanna.
Verkefnið
í Kabúl
Í tengslum við yfirtökuna á flugvell-
inum í Kabúl sakna ég […] meiri op-
innar umræðu um það sem getur farið
úrskeiðis. Við megum ekki gleyma því
að Afganistan er oftast talið meðal tíu
hættulegustu staða veraldarinnar.
VIÐHORF
Eftir Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
HEIMILDARMYNDIN „Dieter
Roth“ eftir svissnesku kvikmynda-
gerðarkonuna Edith Jud var frum-
sýnd í Háskólabíói síðastliðinn
sunnudag sem hluti af dagskrá
Listahátíðar í Reykjavík. Eins og
heiti myndarinnar gefur til kynna
greinir hún frá ævi þýsk/svissneska
listamannsins Dieters Roth, sem
ætti að vera flestum Íslendingum
kunnur, en hann dvaldi stóran hluta
ævi sinnar hér á Fróni. Myndin var
upphaflega gerð í tilefni af yfirlits-
sýningu á verkum listamannsins
sem þegar hefur verið sýnd í Basel,
Köln og New York og mun verða
stórviðburður Listahátíðar Reykja-
víkur árið 2005, en þá verður sýn-
ingin sett upp í Listasafni Íslands
og Listasafni Reykjavíkur og ku
það verða í fyrsta skiptið sem söfn-
in taka saman inn eina sýningu. Má
því segja að heimildarmyndin gefi
okkur smjörþefinn af því sem koma
skal að ári liðnu.
Dieter Roth er á meðal helstu
áhrifavalda í evrópskri myndlist
eftirstríðsáranna. Hann hefur
drepið á gífurlega marga þætti list-
sköpunar, allt frá grafíklist til
prósagerðar, teppagerð til vídeó-
listar, málaralist til skúlptúrinn-
setninga og enginn leikur er að
festa hann innan sértækra list-
stefna. Það má þó vel greina hvaða
listamenn hafa haft áhrif á Roth,
s.s. Kurt Schwitters og Jan Ting-
uely, en Edith Jud hefur kosið að
láta listfræðingana um að skrá
þann hluta myndlistar hans í sýn-
ingarskrár og einbeitir sér frekar
að manninum sjálfum og hvernig líf
hans setur svip sinn á listsköp-
unina. Það væri ógjörningur að
ætla að gera áhugaverða heimild-
armynd um líf listamanns með
þessum hætti nema að hann hafi lif-
að forvitnilegu og óhefðbundnu lífi.
Því gerir Jud nokkuð út á sérvitr-
inginn, einfarann og drykkjumann-
inn Dieter Roth, sem fellur auð-
veldlega undir hinn þjáða og dula
myndlistarmann, sem svo oft hefur
staðið fyrir ímynd listamanna og
vegur orðið salt á milli goðsagnar
og klisju. Viðtöl við vini og vanda-
menn Dieters skapa okkur sann-
færandi mynd af honum sem slík-
um. Þar spilar sonur hans og
samstarfsmaður, Björn Roth, mikla
rullu og segir frá sérvitringsháttum
föður síns með virðingu og af ann-
semd.
Stór hluti kvikmyndarinnar fer
fram á Íslandi og vill Edith Jud
sýnilega nota Ísland til að endur-
spegla listamanninn. Landið er
sýnt sem einhvers konar eyðilegur
deyfðardrungi, vott, tómt en jafn-
framt lifandi og ófyrirsjáanlegt,
sem er í algeru samræmi við þá
mynd sem er dregin upp af Dieter
Roth og augljóst er hvað hefur
heillað hann við Ísland. Jud leggur
einnig áherslu á að sýna hvernig Ís-
land hefur haft áhrif á listsköpun
Dieters. Styðst þar við upplestur úr
dagbókum listamannsins þar sem
hann greinir frá ferðum sínum nið-
ur að bryggju og fjöru sem vendi-
punktum í listferli sínum þegar
hann horfir á hluti grotna niður og
eyðast í náttúrunni. En Dieter er
einmitt þekktur fyrir að nota efni í
skúlptúra sem eyðast af sjálfu sér
og rotna. Að auki eru sýnd mynd-
skeið af stöðum sem Dieter sótti á
Íslandi sem hafa augljósa samlík-
ingu við listaverk hans.
Þriðja aðferðin sem Jud notar til
að varpa ljósi á persónu Dieters
Roth eru sýnishorn af upptökum af
gjörningum og viðtölum við lista-
manninn þar sem mörg gullkorn er
að finna, s.s. spunagjörninga Diet-
ers og Arnulfs Reiners og viðtal þar
sem listamaðurinn úthrópar Lud-
wig Wittgenstein og hæðist að hon-
um með miklum elegans.
Þá á myndin það til að vera lang-
dregin á köflum svo ég er ekki al-
veg sannfærður um að hún þurfi að
rúlla í tvær klukkustundir til að
gefa mynd af listamanninum. Ann-
ars var Dieter sjálfur ekki sérlega
upptekinn af skemmtigildi mynd-
listar. Hann tók t.d. hversdagslega
iðju sína upp á myndband fyrir
verkið „Solo scenes“ skömmu áður
en hann lést árið 1998 og eru nokk-
ur af þeim myndskeiðum sýnd und-
ir lok kvikmyndarinnar. Þær sýna
listamanninn fara í sturtu, leggja
sig, lesa o.s.frv. Í þeim má finna
vissa uppgjöf, hnignun eða eyðingu
listamannsins, líkt og hann sé að
bíða sinna síðustu daga í einsemd.
Kvikmyndagerð Jud er blessun-
arlega laus við tilgerð og flottheit.
Hún lætur viðtölin, upplesturinn og
myndskeiðin tala sínu máli og
tvinnar þau saman þannig að þau
styðja hvert annað, undirstrika
heimildirnar. Þetta er trúverðug
mynd af ævi og starfi Dieters Roth
og er skylduáhorf fyrir alla sem
láta listir sig einhverju skipta.
Goðsögnin Dieter
HEIMILDAMYND
Hás kólabíó
Leikstjóri: Edith Judh. Kvikmyndataka:
Pio Corradi. Handrit: Loredana Cristelli.
Tónlist: Dieter Roth. Framleiðandi: Franz-
iska Reck/Reck Filmproduktion. Sviss.
Dreifing á Íslandi: Pegasus Pictures.
2003. ***
DIETER ROTH
Listamaðurinn Dieter Roth.
Jón B.K. Rans u
VIVA vox, kammerkór dómkirkj-
unnar í Helsinki, heldur tónleika í
Langholtskirkju
kl. 17 í dag,
fimmtudag, og í
Skálholtskirkju
á föstudag kl.
21. Stjórnandi
er Seppo Murto
en hann er dóm-
organisti í Hels-
inki. Á efnis-
skránni eru m.a.
verk eftir
finnsku tón-
skáldin Leevi
Madetoja, Einojuhani Rautavaara,
Pekka Kostiainen og Osmo Honk-
anen. Auk þess verk eftir Grieg,
Tsjajkovskíj og Sergei Rakhman-
inov.
Kórinn var stofnaður 1992. Á
efnisskrá hans eru gömul og ný
kórverk. Árið 1999 gaf kórinn út
plötu með kirkjulegum verkum eft-
ir Erik Bergman, Einojuhani
Rautavaara og Jyrki Linjama.
Hann hefur oft komið fram í
finnska sjónvarpinu. Frá árinu
2000 hefur kórinn tekið þátt í nýrri
finnskri óperu, „Luther“ eftir Kari
Tikka í samvinnu við Finnsku þjóð-
aróperuna. Kórinn hefur haldið
tónleika víða um Finnland, í Róm,
London, Tallinn og á Norrænu
kirkjutónlistarhátíðinni í Gauta-
borg.
Seppo Murto er einn kunnasti
organisti og kórstjóri Finna. Hann
stofnaði Dominante-kórinn 1981,
en hann var hér á ferð með þann
kór fyrir nokkrum árum. Hann hef-
ur verið dómorganisti í Helsinki frá
1985 og er einnig kennari í org-
anleik við Sibeliusar-tónlistar-
akademíuna í Helsinki.
Finnskur kammer-
kór á tónleikaferð
Seppo Murto,
stjórnandi
Viva vox.
SOFIEMYR kirkekor er í
heimsókn á Íslandi og heldur
hér nokkra tónleika. Kórinn
heldur tónleika í Hjallakirkju í
Kópavogi í kvöld kl. 20 og flytur
norska kirkjutónlist. Einnig
munu organistarnir Trond Gil-
berg og Thor Henning Isach-
sen leika fjórhent á kirkjuorg-
elið verk eftir Edward Grieg.
Kór Hjallakirkju mun einnig
syngja á þessum tónleikum
undir stjórn Jóns Ólafs Sig-
urðssonar.
Kórinn er frá Oppegård sem
er byggðarlag rétt sunnan við
Ósló. Kórinn er 15 ára gamall
og hefur á að skipa 35 söngv-
urum. Söngstjóri kórsins frá
upphafi hefur verið organistinn
Bernt Norsdet.
Kórinn verður síðan með
tónleika í Selfosskirkju annað
kvöld kl. 20 með sömu dagskrá
og þar syngur einnig Kirkjukór
Selfoss undir stjórn Glúms
Gylfasonar.
Norskur
kirkjukór
í Hjalla-
kirkju
Listasafn Kópavogs,
Gerðarsafn
Sýning Bjarna Sigurbjörnssonar,
Opus, er framlengd til 20. júní. Safn-
ið er opið alla daga nema mánudaga
kl. 11-17.
Sýning
framlengd
The Secret Face,
leikrit Elísabet-
arKristínar Jök-
ulsdóttur, er
komið út. Leik-
ritið fjallar um
konu s em er
jörðuð tólf s inn-
um, í lýtaaðgerð,
ás tinni, s tjórn-
s emi, þráhyggj-
um, fortíðinni,
s jálfs morði og
s vo framvegis .
Frá hendi höfundar tels t verkið
kómedía.
Pers ónur verks ins eru þrjár, The
Blind and kind woman, s em jafn-
framt hefur tvær pers ónur í s ér,
aðra í vins tri hendi, The Univers e-
woman, s em s tjórnar alheiminum,
og í hægri hendi The Funeral-
woman s em vill halda s ögunni
gangandi og til þes s s etur hún jarð-
arfarir á s við, jarðarfarir s éu s vo
dramatís kar, eða eins og hún s egir:
We need a s tory.
Leikritið er nú á fjölum Iðnó og
verður það í s umar eða þar til í
ágús t að það fer á alþjóðlega leik-
lis tarhátíð í New York.
Útgefandi er Bókaútgáfan Viti
menn. Jón Óskar myndlistarmaður
hefur hannað útlit bókarinnar.
Leikrit